Modern İran’da Milliyetçi Tarih Yazımına Bir Örnek: Do Karn Sükût

Yıl 2024, Sayı: 45, 67 - 94, 03.10.2024

Ayşe Sosar

https://doi.org/10.26650/jos.1498138

Öz

Do Karn Sükût (İki Yüzyıl Sessizlik) edebiyatçı ve tarihçi kimliğiyle tanınan 20. yy İran düşünce hayatının önemli simalarından Abdulhüseyin Zerrinkub’un 1330/1952’de kaleme aldığı ve Sasani imparatorluğunun yıkılışından, İslamiyetten sonra İran topraklarında kurulan ilk bağımsız devlet olan Tahiriler’e (205/821) kadar İslamın ilk iki asrında vuku bulan olayları ve İran’ın durumunu anlattığı eseridir. Yayınlandığı günden itibaren isminden içeriğine büyük yankı uyandıran ve çok sert eleştirilerin odağına oturan bu kitap, İran tarihinde en çok konuşulan ve tartışılan kitaplar arasında yer almaktadır. İslam öncesi İran’a dair her şeyin yüceltilip kutsandığı, İslami döneme ait olanın ise aşağılandığı; bu yönüyle İran tarihinin ırk temelli seküler milliyetçi imajını temsil eden Do Karn Sükût, Pehlevi dönemi tarih yazımı projesinin ve resmi tarihçiliğin de önemli örneklerinden biri sayılmaktadır. Söz konusu kitabın içerik analizi yöntemiyle ele alındığı bu çalışmada Zerrinkub’un Müslüman Araplara ve onların öncülük ettiği İslama yönelik tepkisel-olumsuz tavrının nedenleri ve kitabında ileri sürdüğü fikirler incelenip tahlil edilmiştir. Çalışmada, bahse konu kitaptaki tarih anlatısının tarihsel gerçeklik ve doğrularla uyumu, dolayısıyla red veya teyidine yönelik bir tartışmadan ziyade hangi amaç (ideolojik, politik ve toplumsal) doğrultusunda ve nasıl şekillendiği üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İran’ın Fethi, Modern İran Tarihi, Milliyetçi Tarih Yazımı, Abdulhüseyin Zerrinkub, Do Karn Sükût

An Example of Nationalist Historiography in Modern İran: Do Qarn Sokut

Öz

Do Qarn Sokut (Two Centuries of Silence) is a work by Abdolhossein Zarrinkoub, a prominent figure in the intellectual life of 20th-century Iran, known for his roles as a literary figure and historian. It was written in 1330/1952 and encompasses events that occurred during the first two centuries of Islam, from the fall of the Sassanian Empire to the establishment of the Tahirids (205/821), the first independent state formed on Iranian soil after the advent of Islam. Zarrinkoub’s book provides a narrative of these events and the state of Iran during that period. Since its publication, the book has received considerable attention and has become a focus of intense scrutiny. It is one of the most discussed and debated works in Iranian history. Do Qarn Sokut represents a significant example of the Pahlavi era’s historical writing project and official historiography, embodying a secular nationalist image of Iranian history that elevates and sanctifies everything related to pre-Islamic Iran while denigrating aspects of the Islamic era. In this context, it is considered an essential contribution to the Iranian historical discourse. Within this study, emphasis is placed on the examination of the historical narrative presented in the book, not through a straightforward discussion of its alignment with historical realities and truths, nor through an evaluation of rejection or affirmation. This study delves into the purpose (ideological, political, and societal) behind the narrative in the book and how it has been shaped.

Anahtar Kelimeler

Conquest of İran, History of Modern İran, Nationalist Historiography, Abdolhossein Zarrinkoub, Do Qarn Sokut

Kaynakça

• Abrahamiyan, Ervand. İran Beyn-i Do İnkılab. çev. Kazem Firuzmend vd.Tahran: Neşr-i Ney, 1377. google scholar
• Apak Adem.“Şuubiyye”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.444-446. İstanbul: TDV, 2010. google scholar
• Asef, Muhammed Hasan. Mebani-i İdeolojik-i Hukumet der Dovran-ı Pehlevi. Tahran: Merkez-i Esnad-ı İnkılab-ı İslami, 1. Basım, 1384. google scholar
• Ayeti, Ata. “Do Didar ve Goftegu ba Doktor Zerrinkub der Paris”. Buhara 7 (1378), 46. google scholar
• Bigdilu, Reza vd. “Bazhani-i İntikadi-i Nasyonalism-i Bastangera-i Dovlet-i Pehlevi” 2 (1401), 123. google scholar
• Belazuri, Fütuhu’l Büldan/Ülkelerin Fethi, çev. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları, 2013. google scholar
• Cahız. el Beyan ve’l-Tebyin.thk.Hasan el-Sundubi. BAE: Muessese-i Hindavi. 2017. google scholar
• Cemiri,Muhammed-Keşaverz Beyzai, Muhammed. “Ruykerd-i Bastangerayi der Dovlet-i Pehlevi-yi Evvel”. Neşriye-i İlmi-i Mutalaat-ı İnkılab-ı İslami 71 (1401), 115. google scholar
• Garthwaıte, Gene R .İran Tarihi.çev. Fethi Aytuna (İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2011),101 google scholar
• Gilani, Necmeddin- Kecbaf, Ali Ekber. “Tahlil-i Mokavemetha-i Hormozan Mehregani der Berabere Arab-ı Moselman”. Faslname-i Ferheg-i İlam 44-45 (1395), 138. google scholar
• Horremşad, Muhammed Bakır - Serperest Sadat, Seyyid İbrahim. “Ruşenfekran-ı İran-i ve Mesele-i Hoviyet der Ayine-i Buhran”. ( Faslname-i Tahkikat-ı Ferhengi 2 (1389), 37. google scholar
• Katuziyan, Homayun. Dovlet ve Camıe der İran. çev. Hasan Afşar. Tahran: Neşr-i Merkez, 5. Basım, 1389. google scholar
• Kecbaf, Ali Ekber-Ahmedvend Zeyneb. “Ceryan-ı Bastangerayi ve Teşkil-i Hokumet-i Pehlevi”. Pejuheş der Tarih 4 (1390), 143. google scholar
• Seyahpur,Keşvad “Nakş-ı Siyasi-Nizami-i Gordan-ı Fars ve Huzestan der Dovre-i Futuh-ı İslami”. Faslname-i Tarih-i İslam 8 (1389), 111-112. google scholar
• Kristen Sen, Arthur. İran Der Zeman-ı Sasani, çev.Reşid Yasmi. Tahran: Seda-ı Muasır, 1385. google scholar
• Masumi, Muhsen-Abangah Ezgemi, Masume. “Taamul-i İslam ve İran, Mutalaa-ı Tatbiki-i Didgah-ı Doktor Zerrinkub ve Ostad Mutahhari”. Faslname-i İlmi-Pejuheşi-i Tarih-i İslam 22 (1400), 88. google scholar
• Mahcub,Cafer. Sergozeşt-i Hamasi-i Ebu Müslim Horasani- Ebu Müslim Name 2. Tahran: Moessese-i Ferhengi ve İttila’ Resani-i Tibyan, 1387. google scholar
• Moftehari, Hoseyn. Tarih-i İran ez Vurud-ı Moselmanan ta Ber-amaden-i Tahiriyan. Tahran: İntişarat-ı Semt, 9. Basım, 1395. google scholar
• Mollayi Tevani,Ali Reza. Gofteman-ı Tarihnegari-i Resmi-i Dovre-yi Pehlevi Piramun-ı Rıza Şah. Tahran: Pejuheşgah-ı Ulum-i İnsani ve Mutalaat-ı Ferhengi, 1395. google scholar
• Momen Sefai,Ali Reza - Ali Ekber Aleni. “Şeklgiri-i Milli Gerayi der İran”. Pezuheşha-ı Milel 49 (1398), 30. google scholar
• Ostuvar, Mecid.“Nakş-ı Ruşenfekran-ı İrani der Hemsu sazi-i İran-ı Bastan ve Teceddüd der Asr-ı Rıza Şah”. google scholar
• Rehayaftha-ı Siyasi ve Beynelmileli 27 (1390), 145-146. google scholar
• Pirniya, Hasan. vd., Tarih-i İran (Tahran: Seda-ı Muasır, 1392), google scholar
• Rai Geluce, Seccad. “Hoviyet-i Milli ve İranigeri der Tarih Negari-i Zerrinkub”. Mutalaat-ı Milli 15 (1382), 127. google scholar
• Soleymani, Golam Ali - Azremi, Ali. “Milli Gerayi-i Bastangera ve Buhran Der Huviyet-i İnsan-ı İrani”. Faslname-i İlmi Pejuheş-i İnsan ve Din 37 (1396), 208. google scholar
• Velayeti, Ali Ekber. Tarih-i Kohen ve Moasır-ı İran Zemin. 12 Cilt. Tahran: İntişarat-ı Emir Kebir, 1. Basım, 1393. google scholar
• Yiğit, İsmail. “Mevali”. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 424-426. Ankara: TDV, 2004. google scholar
• Zerrinkub, Abdulhüseyin . Do Karn Sükût. Tahran: İntişarat-ı Suhen, 23. Basım, 1389. google scholar
• Zerrinkub, Abdulhüseyin. Nakş-ı Ber Ab. Tahran: İntişarat-ı Suhen, 6. Basım, 1388. google scholar
• Zerrinkub, Abdulhüseyin. “Zerrinkub be Kalem-i Zerrinkub”. Kitab-ı Mah-ı Edebiyat ve Felsefe 23-24 (1378), 2. google scholar