Osmanlıdan Cumhuriyete Orman Mekteb-i Âlisi (1909-1934)

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 2, 521 - 571, 02.08.2024

Ahmet Nizamoğlu

https://doi.org/10.26650/oba.1418710

Öz

Osmanlı Devleti’nde ormancılığın bilimsel ve teknik yöntemlerle idare edilmesi amacıyla Fransız uzmanların öncülüğünde 1858’de Orman Mektebi kurulmuştur. Mektep 1880 yılında müstakil yapısını kaybederek Orman ve Ma’âdin Mektebi olarak yapılandırılmıştır. 1893 yılına gelindiğinde ise bu mektep kapatılarak ormancılık eğitimi Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi’nin içerisinde birkaç ders ile geçiştirilmiştir. II. Meşrutiyet ile ormancılık eğitimi Ali Rıza Efendi öncülüğünde yeniden yapılandırılarak 1909’da Orman Mekteb-i Âlisi kurulmuştur. I. Dünya Savaşı’nın ağır şartlarına rağmen mektepte reformlar yapılması için Bauer istihdam edilmiştir. Mütareke Dönemi’nde mektep zor günler yaşamasına rağmen mezun vermeye devam etmiştir. Cumhuriyet’in ilanının ardından mektebin eğitim-öğretim ve fiziki şartlarının düzeltilmesi için yoğun çaba harcanmıştır. Özellikle Saby ve Bernhard’ın raporları yeniliklerin öncüsü olmuştur. Bu çalışmada orman fen memuru (orman mühendisi) yetiştirmek amacıyla kurulan Orman Mekteb-i Âlisi’nin 1934’te Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü’ne bağlı bir fakülteye dönüştürülmesine kadar olan süreç incelenmiştir. Çalışmada Osmanlı ve Cumhuriyet arşiv belgeleri, düstur, zabıt cerideleri, süreli yayınlar ve telif-tetkik eserlerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ali Rıza Efendi, Dr. Bauer, Kazım Karabekir Paşa, Ormancılık Eğitimi, Orman Mektebi, Orman Mekteb-i Âlisi, Orman Mühendisi, Paul Joseph Saby, Robert Bernhard, Yüksek Orman Mektebi

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Forestry Academy from the Ottoman to the Republic (1909-1934)

Öz

The Forestry School was established in 1858 under the leadership of French experts in order to administer forestry with scientific and technical methods in the Ottoman Empire. The school, losing its independent structure in 1880, was restructured as the Forest and Mining School. In 1893, following the closure of the school, forestry education was integrated into the Halkalı Agricultural and Veterinary School with a few courses. With the advent of the Second Constitutional Era, forestry education was restructured under the leadership of Ali Rıza Efendi, leading to the establishment of the Forestry Academy in 1909. Despite the harsh conditions of World War I, reforms were implemented in the school, with Bauer being employed for this purpose. During the Armistice Period, the school faced challenging times but continued to graduate students. Following the declaration of the Republic, significant efforts were made to improve the educational, operational, and physical conditions of the school. Reports from Saby and Bernhard played a pioneering role in introducing innovations. This study examines the period from the establishment of the Forestry Academy, which was founded with the aim of training forest science officers (forest engineers), to its transformation into a faculty affiliated with the Ankara Higher Agricultural Institute in 1934. Ottoman and Republican archival documents, regulations, minutes, periodicals, copyrighted and research works were utilized in this study.

Anahtar Kelimeler

Ali Rıza Efendi, Dr. Bauer, Kazım Karabekir Pasha, Forestry Education, Forestry School, Forestry Academy, Forest Engineer, Paul Joseph Saby, Robert Bernhard, Higher Forestry School

Proje Numarası

-

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul. google scholar
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) 310/23176, 3482/261113, 3565/2748504, 3601/2700296, 3648/273526, 3760/281996, 3859/289352, 3862/289606, 3913/293454, 4562/342118, 4723/354175. google scholar
• Dahiliye Asayiş Kalemi (DH.EUM.AYŞ) 15/40. google scholar
• Hariciye İstanbul Murahhaslığı (HR.İM.) 21/149. google scholar
• İrade Dahiliye (İ.DH.) 417/27611, 470/31473. google scholar
• İrade Meclisi Mahsus (İ.MMS.) 67/314. google scholar
• İrade Meclis-i Vala (İ.MVL.) 372/16327, 398/17314. google scholar
• İrade Orman ve Maadin (İ.OM.) 14/10, 1/11. google scholar
• İrade Ticaret ve Ziraat (İ.TZT.) 1/34. google scholar
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.) 129/56, 154/45, 224/137, 226/134. google scholar
• Sadaret Mukavelenameler (A.}DVN.MKL.) 19/23, 9/9 . google scholar
• Şura-yı Devlet (ŞD.) 2779/30, 279/42, 515/20, 543/39, 547/11. google scholar
• Teftişat-ı Rumeli Evraklı (Rumeli Müfettişliği) Makamat Evrakı (TFR.I.MKM.) 32/3141. google scholar
• Ticaret, Nafia, Ziraat, Orman, Maadin Nezaretleri (T.) 1709/104, 1718/120. google scholar
• Yıldız Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK.) 74/12. google scholar
• Yıldız Resmi Maruzat (Y.A.RES.) 5/80. google scholar
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Ankara google scholar
• Millî Eğitim Bakanlığı Genel (180-9-0-0) 77-379-10, 77-379-12. google scholar
• Toprak İskân Genel Müdürlüğü (Muhacirin Fonu) İskân (272-0-0-11) 14-52-7, 15-56-11, 16-62-10. google scholar
• Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü (30-10-0-0) 183-261-1. google scholar
• Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı 1920-1928 (30-18-1-1) 2-40-13, 9-26-19, 11-56-3. google scholar
• İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi Arşivi (İÜ-C/OFA), İstanbul. google scholar
• Memurlar Cetveli. google scholar
• “Halkalı Ziraat ve Ormancılık Mekteb-i Âlisi Nizamnamesi”, Düstur, Tertip I, Cilt VII, (Ankara: Başvekalet Devlet Matbaası, 1941). google scholar
• “Orman Mektebi Nizamnamesi”, Düstur, Tertip I, C. II, (İstanbul: Matbaa-i Amire, 1289). google scholar
• “Orman ve Ma’âdin Mektebi Nizamnamesi”, Düstur, Tertip I, Zeyl I, (İstanbul: Matbaa-i Amire, 1298). google scholar
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC), Devre I, Cilt I, İçtima Senesi: I, On Birinci İnikad, 31 Kanunuevvel 1324 (13 Ocak 1909). google scholar
• MMZC (İçtima-i Fevkâlade), Devre 3, Cilt 2, İçtima Senesi: I, Otuz Beşinci İnikad, 3 Temmuz 1330 (16 Temmuz 1914). google scholar
• MMZC, Devre I, Cilt 2, İçtima Senesi: I, Otuz Dördüncü İnikad, 11 Şubat 1324 (24 Şubat 1909). google scholar
• MMZC, Devre I, Cilt 3, İçtima Senesi: I, Yetmiş Dördüncü İnikad, 5 Mayıs 1325 (18 Mayıs 1909). google scholar
• MMZC, Devre I, Cilt 5, İçtima Senesi: 2, Doksan Üçüncü İnikad, 6 Mayıs 1326 (19 Mayıs 1910). google scholar
• MMZC, Devre I, Cilt 6, İçtima Senesi: 2, Yüz Altıncı İnikad, 24 Mayıs 1326 (6 Haziran 1910). google scholar
• MMZC, Devre I, Cilt 6, İçtima Senesi: 3, Seksen Sekizinci İnikad, 18 Nisan 1327 (1 Mayıs 1911). google scholar
• MMZC, Devre I, Cilt 6, İçtima Senesi: I, Yüz Yirmi Yedinci İnikad, 26 Temmuz 1325 (8 Ağustos 1909). google scholar
• Resmî Gazete, 30 Haziran 1929. google scholar
• Resmî Gazete, 6 Haziran 1933. google scholar
• Resmî Gazete, 25 Haziran 1934. google scholar
• “Cumhuriyetin Onbirinci Yılındaki Ormancılık İcraatı Hulasası”, Hakimiyet-i Milliye, 29 Birinciteşrin 1934 (29 Ekim 1934), No: 4765. google scholar
• “Kazım Karabekir Paşa Orman Mekteb-i Âlisi’nde”, Tevhid-i Efkâr, 16 Teşrinisani 1339 (16 Kasım 1923), No: 860-3888. google scholar
• “Orman Mektebi Müdavimleri ve Orman Fen Memurları”, Tercüman-ı Hakikat, 9 Temmuz 1326 (22 Temmuz 1910), No: 1328. google scholar
• “Orman Mektebi Rektörü Cevap Veriyor”, Cumhuriyet, 3 Teşrinisani 1931, No: 2691. google scholar
• “Orman Mektebi Talebesi”, Sabah, 20 Mayıs 1331 (2 Haziran 1915), No: 9536. google scholar
• “Orman Mektebi Yerine Fakülte”, Milliyet, 10 Teşrinisani 1934 (10 Kasım 1934), No: 3145. google scholar
• “Orman Mektebi”, Tanin, 27 Mayıs 1326 (9 Haziran 1910), No: 636. google scholar
• “Orman ve Ma’âdin ve Zirâat Nezâreti’nde Islahat”, Tanin, 25 Teşrinievvel 1324 (7 Kasım 1908), No: 97. google scholar
• “Ormancılar Cemiyeti Kongresi”, Cumhuriyet, 13 Mayıs 1930, No: 2159. google scholar
• Akşam, 7 Teşrinisani 1934, No 5767. google scholar
• “Cumhuriyet’in İlk Orman Mühendisleri”, Cumhuriyet, 20 Temmuz 1340 (20 Temmuz 1924), No: 72. google scholar
• “Orman Mektebi Talebesi”, Tanin, 1 Teşrinievvel 1325 (14 Ekim 1909), No: 402. google scholar
• Dağavaryan, Nazaret. “Orman Mektebi”, Tanin, 10 Mart 1327 (23 Mart 1911), No: 917. google scholar
• “Orman Mektebi Ders Nazırı”, Tasvir-i Efkâr, 31 Ağustos 1332 (13 Eylül 1916), No: 1862. google scholar
• “Orman Mektebi”, Tanin, 8 Eylül 1324 (21 Eylül 1908), No: 52. google scholar
• “Orman Mektebi”, Tanin, 24 Eylül 1325 (7 Ekim 1909), No: 395. google scholar
• “Orman Mektebi Binası”, Tanin, 28 Eylül 1325 (11 Ekim 1909), No: 399. google scholar
• “Numune Ormanı”, Sabah 19 Teşrinievvel 1325 (1 Kasım 1909), No: 7222. google scholar
• Şehbal Mecmuası, 1 Teşrinisani 1325 (14 Kasım 1909), No: 15. google scholar
• “Orman Mektebi”, Tanin, 30 Teşrinievvel 1325 (16 Kasım 1909), No: 429. google scholar
• Sabah, 21 Teşrinisani 1325 (4 Aralık 1909), Sayı: 7255. google scholar
• “Orman Mektebi”, Sabah, 1 Kanunuevvel 1325 (14 Aralık 1909), No: 7265. google scholar
• “Orman Mektebinde”, Tanin, 13 Temmuz 1326 (26 Temmuz 1910), No: 682. google scholar
• “Orman Fen Memurları”, Sabah, 26 Temmuz 1326 (8 Ağustos 1910), No: 7501. google scholar
• “Orman Mektebi”, Tanin, 19 Şubat 1326 (4 Mart 1911), No: 898. google scholar
• “Orman Mektebi”, Tanin, 30 Haziran 1327 (13 Temmuz 1911), No: 1029-14. google scholar
• “Orman Mektebi Mezuniyeti”, Tanin, 14 Temmuz 1327 (27 Temmuz 1911), No: 1042-27. google scholar
• “Orman Mektebi Mezuniyeti”, Tanin, 22 Temmuz 1327 (4 Ağustos 1911), No: 1050. google scholar
• “Ormancılar Kongresi Dün Toplandı”, Cumhuriyet, 16 Mart 1929, No: 1743. google scholar
• “Ormancılarımızın Senelik Kongresi”, Vakit, 16 Mart 1929, No: 4019. google scholar
• “Orman Mühendisleri”, Milliyet, 12 Ağustos 1929, No: 1256. google scholar Milliyet, 13 Temmuz 1930, No: 1587. google scholar
• Cumhuriyet, 17 Temmuz 1930, No: 2224. google scholar
• Milliyet, 20 Temmuz 1930, No: 1594. google scholar
• Akşam, 24 Temmuz 1930. google scholar
• Milliyet, 8 Eylül 1930, No: 1644. google scholar
• Vakit, 8 Eylül 1930, No: 4550. google scholar
• “400 Ormancı Lazım”, Cumhuriyet, 29 Ağustos 1931, No: 2626. google scholar
• “Yüksek Orman Mektebi”, Milliyet, 17 Eylül 1931, No: 2012. google scholar
• Milliyet, 4 Temmuz 1933, No 2656. google scholar
• Cumhuriyet, 5 Temmuz 1933, No 3290. google scholar
• Vakit, 8 Temmuz 1933, No 5565. google scholar
• “Orman Fakültesi”, Vakit, 10 İkinciteşrin 1934 (10 Kasım 1934), No: 6051. google scholar
• “Cumhuriyet Fen Ordusunun Yeni Zabitleri”, Cumhuriyet, 9 Temmuz 1926, No: 777. google scholar
• “Orman Teşkilatı”, Tercüman-ı Hakikat,13 Temmuz 1326 (26 Temmuz 1910), No: 10530. google scholar
• Tangır, Antuan. “Orman İdaresinin Islah ve Tensiki”, Tanin, 2 Şubat 1324 (15 Şubat 1909), No: 195. google scholar
• “Türkiye Ormancılar Cemiyeti Kongresi Toplandı”, Milliyet, 13 Mayıs 1930. google scholar
• “Orman Mektebi Müsabakası”, Tanin, 27 Teşrinievvel 1325 (9 Kasım 1909), No: 426. google scholar
• “Yüksek Orman Mektebi,” Cumhuriyet, 11 Teşrinisani 1934 (11 Kasım 1934), No: 3769. google scholar
• “Orman Mektebi Nizamnamesi”, Orman ve Ma’âdin ve Zirâat ve Baytar Mecmuası, Sene: 1, No: 1, 31 Mayıs 1326 (13 Haziran 1910): 3-10. google scholar
• “Orman Mektebi Programı”, Orman ve Ma’âdin ve Zirâat Nezâreti. İstanbul: Sırat-ı Müstakim Matbaası: 1-66. google scholar
• “Uzman Raporlarında Belgrad Ormanı”, Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 2 (2022): 133-152. google scholar
• Akagündüz, Ümüt. Nizamoğlu, Ahmet. “Osmanlı Devleti’nde Ormancılık Eğitiminin Değişen Boyutları ve Orman Ameliyat Mektepleri”, Atatürk Yolu Dergisi 69 (2021): 1-24. google scholar
• Alabaş, Ramazan, Yinilmez Akagündüz, Seval. “The Ethical Value of Human and Environmental Relations: The Place of Environmental Ethics in Geography Curriculum and Textbooks in Turkey”, International Journal of Education Technology and Scientific Researches 16 (2021): 1851-1906. google scholar
• Bernhard, Robert. “Büyükdere Orman Mektebi”, Ziraat Vekaleti Mütehassıs Raporları, Orman Kısmı, İstanbul: Millî Matbaa, 1927. google scholar
• Çeşme, Volkan. “Halkalı Ziraat Mektebi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011. google scholar
• Çeşme, Volkan. “Osmanlı’da Ziraati Modernleştirme Sürecinde Halkalı Ziraat Mektebi (1892-1928): Kuruluşu ve İdari Yapısı”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları 2 (2014): 39-80. google scholar
• Çolak, Alper H. Asan, Ünal. Orman Amenajmanı ve Silvikültür Terimleri Sözlüğü. Bolu: IUFRO, 2010. google scholar
• Devlet-i Osmaniye’nin 1325 Senesine Mahsus Bütçesidir. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1325. google scholar
• Eraslan, İsmail. “Türkiye’de Ormancılık Yüksek Öğretim ve Eğitiminin Gösterdiği Tarihsel Gelişim (18571948)”, Türkiye’de Ormancılık Eğitimi Semineri (22-23 Aralık 1987) Tebliğler. İstanbul: Orman Genel Müdürlüğü Eğitim Dairesi Başkanlığı, 1988. google scholar
• Eraslan, İsmail. Türkiye’de Ormancılık Öğretim ve Eğitim Kurumlarının Tarihsel Gelişimi. İstanbul: Ormancılık Eğitim ve Kültür Vakfı, 1989. google scholar
• Karabekir, Kazım. Günlükler. 2. Cilt, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009. google scholar
• Keskin, Özkan. “Osmanlı Ormancılığı’nın Gelişiminde Fransız Uzmanların Rolü”, Tarih Dergisi 44 (2006): 123-142. google scholar
• Kılıç, Erhan. “Uzman Raporlarında Belgrad Ormanı”, Düzce Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 2 (2022): 133-152. google scholar
• Kılıç, Erhan. Ok, Kenan. “Kazım Karabekir Paşa: Kurtuluş Savaşı’nı ormanlar sayesinde kazandık”, Ormancılık Araştırma Dergisi 2 (2018): 123-134. google scholar
• Kılıç, Erhan. Osmanlı Ormancılığının Zor Yılları (1914-1919). Ankara: OGEM-VAK, 2019. google scholar
• Kırkpınar, Nurullah. “Türkiye’de Zirai Eğitim (1923-1963)”, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2022. google scholar
• Kutluk, Halil. “Dağvaryan Efendi, Uyan ve Başını Kaldır”, Orman ve Av Dergisi 7 (1965): 17-22. google scholar
• Kutluk, Halil. “Ders Nazırı Dr. Bauer ve Orman Mektebi Alisi İçin 54 Yıl Önce Vermiş Olduğu Rapor”, Teknik Haberler Bülteni 35 (1970): 191-203. google scholar
• Kutluk, Halil. “Ormancı Yetiştiren Mekteplerin Müdür ve Rektörleri”, Türk Ormancılığı Yüzüncü Tedris Yılına Girerken (1857-1957). Ankara: Türkiye Ormancılar Cemiyeti, 1957: 225-234. google scholar
• Kutluk, Halil. “Ormancı Yetiştiren Okulların Müdür ve Rektörleri (2)”, Teknik Haberler Bülteni 43 (1972): 250-254. google scholar
• Kutluk, Halil. Türkiye Ormancılığı ile İlgili Tarihi Vesikalar 1202-1341 (1787-1925). Ankara: Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, 1967. google scholar
• Kutluk, Halil. Türkiye Ormancılığı ile İlgili Tarihi Vesikalar 893-1330 (1487-1923). İstanbul: Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, 1948. google scholar
• Kutluk, Halil. Yund, Kerim. Hoca Ali Rıza: Orman Umum Müdürlerinden Hayatı ve Eserleri 1843-1925. Ankara: Akın Matbaası, 1949. google scholar
• Namal, Yücel. Karakök, Tunay. “Atatürk ve Üniversite Reformu (1933)”, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi 1 (2011): 27-35. google scholar
• Orman ve Ma’âdin ve Zirâat Nezâreti 1326 Senesi Bütçesi. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1328. google scholar
• Özdenmez, Metin. Ekizoğlu, Abdi. “Cumhuriyet Dönemi Ormancılığında Katkısı Olan Yabancı Uzmanlar”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 1-2 (1944): 13-28. google scholar
• Özdenmez, Metin. Ekizoğlu, Abdi. “Türkiye’de Ormancılık Yüksek Öğretiminin Başlangıcından Bu Yana Mezunlara Verilen Unvanlar ve Diplomalar”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 1-2-3-4 (1996): 45-63. google scholar
• Özek, Süreyya. “Orman Mektebi Alisine ve Bazı Hususlara Dair Hatıralarım”, Türk Ormancılığı Yüzüncü Tedris Yılına Girerken (1857-1957), Ankara: Türkiye Ormancılar Cemiyeti, 1957: 342-345. google scholar
• Saby, Paul Joseph. “Mütehassıs Mösyö Saby’nin Raporları”, Ziraat Vekaleti Mütehassıs Raporları, Orman Kısmı, İstanbul: Millî Matbaa, 1927. google scholar
• Sarıbaş, Metin. Ormancılık Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016. google scholar
• Süleyman İhsan, “Ormanlarımızın Tarihçesi”, Orman Mekteb-i Âlisi Mecmuası 2 (1333/1917): 59-64. google scholar
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2010. google scholar
• Şendil, Abdurrahman Fatih. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Orman Fakültesi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2014. google scholar
• Şişman, Ayşin. “Osmanlı Devleti’nde Batılı Anlamda Mesleki ve Teknik Eğitimin Doğuşu”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1 (2008): 27-43. google scholar
• Yıldırım, Mehmet Ali. “Osmanlı’da İlk Çağdaş Zirai Eğitim Kurumu: Ziraat Mektebi (1874-1851)”, OTAM 24 (2008): 223-240. google scholar