Eczacılık mevzuatımızın tarihsel sürecinde eczane açma/eczaci olma koşulları ve hekim/eczaci ilişkisi (1852-1953)

Yıl 2010, Asuman Baytop Armağanı Cilt: 11 Sayı: 1-2, 291 - 303, 01.06.2010

Nuran Yıldırım Gürkan Sert

Öz

Eczacılık mevzuatımızın tarihsel süreci, eczacılar ile eczaneler hakkında
düzenlemeler getiren temel yasaların ilki olan “Nizamname-i Eczacıyan der
Memalik-i Osmaniye” (17 Mayıs 1852) ile başlar. Bu nizamnamenin kimi
maddelerinin güncellenmesiyle 2
Şubat 1861 tarihinde yürürlüğe giren, “Beledi
İspençiyarlık Sanatının İcrasına Dair Nizamname” eczacıların yoğun
eleştirilerine hedef olmuş, hemen ertesi yıl reçetelerle ilgili 20. maddesi
değiştirilmişti. Bu değişiklik itirazları dindirmemiş 1886 yılında, “Beledi
Eczacılık Nizamnamesi” adıyla hazırlanan tasarı ile pek çok maddesi
güncellenerek tadil edilmiş ancak bu tasarı bir türlü yasallaşamamıştı. 1861
düzenlemesine, Avrupa’da imal edilip İstanbul eczanelerinde satılan terkibi
meçhul ilaçlar ile maden sularının teftiş ve muayene edilmesi hakkında bir
hükmün eklenmesi için verilen uğraşlar da sefaretlerin yoğun itirazları üzerine
sonuçsuz kalmıştı (1893).
Osmanlı Devleti’nin son yılında yasallaşan, “Eczacılar ve Eczahaneler
Hakkında Kararname” (1922), Osmanlı Hükümeti’nin çıkardığı diğer kanunlar
gibi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti tarafından tanınmayınca 1861
düzenlemesi, “Eczacılar ve Eczahaneler Hakkında Kanun” 1927 yılında
yürürlüğe girinceye kadar, 66 yıl geçerliliğini korumuştur. Bu arada,
“Alelumum Eczahaneler Talimatnamesi” (1916) ile sadece eczanelerin işleyiş
detayları belirlenmiş fakat temel yasa niteliğinde olmadığından bu bildiriye
dahil edilmemiştir.
Osmanlı Devleti’nde başlayan ve Cumhuriyet sonrasında devam eden
eczacılar, eczacılık mesleğinin uygulanması ve eczaneler ile ilgili temel yasal
düzenlemeler süreci, 1953’te yasallaşan ve bugün de uygulanmakta olan
“Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun” ile son bulmuştur.
Bu bildiride, 1852-1953 yıllarında, Takvim-i Vekayi ile Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren beş temel yasa ile 1886 tasarısındaki, “eczane
açma/eczacı olma koşulları” ve “hekim/eczacı ilişkisi” ile ilgili hükümleri
karşılaştırarak, eczacılık mesleğinin ve eczanelerin ülkemizdeki gelişimine ışık
tutmaya çalıştık. 1886 tasarısı, o yıllardaki bakış açısını verdiği için önemliydi.
Yasallaşmadığı halde bu nedenle çalışmaya dahil edildi. Bu çalışmayla
ülkemizde eczacılık mesleği ile eczanelerin tarihsel gelişiminin oturduğu yasal
zeminin aydınlanacağını umuyoruz.

Anahtar Kelimeler

eczacılık mevzuatı, eczacılık tarihi, eczacı-hekim ilişkisi, Osmanlı İmparatorluğu’nda eczacılık, Türkiye’de eczacılık,

Regulations on the licensing of pharmacies, the qualification of pharmacists, and the relationship between pharmacists and physicians in Turkey (1852-1953)

Öz

The history of pharmaceutical regulations in Turkey started with the
promulgation of the “Regulations for the Pharmacists of the Ottoman Empire”
(Nizamname-i Eczacıyan der Memalik-i Osmaniye) in 17 May 1852. The
expanded version of this first legal document, the “Civilian Regulation for the
Practice of the Art of Pharmacy”, put into effect on 2 February 1861, was
heavily critised by pharmacists: its Article 20 regulating prescriptions was
revised within a year. This alteration did not soothe reactions, and in 1886 the
draft entitled “The Civilian Pharmacy Regulation” promulgated many other
changes, but was never legally enforced. In face of opposition from European
embassies in Istanbul (1893), the campaign to add an article concerning the
control of medicines and mineral waters containing suspicious components
imported from Europe to the 1861 proved futile.  The “Regulation for Pharmacies and Pharmacists” (Eczacılar ve
Eczaneler Hakkında Kararname) which passed in 1922, the last year of the
Ottoman Government, was not recognized by the new Turkish National
Assembly Government in Ankara. This led the regulation of 1861 to remain in
effect for 66 years, until 1927 when the “Law for Pharmacies and Pharmacists”
(Eczacılar ve Eczahaneler Hakkında Kanun) was issued. The “General
Regulation for Pharmacies” (Alelumum Eczahaneler Talimatnamesi) of 1916
was the reference for practical matters concerning the functioning of
pharmacies.  The series of legal pharmaceutical regulations which issued in the late
Ottoman Empire and remained in use in the first decades of the Turkish
Republic, ended with the “Law on Pharmacists and Pharmacies” (Eczacılar ve
Eczaneler hakkında Kanun) of 1953 which is still in use today.  In this study, the five basic laws issued between 1852-1953, the
requirements for opening a pharmacy, to become a pharmacist as well as the
regulations concerning the relationship between doctors and pharmacists will be
comparatively studied with the aim of outlining the development of
pharmaceutical profession in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Pharmaceutical regulations, history of pharmacy, pharmacy in the Ottoman Empire, pharmacy in Turkey, doctor-pharmacist relationship

Kaynakça

• 1. “Alelumum Eczahaneler Talimatnamesi,” Sıhhiye Mecmuası, Yıl 3, sayı 3, İstanbul (1332/1916), s. 720-752.
• 2. “Beledi İspençiyarlık San’atının İcrasına Dair Nizamnamedir – 22 Receb 1277,” 1- 17. maddeler, Takvim-i Vekayi, No.618 (22 Safer 1278/29 A ğustos 1861), s. 3-4; 18-
• 49. maddeler, Takvim-i Vekayi, No.619 (5 Rebiülevvel 1278/10 Eylül 1861), s. 3-5.
• 3. “Belediye Eczacılık Nizamnamesi – Layiha,” Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Y. A. Res. 62/28.
• 4. “Eczacılar ve Eczahaneler Hakkında Kanun” (Kanun No: 964, Kabul tarihi: 24.1.1927, Resmi Gazete’de yayın: 6.7.1927), Sıhhî-İçtimaî ve İskâna Ait Kanun, Nizamname, Talimatname ve Kararnameler, T.C. Sıhhat ve İçtimaî Muavenet Vekâleti Neşriyatından No.33, Çankaya Matbaası, Ankara, 1942, s.53-61.
• 5. “Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun” (Kanun No: 6197, Kabul tarihi: 18.12.1953, Resmi Gazete’de yayın: 24.12.1953.), K. Ekşio ğlu, Sözlüklü Tüm Toplu Sa ğlık Mevzuatı, Yasa Yayıncılık, İstanbul, Mart 1986.
• 6. Revue Medico-pharmaceutique, c. 1, sayı 10, 31 Ekim 1888.
• 7. Yıldırım, N., “İstanbul Eczanelerinde Hasta Muayenesi ve Tıbbi Tahlil Laboratuarları,” Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, (Ed. Nil Sarı), sayı 2-3 (1996/97), s. 71-97.
• 8. Yıldırım N., “Dârülfünûn-ı Osmanî Tıp Fakültesi Eczacı Mektebi Ö ğrencilerine Ait Kabulnâmeler ve Şehâdetnâmeler,” II. Milli Türk Tıp Tarihi Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, İstanbul 20-21 Eylül 1990. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999, s. 239-279, Levha 65-100.
• 9. Yıldırım N., “Nizamnâme-i Eczacıyan Der Memalik-i Osmaniye, Osmanlı Devleti’nde Eczacılar Nizamnâmesi – 1852,” IV. Türk Eczacılık Tarihi Toplantısı Bildirileri (4-5 Haziran 1998, İstanbul), Ed. E. Dölen, İstanbul 2000. s. 42-94.
• 10. Yıldırım N., “Osmanlı Devleti’nin Son Eczacılık Yönetmeli ği: Eczacılar ve Eczahaneler Hakkında Kararname - 1922,” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, c.IV, sayı 2 (2003), s.83-108.