A Milestone in the History of Turkish Pop Music: Zeki Müren and Song Translation (1964)

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 2, 521 - 538, 24.12.2024

Alaz Pesen

https://doi.org/10.26650/LITERA2024-1484246

Öz

This research explores the previously unacknowledged importance of Zeki Müren’s collaboration with Fecri Ebcioğlu in rewriting and performing Charles Aznavour’s “La Mamma” [Mama] in Turkish in 1964 as “Annem”. At that time, Müren was already a celebrated figure in Turkish art music, while Ebcioğlu had made a name for himself in the music industry through earlier releases, most notably “Bak Bir Varmış Bir Yokmuş” [Once Upon a Time], the inaugural song of Turkish pop music, translated from Bob Azzam’s “C’est Ecrit Dans Le Ciel” [Written in Heaven]. This collaboration is a significant event in the realms of cultural history, translation history, and music history, yet it has been largely ignored by scholars and deserves closer examination. Müren’s established fame in Turkish art music played a crucial role in the acceptance of this new genre by the Turkish audience (1), enhanced Ebcioğlu’s own reputation (2), and reciprocally boosted Müren’s popularity through the translation of a global pop hit (3). Utilizing the concept of aranjman, a songtranslation practice unique to Turkey, the study asserts that Müren’s rendition not only retains culture-specificity but also infuses it with their distinct style. This unique style is not merely a queer performance but is tied to Müren’s stature as a performer of Turkish art music, composer, lyricist and radio programmer. All these aspects constitute the symbolic capital of Zeki Müren. The study aims to show that only by analyzing musical, verbal, and visual elements together can we fully understand the strategies employed and gain a comprehensive understanding of song translation.

Anahtar Kelimeler

Zeki Müren, Aznavour, Song Translation, Sung Performance, Translation Studies

Türk Pop Müzik Tarihinde Bir Dönüm Noktası: Zeki Müren ve Şarkı Çevirisi (1964)

Öz

Çalışma, şimdiye kadar göz ardı edilmiş bir şarkı çevirisini gün ışığına çıkarmaktadır: Zeki Müren 1964 yılında Charles Aznavour'un “La Mamma” adlı şarkısını, Fecri Ebcioğlu’nun Türkçe çevirisiyle yorumlamıştır. Zeki Müren 1950’li yıllardan beri zaten tanınmış bir Türk sanat müziği şarkıcısıdır, Fecri Ebcioğlu'nun daha önceki şarkı çevirileri çalışmaları, ve özellikle de Türk Pop Müziğinin açılış şarkısı kabul edilen “Bak Bir Varmış Bir Yokmuş” (1961), kendisini pop müzik alanında önemli bir isim haline getirmiştir. Dolayısıyla, kültürel tarih, çeviri tarihi ve müzik tarihi açısından, Müren ve Ebcioğlu arasındaki bu iş birliği, şimdiye kadar akademik çevrelerde fark edilmemiş, ancak ayrıntılı olarak incelenmeyi hak eden çok önemli bir gelişmedir. Zeki Müren'in zaten şöhret sahibi bir Türk sanat müziği yorumcusu oluşu, Türkçe sözlü pop müzik olgusunun daha kolay benimsenmesine katkıda bulunmuş (1), Zeki Müren'in şöhreti, aranjman olarak adlandırılan şarkı çevirilerinin simgesi haline gelen Fecri Ebcioğlu'nun şöhretini artırmış (2), dünya çapında dönemin en çok dinlenen pop şarkılardan birini Türkçe söylemek ise, farklı bir tarzı da başarı ile icra edebildiğini kanıtlayarak Zeki Müren’in kariyerine yeni bir boyut kazandırmıştır (3). Çalışma, Türkiye'ye özgü bir şarkı çevirisi pratiği olarak aranjman kavramından yola çıkarak, Müren'in bu şarkı çevirisi icrasında sadece küyerel olanı korumakla kalmayıp, şarkıya, dil boyutunun ötesine de geçerek kendi eşsiz imzasını da eklediğini savunmaktadır. Bu eşsiz imzayı açıklamak için, yalnızca Müren’in sıkça vurgulanan imajıyla sınırlı kalınmamalı, onun Türk Sanat Müziğinin de ötesine geçen müzik icrası yeteneği ve buna bağlı şöhreti de göz önünde bulundurulmalı, yorumcunun temsili sermayesi bu şekilde genişletilerek tanımlanmalıdır. Çalışma, şarkı çevirisi incelemesinde bütüncül yaklaşımın çeviri stratejilerini ortaya koymadaki önemini vurgulamayı da amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

zeki müren, aznavour, şarkı çevirisi, icra, çeviribilim

Kaynakça

• Aznavour, C. (2003). Le temps des avants. Paris: Edition Flammation. google scholar
• Aznavour, C. (1963). La mamma [45 rpm vinyl]. Paris: Barclay. https://www.youtube.com/watch?v=D6y9KRHjjXw, last accessed May 14, 2024. google scholar
• Aşan, E. (2003). Rakipsiz sanatkâr Zeki Müren. İstanbul: Boyut. google scholar
• Bourdieu, P. (1993). The field of cultural production: essays on art and literature. Columbia: Columbia University Press. google scholar
• Bourdieu, P. (1990). In other words. (M. Adamson, Trans.) Stanford: Stanford University Press. google scholar
• Dilmener, N. (2006). Hafif Türk pop tarihi: Bak Bir Varmış Bir Yokmuş. İstanbul: İletişim. google scholar
• Dorsay, A. (2003). Ne şurup-şeker şarkılardı onlar: kişisel bir 20. yüzyıl pop müzik tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Gür, C. (1996). Zeki Müren: şimdi uzaklardasın. İstanbul: AD Yayıncılık. google scholar
• Güvendik, E. (2018). An analysis of the problems Zeki Müren’s and Bülent Ersoy’s queer masculinity/femininity performances [sic]. Etnomüzikoloji dergisi, 1:1, 41-48. google scholar
• Hava, Z. & Yıldırım, E. (2016). Aranjman in turkey: the lyricist as translator. International journal of media culture and literature, 3, 19-34. google scholar
• Hawkins, S. (2018). Queerly Turkish: queer masculinity and national belonging in the image of Zeki Müren. Popular music and society, 41:2, 99-118. google scholar
• Hiçyılmaz, E. (1997). Zeki Müren için bir demet yasemen: dargınım sana hayat. İstanbul: Kamer. google scholar
• Kaindl, K. (2020). A theoretical framework for a multimodal conception of translation. In M. Boria, A. Carreres, M. Noriega-Sanchez, M. Tomalin (Eds.). Beyond words: translation and multimodality (pp. 49-70). London: Routledge. google scholar
• Kaindl, K. (2005). The plurisemiotics of pop song translation: words, music, voice and image. In D. Gorlee, (Ed.). Song and significance: virutues and vices of vocal translation (pp. 235-262). Amsterdam: Rodopi. google scholar
• Kaleş, D. (2015). Translation and adaptation of english song lyrics into turkish between 1965-1980: analysis within the framework of polysystem theory and song translation strategies, unpublished MA thesis, Hacettepe University. google scholar
• Meriç, M. (2006). Pop dedik: Türkçe sözlü hafif batı müziği. İstanbul: İletişim. google scholar
• Murrells, J. (1984). Million selling records from the 1900s to the 1980s: an illustrated directory. London: Batsford Publishing. google scholar
• Müren, Z. (1964). Annem. [45 rpm vinyl]. İstanbul: Grafson. https://www.youtube.com/watch?v=0KbQsSxgFrY, last accessed May 14, 2024. google scholar
• Okyayuz, Ş. & Kaya, M. (2021). Türkçe sözlü hafif batı müziğinin oluşumunda Fransızca’dan çevrilen şarkılarda ‘yerli ve millî aşk’a dair. Çeviribilim ve uygulamaları dergisi, 30, 133-150. google scholar
• Okyayuz, Ş. (2016). Contribution of translations and adaptations to the birth of Turkish pop music. Asian journal of humanities and social studies, 4(3), 237-258. google scholar
• Pesen, A. (2024). Şarkı çevirisi ve ChatGPT. Abant çeviribilim dergisi, 2(1), 1-16. google scholar
• Pesen, A. (2022). Singability and naturalness in opera translation. Istanbul university journal of translation studies, 17, 1-18. google scholar
• Pesen, A. (2019). A brief history of aranjman translations: the earliest examples of Turkish pop music. CLINA, 5:1, 79-93. google scholar
• Pesen, A. (2010). Aranjman: rewriting foreign pop songs for the Turkish cultural repertoire. (MA thesis). Retrieved from https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/. google scholar
• Sancar, S. (2021). Hayat Serüveni ve vasiyetleriyle Zeki Müren. İstanbul: İmbik. google scholar
• Solmaz, M. (1996). Türkiye’de pop müzik: dünü ve bugünü ile bir infilak masalı. İstanbul: Pan Yayıncılık. google scholar
• Toury, G. (2002). Translation as a means of planning and the planning of translation: a theoretical framework and an exemplary case. In S. Paker (Ed.). Translations: (re)shaping of literature and culture (pp. 148-165). Istanbul: Boğaziçi University Press. google scholar
• Venuti, L. (1998). Strategies of translation. In M. Baker (Ed.). Routledge encyclopedia of translation studies (pp. 240244). London: Routledge. google scholar
• Venuti, L. (1995). The translator’s invisibility. London: Routledge. google scholar