Tanzimat Dönemi’nde Oksidentalist Söylemin Kuruluşu: Namık Kemal Ve Renan Müdâfaanâmesi

Yıl 2024, Sayı: 44, 21 - 39, 30.04.2024

Asiye Sezgin Tüylü , İlknur Tatar Kırılmış

https://doi.org/10.26650/jos.1356076

Öz

Fransız filolog ve tarihçi Ernest Renan, 1852’de Fransa’da İslam ve Bilim başlıklı bir konuşma yapmıştır. Bu konferansta Renan, İslam ülkelerin geri kalmışlığının sebeplerini sorularla tartışmış ve oryantalist bir bakış açısıyla Doğu’nun geri kalmışlığını İslam ile birleştirmiştir. Doğu’ya Afrika ülkeleri dâhil bakıldığı zaman o bölgelerde yaşayanların bilim ve gelişmelere kapalı bir düşünce biçimleri olduğunu, ayrıca Batı’nın fikir ve maneviyatına karşı nefret içinde olduklarını belirtir. Renan’ın bu konferansta dile getirdiği düşünceleri, İslam dünyasında pek çok tepki ile karşılanmıştır. Bu doğrultuda Ernest Renan’ın görüşlerine pek çok itiraz yapılmıştır. Namık Kemal, 1883’te, Ernest Renan’a karşı reflektif bir şekilde karşıt görüşlerini dile getirerek Midilli’de hapishanede Renan Müdâfaanâmesi’ni yazmıştır. Bu eser, Ernest Renan’a karşı yazılmış İslâm dünyasında görülen en ateşli reddiye olarak tarihe geçmiştir. Eserde, Ernest Renan’ın İslam’ı ve İslam düşünürlerini tanımaması ve yanlış yargılarda bulunması vurgulanarak İslam’ın bilim ve felsefe alanlarındaki önemli düşünürlerine yer verilmiş ve Ernest Renan’ın İslam hakkındaki olumsuz düşünceleri eleştirilmiştir. Renan Müdâfaanâmesi, Batı’nın oryantalist bakışına karşı Doğu’dan verilmiş bir cevaptır. Bu çalışmada oksidentalizmin kavramsal çerçevesi çizilerek oksidentalist bir söylem olarak Namık Kemal’in Renan Müdâfaanâmesi değerlendirilecektir. Türk edebiyatında oksidentalist söylemin kuruluşu bağlamında Renan Müdâfaanâmesi’nin önemi ortaya çıkarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Oryantalizm, Oksidentalizm, Namık Kemal, Ernest Renan, Renan Müdâfaanâmesi

The Foundation of Oxidentalist Discourse During the Tanzimat Period: Namik Kemal and Renan Müdâfaanâmesi

Öz

In 1852, French philologist and historian Ernest Renan delivered a lecture on Islam and Science in France. During this conference, he explored various factors contributing to the perceived “backwardness” of Islamic countries and, by adopting an orientalist perspective, linked the East’s lag in development to Islam. After surveying the East (which encompassed African nations), he posited that the inhabitants of these regions generally exhibited a mindset that was resistant to scientific advancements, harboring animosity toward Western ideas and spirituality. In this discourse, Renan’s assertions elicited numerous reactions in the Islamic world, prompting significant objections to his views/opinions. In 1883, Ottoman writer and scholar Namik Kemal vehemently expressed his dissenting opinions against Renan, culminating in the writing of “Renan Müdâfaanâmesi,” while imprisoned in Midilli (Greece) in 1908. This work has since been etched in history as one of the most impassioned refutations of Renan in the Islamic world. Specifically, it underscored Renan’s lack of understanding of Islam and Islamic thinkers, criticizing his numerous misguided judgments. Since then, prominent Islamic thinkers in the fields of science and philosophy have emerged to counter Renan’s negative perceptions of Islam, with “Renan Müdâfaanâmesi” serving as an Eastern response to the Western orientalist viewpoint. In this study, the conceptual framework of occidentalism will be drawn and Namık Kemal’s Renan Müdâfaanâmesi will be evaluated as an occidentalist discourse. The importance of Renan Müdâfaanâmesi in the context of the establishment of occidentalist discourse in Turkish literature will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Orientalism, Occidentalism, Namık Kemal, Ernest Renan, Renan Müdâfaanâmesi

Kaynakça

• Ahıska, Meltem. “Occidentalism: The Historical Fantasy of the Modern”. Relocating the Fault Lines: Turkey beyond the East-West Divide 102/3 (2003): 351- 379. google scholar
• Ahıska, Meltem. Radyonun Sihirli Kapısı- Garbiyatçılık ve Politik Öznellik. İstanbul: Metis Yayınları, 2005. google scholar
• Arlı, Alim. Oryantalizm- Oksidentalizm ve Şerif Mardin. İstanbul: Küre Yayınları, 2009. google scholar
• Bilici, Faruk. “Renan Ernest”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, 34: 568- 571. google scholar
• Boroujerdi, Mehrzad. İran Entelektüelleri ve Batı: Yerliciliğin Istıraplı Zaferi. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 2001. google scholar
• Bulut, Yücel. “Oryantalizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, 33: 428- 437. google scholar
• Buruma, Ian & Margalit, Avishai. Garbiyatçılık: Düşmanlarının Gözünde Batı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009. google scholar
• Cündioğlu, Dücane. “Ernest Renan ve “Reddiyeler” Bağlamında İslâm-Bilim Tartışmalarına Bibliyografik Bir Katkı”. Dîvan İlmî Araştırmalar 2/1 (1996): 1-94. google scholar
• Çelik, Zeynep. Avrupa Şark’ı Bilmez Eleştirel Bir Söylem (1872- 1932). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2022. google scholar
• Çiğdem, Ahmet. “Türk Batılılaşması”nı Açıklayıcı Bir Kavram: Türk Başkalığı Batılılaşma Modernite ve Modernizasyon”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, İstanbul: İletişim Yayınları, 2002, 3: 68- 81. google scholar
• Çoruk, Ali Şükrü. “Oryantalizm Üzerine Notlar”. Sosyal Bilimler Dergisi 9/2 (2007): 193- 204. google scholar
• Edward, W. Said. Şarkiyatçılık Batı’nın Şark Anlayışları. İstanbul: Metis Yayınları, 2017. google scholar
• Enginün, İnci. “Halide Edib Adıvar’da Doğu”, Batı ve Evrensel”. Tarihte Doğu Batı Çatışması, İstanbul: Doğu Kitabevi, 2017, 1: 547- 557. google scholar
• Ertuğrul, Ali. “Tez ve Antitezler Bağlamında Ernest Renan’a Karşı Yazılan Reddiyeler”. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/3 (2019): 56-93. google scholar
• Giddens, Anthony. Modernliğin Sonuçları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012. google scholar
• Göçgün, Önder. Nâmık Kemal. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987. google scholar
• Göle, Nilüfer. “Batı-Dışı Modernlik: Kavram Üzerine”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, İstanbul: İletişim Yayınları, 2002, 3: 56- 67. google scholar
• Hanefi, Hasan. “Oryantalizmden Oksidentalizme”, Uluslararası Oryantalizm Sempozyumu, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültürel ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Kültür Müdürlüğü Yayınları, 2007: 79- 90. google scholar
• İnalcık, Halil. Rönesans Avrupası Türkiye’nin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021. google scholar
• Kaplan, Mehmet. Şiir Tahlilleri 1, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2006. google scholar
• Koçyiğit, Demet. “Batı’yı Kurgulamak Doğu’yu Sunmak, Doğu’yu Kurgulak - Batı’yıSunmak: Oksidentalizm’de Ben ve Öteki”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 57/57 (2017): 133- 160. google scholar
• Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996. google scholar
• Metin, Abdullah. Oksidentalizm İki Doğu İki Batı. İstanbul: Pınar Yayınları, 2013. google scholar
• Moran, Thomas, “Xiaomei Chen. Occidentalism: A theory of counter-discourse in Post-Mao China”. Journal of Modern Literature in Chinese 1/2 (1998): 165-169. google scholar
• Namık Kemal. Renan Müdâfanâmesi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2018. google scholar
• Namık Kemal. Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri Bütün Makaleler I. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005. google scholar
• Özkiraz, Ahmet. Modernleşme Teorileri ve Postmodern Durum. Konya: Çizgi Kitabevi, 2003. google scholar
• Renan, Ernest. Nutuklar ve Konferanslar. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2022. google scholar
• Rıza Nur. Hayatı, Divanı, Eserleri, Namık Kemal. İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2017. google scholar
• Ritzer, George & Stepnisky, Jeffrey. Çağdaş Sosyoloji Kuramları ve Klasik Kökleri. Ankara: De Ki Yayınları, 2019. google scholar
• Saygın, Alkım. 20. Yüzyıl Türk Düşüncesinde Garbiyatçılık. İstanbul: Açılım Kitap, 2017. google scholar
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1997. google scholar
• Turner, Bryan S.. Oryantalizm Postmodernizm ve Globalizm. İstanbul: Anka Yayınları, 2003. google scholar
• Uslu, Ahmet. “Namık Kemal Ve Anti-Tez Bağlamında Renan Müdâfaanâmesi”. International Journal of Language Academy 8/3 (2020): 435- 449. google scholar
• Yurdakul, Şükran. Namık Kemal. İstanbul: Cem Yayınevi, 1977. google scholar
• Yavuz, Hilmi. Modernleşme, Oryantalizm ve İslam. İstanbul: Boyut Kitapları, 1998. google scholar
• Yavuz, Hilmi. “Modernleşme: Parça mı, Bütün mü? Batılılaşma: Simge mi, Kavram mı?”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, İstanbul: İletişim Yayınları, 2002, 3: 212- 217. google scholar
• Yavuz, Hilmi. “Oksidantalizm Üzerine Notlar”. Marife 6/3 (2006): 373-375. google scholar
• Yavuz, Şevket. “Takdirden Tahayyüle: Dinin Kadastrolaşması ve Varlığın Ötekileştirilmesi Bağlamında Oksidentalizmi Yeniden Düşünmek”. Marife 6/3 (2006): 107-122. google scholar
• Xiaomei Chen. Occidentalism: A Theory of Counter-discourse in Post-Mao China. Oxford: Oxford University Press, 1995. google scholar