A Feminist Perspective to Nora-A Doll’s House

Yıl 2020, Cilt: 30 Sayı: 2, 719 - 752, 23.12.2020

Safiye Gül Avcı Solmaz

https://doi.org/10.26650/LITERA2020-0094

Öz

The sociology of translation provides a methodology which enables the researcher to focus on the agents who produce a translation product and their position-taking in the field by considering the interrelationships between the “field”, “habitus” and “capitals”. The approach adopted in the sociology of translation has been substantially shaped by the sociological concepts developed by Pierre Bourdieu. Habitus, which is one of the most important concepts in this respect, provides an important tool to researchers in terms of studying the agents and their roles in the field. This study examines the influence of the translational agents on the circulation of women-centred plays with a feminist perspective. Since theatre is a performing art which brings linguistic and non-linguistic elements together, drama translation also requires many points such as performability, speakability and playability to be taken into account which go beyond the textual and linguistic concerns. Considering this, it is possible to say that a drama translator with a “habitus” structured in the field of theatre will inevitably have an effect on the translation product. Hence, departing from this supposition, the study concentrates on Jale Karabekir’s “professional habitus” through the example of Nora-A Doll’s House by Henrik Ibsen. Nora-A Doll’s House, which universally questions gender roles, has been translated by different translation agents in Turkey before; however it has been constructed with a feminist dramaturgy for the first time by the founder and general art director of Tiyatro Boyalı Kuş Karabekir. Karabekir has also made the play available to a larger number of women audiences thanks to the performance carried out in different cities in Turkey.

Anahtar Kelimeler

The sociology of translation, habitus, drama translation, feminist theatre, Nora-A Doll’s House

Nora-Bir Bebek Evi’ne Feminist Bir Yorum

Öz

Çeviri sosyolojisi, bir çeviri ürününün ortaya çıkmasında rol oynayan eyleyicilerin alandaki konum almalarını “alan”, “habitus” ve “sermayeler” ilişkiselliği içinde irdelemeyi sağlayan bir metodoloji sunar. Çeviri sosyolojisinin ortaya koyduğu bu yaklaşım, büyük oranda Pierre Bourdieu’nün sosyolojik kavramlarıyla şekillenmiştir. Bu kavramlar arasında önemli bir yere sahip olan habitus, alandaki eyleyicileri ve oynadıkları rolü anlamak açısından, araştırmacılara katkı sağlamaktadır. Bu çalışma da, tiyatro çevirisi kapsamında, çeviri eyleyicilerinin sahip olduğu “profesyonel habitus”un, kadın merkezli oyunların dolaşımına ve bu oyunların feminist bir bakış açısıyla sahne taşınmasına etkisini irdelemektedir. Dilsel ve dil dışı öğeleri biraraya getiren performansa dayalı bir sanat dalı olarak tiyatro, çeviri aşamasında metin ve dil düzeyinin ötesine uzanan oynanabilirlik, konuşulabilirlik ve sahnelenebilirlik gibi konuları da dikkate almayı gerektirmektedir. Bu açıdan ele alındığında, tiyatro çevirmeninin tiyatro alanında yapılanmış bir “habitus”a sahip olmasının ortaya çıkacak çeviri ürününü etkilediğini söylemek mümkündür. Buradan hareketle, çalışmada, Henrik Ibsen tarafından kaleme alınan Nora-Bir Bebek Evi özelinde ve buradan yola çıkarak yapılan irdelemede, Jale Karabekir’in “profesyonel habitusuna” odaklanılmaktadır. Toplumsal cinsiyet rollerinin evrensel olarak sorgulandığı Nora-Bir Bebek Evi, Türkiye’de daha önce farklı çeviri eyleyicileri tarafından çevrilmiş; ancak feminist tiyatro topluluğu Tiyatro Boyalı Kuş’un kurucusu ve genel sanat yönetmeni olan Karabekir tarafından ilk defa feminist dramaturgiyle sahneye taşınmıştır. Karabekir aynı zamanda benimsemiş olduğu feminist duruşun bir sonucu olarak Türkiye’nin farklı şehirlerinde yaptığı gösterimlerle oyunun daha geniş bir kadın kitlesine ulaşmasını da sağlamıştır

Anahtar Kelimeler

Çeviri sosyolojisi, habitus, tiyatro çevirisi, feminist tiyatro, Nora-Bir Bebek Evi

Kaynakça

• Aaltonen, S. (1995). Translating plays or baking apple pies: a functional approach to the study of drama translation. In M. Snell-Hornby, Z. Jettmarová & K. Kaindl (Ed.), Translation as intercultural communication (p. 89-97). Amsterdam: John Benjamins.
• _____. (2000). Time-Sharing on stage: Drama translation in theatre and society. Great Britain: Multilingual Matters.
• And, M. (2015). Başlangıcından 1983’e Türk tiyatrosu tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bassnett, S. & Lefevere, A. (1990). Translation, history, culture. London and Newyork: Pinter Publishers.
• Bassnett, S. (1991). Translating for the theatre: The case against performability. TRR, 4(1), 99-111.
• _____. (1981). Ways through the labyrinth: Strategies and methods for translating theatre texts. In T. Hermans (Ed.), The manipulation of literature (p. 87-102). London: New York.
• Boal, A. (2011). Ezilenlerin tiyatrosu. (N. Hasgül, Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bogenç Demirel, E. (2014). Çevirinin Bourdieu sosyolojisiyle yapılanan yüzü. Cogito: Bourdieu içinde (s. 402-416). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bourdieu, P. & Wacquant, L. (2014). Düşünümsel bir antropoloji için cevaplar. (N. Ökten, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bourdieu, P. (1995). Pratik nedenler. Eylem kuramı üzerine. (H. Tufan, Çev.). İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• _____. (2015). Bilimin toplumsal kullanımları: Bilimsel alanın klinik bir sosyolojisi için. (L. Ünsaldı, Çev.). Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Çakmak, B. (2013). Batı’da feminist tiyatronun oluşum süreci. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 9, 23-33.
• Canbaz, Ç. (2018). Tanzimat’tan Meşrutiyet’e Türk tiyatrosunda kadın temsili. Ö. Belkıs ve D. Kankaytsın (Der.), Sanatın gölgedeki kadınları içinde (s. 258-272). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Case, S. (1998). Feminism and theatre. London: MacMillan.
• Chesterman, A. (2006). Questions in the sociology of translation. In J. F. Duarte, A. A. Rossa & T. Seruya (Ed.), Translation studies at the interface of disciplines (p. 9-27). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• _____. (2007). Bridge concepts in translation sociology. In M. Wolf & A. Fukari (Ed.), Constructing a sociology of translation (p. 171-187). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Çubukçu, M. (2019). “Nora, bir bebek evi” oyununun ilk altmış yılının sahnelenme tarihçesi. Görünüm, 7, 49-63.
• Düzgün, Ş. (2018). A cultural materialist approach to gender relations in Ibsen’s a doll’s house. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 35(2), 85-94.
• Erkazancı Durmuş, H. (2020). Türk tiyatro alanında çevirinin rolü ve Dostlar Tiyatrosunun konumu. İstanbul: HiperYayın.
• Ertuğrul, M. (1956). Henrik Ibsen. Devlet Tiyatorusu Aylık Sanat Dergisi, 22, 25-28.
• Gostand, R. (1979). Verbal and non-verbal communication: Drama as translation. In O. Zuber (Ed.), The languages of theatre: Problems in translation and transposition of drama (p.1-6). Oxford: Pergomen Press.
• Gouanvic, J.-M. (2005). A Bourdieusian theory of translation, or the coincidence of practical instances. The Translator, 11(2), 147-166.
• Hale, T. & Upton, C. (2000). Introduction. In C. Upton (Ed.), Moving target theatre translation and cultural relocation (p. 1-13). London ve New York: Routledge.
• Haleva, B. (2011). Tiyatro çevirisi bağlamında Bernard-Marıe Koltès oyunlarının Türkiye’deki dolaşımı. (Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. _____. (2012). Çağdaş bir klasik. Bernard-Marie Koltés. İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları.
• _____. (2014). Disiplinler kavşağında bir durak: Çeviri. İstanbul: Ofis 2005 Yayınevi.
• Heilbron, J. & Sapiro, G. (2007). Outline for a sociology of translation. In M. Wolf & A. Fukari (Ed.), Constructing a sociology of translation (p. 93-107). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. Ibsen, H. (1959). Nora bir bebek evi (2. bs). (C. M. Altar, Çev.). İstanbul: Maarif Basımevi.
• _____. (1998). Nora bebekevi. (A. S. Ersin, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• _____. (2007). Ibsen oyunları - iki. Nora bir bebek evi. Hedda Gabler. Rosmersholm. (B. Rovesti ve B. Güçbilmez, Çev.). Ankara: Deniz Kitabevi.
• _____. (2011). Toplu oyunları 2. Nora, bir bebek evi. Hedda Gabler. (T. Y. Öğüt, Çev.). İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları.
• _____. (2012). Bir bebek evi (Nora). (J. Karabekir ve F. Eralp, Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.Inghilleri, M. (2005). The sociology of Bourdieu and the construction of the ‘object’ in translation and ınterpreting studies. The Translator, 11(2), 125-145.
• ______. (2014). Bourdieu’s habitus and Dewey’s habits: Complementary views of the social? In G. M. Vorderobermeier (Ed.), Remapping habitus in translation studies (p. 185-201). Amsterdam-New York: Rodopi Publishing.
• Jenkins, R. (1992).Key sociologists- Pierre Bourdieu. London-New York: Routledge.
• Kankaytsın, D. (2018). Türk modernleşmesi odağında Afife’den Macide’ye kadın oyuncu. Ö. Belkıs ve D. Kankaytsın (Der.), Sanatın gölgedeki kadınları içinde (s. 272-287).İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Mateo, M. (1995). Constraints and possibilities of performance elements in drama translation. Perspectives, 3(1), 21-33.
• _____. (1995). Translation strategies and reception of drama performances: A mutual ınfluence. In M. Snell-Hornby, Z. Jettmarová & K. Kaindl (Ed.), Translation as intercultural communication (p. 99-110). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Meylaerts, R. (2008). Translators and their norms: towards a sociological construction of the ındividual. In A. Pym, M. Shlesinger & D. Simeoni (Ed.), Beyond descriptive translation studies: investigations in homage to Gideon Toury (p. 91-102). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Niranjana, T. (1992). Sitting translation. history, poststructuralism and the colonial context. Berkeley, Los Angeles and Oxford: Oxford University Press.
• Nutku, Ö. (1999). Atatürk ve Cumhuriyet tiyatrosu. İstanbul: Özgür Yayınları.
• _____. (2020). Oyun çevirilerinde konuşma dilinin önemi ve bir model: Göktaşı. Kolektif, Dikmen Gürün’e yazılar içinde (s. 429-438). İstanbul: Doğan Kitap.
• Pavis, P. (1990). Le théâtre au croisement des cultures. Paris: Librairie José Corti. Savaşkan Gedik, T. (1998). Feminist tiyatro (I). Tiyatro Dergisi,77-78, 50-57.
• Sela-Sheffy, R. (2008). The Translator’s personae: Marketing translatorial images as pursuit of capital. Meta LIII,3, 609-622.
• Simeoni, D. (1998). The pivotal status of the translator’s habitus. Target, 10(1), 1-39.
• Simon, S. (1996). Gender in translation: Cultural identity and the politics of translation. London and New York: Routledge.
• Sönmez, A. (2007). İlk dönem amerikan feminist tiyatrosu: o dönüşü. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 2, 168-189.
• Şener, S. (1999). Cumhuriyet’in 75. yılında Türk tiyatrosu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2018). Türkiye’de çevirinin politikası ve poetikası 1923-1960. (T. Demirel, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. Tel Aviv: Porter Institute for Poetics and Semiotics.
• Upton, C. (2000). (Ed.). Moving target theatre translation and cultural relocation. London ve New York: Routledge. 2000.
• Varlı, G. (2010). Üçüncü tiyatro ve Türkiye’de kadın tiyatroları. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Venuti, L. (1995). The translator’s invisibility. A history of translation. London and New York: Routledge.
• Wolf, M. (2010). Sociology of translation. In Y. Gambier & L. van Doorslaer (Ed.), Handbook of translation studies volume I (p. 337-342). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Zuber, O. (Ed.). (1979). The languages of theatre: Problems in translation and transposition of drama. Oxford: Pergomen Press.
• Zurbach, C. (2009). The theatre translator as a cultural agent. A Case Study. In J. Milton & P. Bandia (ed.), Agents of translation (p. 279-298). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.