Waqfs in Ottoman cities and the values added to the city by the Waqf System

Yıl 2008, Cilt: 10 Sayı: 1, 157 - 175, 01.12.2008

Mehmet Bayartan

Öz

Waqfs (religious emdowments) are mentioned almost in every research
published on Ottoman cities. The great diversity of waqfs caused the Ottoman
Empire to be known as a “land of waqfs”, and consequently Ottoman identity
became characterized by waqfs. As a matter of fact, almost all services that are
provided in a society were included in the waqf system.

The waqf system contributed to the social development of Ottoman cities,
and flourished in accordance with the conditions of the period, and became an
essential element of the urban fabric. As a result of the developments in political
conjuncture and the changes in the world economic equilibriums, the waqf
system, which had greatly contributed to the city life in the past, became unable
support and sustain city life as in the classical period of Ottoman history,
because it could not keep pace with these divers and multi-dimentional changes. 

Anahtar Kelimeler

Waqf, Ottoman, City, Historical geography

Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar Ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler

Öz

Osmanlı şehirleriyle ilgili hemen tüm araştırmalarda vakıflardan söz
edilmesi dikkat çekicidir. Batı’da “vakıf cenneti” olarak nitelendirilen Osmanlı
kimliği adeta vakıfla özdeşleşmiş olduğunu söyleyebiliriz. Gerçek bir uygulama
alanı olarak vakıflar, medeni bir toplumda gerçekleştirilebilecek hemen tüm
hizmetlerin gerçekleştirildiği bir sistem olmuştur. 

Osmanlı şehirlerinde sosyal, kültürel, ekonomik ve daha birçok açıdan
şehirlerin gelişmesine, bayındır ve refah bir duruma gelmesine büyük bir katkı
sağlayan vakıf sistemi, dönemin şartlarına uygun olarak gelişmiş ve önemi
gittikçe artarak şehir hayatının önemli bir parçası olmuştur. 

Tarihi süreç içinde dünya siyasi konjonktüründe önemli bir değişim
yaşanması ve siyasal-sosyal-ekonomik dengelerin değişmesiyle şehre büyük ve
olumlu bir değer katan bir kurum iken, zamanla sistemin değişime ayak
uyduramamasından dolayı birçok kurum gibi şehre geçmişte olduğu kadar fayda
sağlayamayan bir kurum haline dönüşmüştür. 

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Osmanlı, Şehir, Tarihi coğrafya.

Kaynakça

• Ağmanvermez, Ahmet, “Bir Vakıf Medeniyeti Olarak Osmanlı,” http://www.etarih.org/makaleler.php?sayfa=makaledetay&makaleno=1173 (01.09.2008).
• Akgündüz, Ahmet, 1988, İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
• Arsebük, Esat, 1938, Medeni Hukuk, Başlangıç ve Şahsın Hukuku I, Tan Matbaası, İstanbul.
• Barkan, Ömer Lütfi, 1942, “Osmanlı İmparatorlu ğu’nda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler, Vakıflar Dergisi, sayı 2, s. 279-386 (Ankara).
• Barkan, Ömer Lütfi, 1944, “Osmanlı İmparatorlu ğu’nda Toprak Vakıflarının İdari-Mali Muhtariyeti Meselesi”, Türk Hukuk Tarihi Dergisi, c.I, s.11-25 (Ankara). Bayartan, Mehmet, 2005, “Osmanlı Şehirlerinde Bir İdari Birim: Mahalle,” İstanbul Üniversitesi Cğrafya Dergisi, sayı 13, s.93-108 (İstanbul).
• Bayartan, Mehmet, 2005, “Tarihi Coğrafya Çalışmaları Açısından Şehir ve OsmanlıŞehri,” İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, sayı 13, s.85-92 (İstanbul).
• Berki, Ali Himmet, 1940, Vakıflar, İstanbul.
• Berki, Ali Himmet, 1962, “Vakıf Kuran İlk Osmanlı Padişahı,” Vakıflar Dergisi, c.5, s.127-128 (Ankara).
• Cerasi, Maurice, M., 1999, Osmanlı Kenti – Osmanlı İmparatorlu ğu’nda 18. ve 19.
• Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, (Çev. Aslı Ataöv), Yapı Kredi Yay., s.70, İstanbul.
• Cezar, Mustafa, 1985, Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehircili ğinde Çarsı ve Klasik Donem İmar Sistemi, sf.335-336, İstanbul. Ça ğatay, Neşet, 1994, Güncel Konular Üzerine Makaleler, Türk Tarih Kurumu Yay., VII. Dizi, Ankara.
• Dadaş, Cevdet vd.., 2000, Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kütahya Vakıfları, Kütahya Belediyesi Kültür Yay. II, c.I, Kütahya.
• Ertem, Adnan, 2004, “İstanbul Vakıfları”, İstanbul: Şehir ve Medeniyet (Haz. Şevket Kamil AKAR), Klasik Yay., s.327-333, İstanbul.
• Göney, Süha, 1995,Şehir Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.,İstanbul.
• Günergun, Feza ve Etker, Şeref, 2009, “Waqf endowments and the emergence of modern charitable hospitals in the Ottoman Empire - The Case of Zeynep-Kamil Hospital in Istanbul,” in H.Ebrahimnejad (ed.), The Development of Modern Medicine in Non-Westren Countries - Historical Perspectives. Routledge, London & New York 2009, s.82-107.
• Halaçoğlu, Yusuf, 1995, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
• Hatemi, Hüseyin, 1985, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Vakıf,” Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yay., c. 6, s.1657-1678, İstanbul.
• İpşirli, Mehmet, 1994, “Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilâtı”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Yay.Haz. E.İhsano ğlu, IRCICA Yay., s.139-277, İstanbul.
• Kayaoğlu, İsmet, 1976, “Vakfın Menşei Hakkındaki Görüşler”, Vakıflar Dergisi, sayı 11, s.49-55 (Ankara).
• Kazıcı, Ziya, 1985, İslami ve Sosyal Açıdan Vakıflar, Marifet Yay., İstanbul. Köprülü, Bülent, 1951, “Tarihte Vakıflar,” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, VIII/3-4, s.479-518 (Ankara).
• Kuban, Doğan, 1968, “Anadolu-Türk Şehri. Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler,” Vakıflar Dergisi, sayı III, s.53-73 (İstanbul).
• Kunter, Halim Baki Kunter, 1938, “Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri Üzerine Mücmel Bir Etüd”, Vakıflar Dergisi, c.1, s. 103-129 (Ankara).
• Öztürk, Nazif, 1983, Menşe'i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlü ğü Yay., Ankara.
• Öztürk, Nazif, 1995, Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıflar, İstanbul.
• Öztürk, Nazif, 1997, “Fatih Vakfiyelerinde Şehircilik”, II. Uluslararası İstanbul’un Fethi Sempozyumu, 31 Mayıs-1 Haziran 1997, İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay., s.167-176, İstanbul.
• Pakalın, Mehmet Zeki, 1993, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğ ü, MEB Yay., cilt III, s.577, İstanbul.
• Yediyıldız, Bahaeddin, 1982, “Müessese ve Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi,” Vakıflar Dergisi, sayı XV, s.23-53 (Ankara)
• Yediyıldız, Bahaeddin, 1986 “Vakıf” Maddesi, M.E.B. İslam Ansiklopedisi, c.XIII, s.153-172, İstanbul.
• Zorlu, Tuncay, 2002, “Süleymaniye Tıp Medresesi I,” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, c.III, sayı 2, s.79-122; “Süleymaniye Tıp Medresesi II,” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, c.IV, Sayı 1, s.65-97.