Einstein's Theory and Conceptual Transformation of Time, Space and Mass by Mehmet Refik Fenmen (Text in Latin Alphabet and Glossary)

Yıl 2020, Cilt: 21 Sayı: 2, 369 - 398, 03.07.2020

Yusuf Akçay

Öz

Aynştayn Nazariyyesi: Mekân, Zaman ve Kütle Mefhumlarının Tebeddülü is a book written in Turkish by Mehmet Refik Fenmen (1882-1951) to introduce Einstein’s theory of relativity. It’s first and second editions are dated 1922 and 1924. The first and the second editions are different in terms of method and content. The first edition includes an introduction and 13 chapters: Six chapters on special relativity, and seven on general relativity. Despite having some shortcomings, the book is written in plain Turkish. As far as we know it is the first Turkish book written about Einstein’s theory. The text presented here is a first attempt to render the text in the Latin alphabet. Terms in Ottoman Turkish are not converted to modern Turkish in order to comply with the author’s style. Instead, a glossary is given at the end of the text to facilitate the comprehension of the text by the general reader.

Anahtar Kelimeler

Einstein’s theory of relativity, Mehmet Refik, Albert Einstein, Ottoman Turkish, History of Science

Mehmet Refik Fenmen’in Aynştayn Nazariyyesi: Mekân Zaman ve Kütle Mefhumlarının Tebeddülü Adlı Eseri (Latin Harfli Metin ve Sözlük)

Öz

Aynştayn Nazariyyesi: Mekân, Zaman ve Kütle Mefhumlarının Tebeddülü, Mehmet Refik Fenmen’in (1882-1951) Einstein’ın Görelilik Teorisini tanıtmak için kaleme aldığı bir eserdir. Mühendis Mektebi ve Darülfünun fizik hocalarından, Mühendis Mektebi müdürlerinden elektrik mühendisi Mehmet Refik’in bu eserinin ilk baskısı 1922’de, ikinci baskısı 1924 yılında yapılmıştır. İki baskı arasında, gerek yöntem gerekse muhteva açısından belirgin farklılıklar vardır. Latin harflerine aktardığımız bu ilk baskıda “medhal” başlığı altında bir giriş yazısı ve “fasıl” başlıklı 13 bölüm yer almaktadır. Herkesin anlayacağı bir şekilde kaleme alınan eser, bazı kusur ve noksanlıklarına rağmen Einstein’ın teorisi hakkında bildiğimiz kadarıyla Türkçe yazılmış ilk müstakil eser olması bakımından önemlidir. Eserin ilk altı bölümü özel görelilik, geri kalan yedi bölümü ise genel görelilik teorisi ile ilgilidir. Bu çalışmada Mehmet Refik’in Aynştayn Nazariyyesi adlı kitabı, ilk defa Latin harflerine harflere aktarılarak sunulmuştur. Yazarın üslubuna riayet etmek için Osmanlıca terimlerde sadeleştirme yapılmamış; çalışmanın sonunda okuyucuya kolaylık sağlaması için seçme bir sözlüğe yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Einstein Nazariyyesi, Einstein’ın Görelilik Teorisi, Mehmet Refik Fenmen, Albert Einstein, Osmanlı Türkçesi, Bilim Tarihi

Kaynakça

• Ademoğlu, Ebru. “Yahya Naci Efendi ve Fırlatılan Cisimlerin Hareketiyle İlgili Eseri ‘Risale-i Hikmet-i Tabiiyye.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 4, 1(2002): 25-56.
• Akbaş, Meltem. “Elektrik Mühendisi Mehmet Refik Fenmen: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yenilikçi ve Yorulmaz Bir Aydın.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 9, 1-2 (2007-2008): 101-118.
• Akbaş, Meltem. “Einstein’ın Görelilik Teorisini Türkiye’ye Tanıtanlar (I): Mehmet Refik Fenmen ve Kerim Erim.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 4, 2 (2003): 49-52.
• Çankaya, Levent. “Ali Sedad’ın Kavâid-i Tahavvülât fî Harekâti’z- Zerrât Adlı Eseri, İçeriği ve Termodinamik ile İlgili Bölümlerinin Genel Bir Değerlendirmesi.” Dört Öge 8 (2015): 75-87.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. Başhoca İshak Efendi: Türkiye’de Modern Bilimin Öncüsü. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1989.
• Kocaman, Meltem. “Einstein’ın Görelilik Kuramı’nın Türkiye’ye Girişi.” Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2002.
• Mehmet Refik [Fenmen]. Aynştayn Nazariyyesi: Mekân, Zaman ve Kütle Mefhumlarının Tebeddülü. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1338 / 1922.
• Mehmet Refik [Fenmen]. Aynştay Nazariyyesi: Mekân, Zaman ve Kütle Mefhumlarının Tebeddülü. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1340 / 1924.