İbn Rüşd’ün Aristoteles Fizik’ini Alımlayışı

Yıl 2024, Sayı: 45, 117 - 136, 03.10.2024

Cahid Şenel

https://doi.org/10.26650/jos.1519686

Öz

Aristoteles’in doğa felsefesine dair yazdığı eserlerin başında ise Fizik’i gelir. Fizik’in tercümeler yoluyla aktarımı yeninden kavranışı ve bir takım metafizik ve teolojik sorunlarla da ilişkisi sebebiyle hakkında yapılan yorumlarda farklılıklar gözlenir. Aristoteles’in en büyük şarihi (grand commentator) şüphesiz İbn Rüşd’tür. İbn Rüşd’ün bu eser üzerine yazdığı çeşitli şerhler kendisinden sonraki özellikle de Latin dünyasını etkilemiştir. Bu makalede İbn Rüşd’ün şerh metodu, Fizik üzerine yazdığı şerhlerdeki üslubu ve nihayetinde günümüze Arapçası ulaşan küçük şerhi (el-Cevâmi‘) ele alınmıştır. İbn Rüşd’ün Fizik üzerine yazdığı büyük şerhin (eş-şerh) Latincesi, orta şerhin (et-Telhîs) ise İbranicesinin günümüze ulaştığı belirtilmiştir. Küçük şerh (el-Cevâmî‘) Aristoteles metinlerinin kısa bir özetinden ibarettir, ancak İbn Rüşd metnin düzenini değiştirip farklı bir şekilde sıralayarak yeni bir metin oluşturur. Metne farklı bir yorum ve okuma biçimiyle yönelir ve bir taraftan İskender Afrodîsî ve Themistius diğer taraftan Fârâbî ve İbn Bâcce gibi filozoflara atıflarda bulunarak tartışmalara dahil eder. Ancak bu dahil etme girişimi İbn Rüşd tarafından kimi zaman problemleri açmak için kimi zaman da isabetsiz yorumlarından dolayı eleştirmek için yapılır. Ayrıca İbn Rüşd için el-Cevâmî‘ Aristotelesçi meşşâiliğin burhanî bir söylem olarak ortaya konarak Aristoteles’in metninin en önemli özellikleri arasında yer alan cedel, tartışma ve tenkit seviyesinden, matematik/geometrik kesinlik düzeyine çıkarma teşebbüsüdür.

Anahtar Kelimeler

Aristoteles, İbn Rüşd, fizik, cevâmi‘, telhis, şerh

Etik Beyan

YOK

Destekleyen Kurum

YOK

Teşekkür

YOK

Ibn Rushd’s Reception of Aristotle’s Physics

Öz

The Physics is one of the leading works written by Aristotle on natural philosophy. There are differences in the comments on the Physics because of the way it has been reinterpreted through translations and because of how it relates to certain metaphysical and theological issues. The greatest commentator of Aristotle is undoubtedly Ibn Rushd. The various commentaries that Ibn Rushd wrote on this work influenced the world after him, especially the Latin world. This article discusses Ibn Rushd’s commentary method, his style in his commentaries on the Physics, and his short commentary, which has remained in Arabic to this day. It has been stated that the Latin version of Ibn Rushd’s long commentary on the Physics and the Hebrew version of the middle commentary have survived to the present day. The short commentary consists of a brief summary of Aristotle’s texts, but Ibn Rushd creates a new text by changing the order of the text and ordering it in a different way. He approaches the text with a different interpretation and reading style and includes references to philosophers such as Alexander of Aphrodisias and Themistius on the one hand, and al-Farabi and Ibn Bâcce on the other hand, and includes them in the discussions. However, this attempt at inclusion is made by Ibn Rushd sometimes to clarify problems and sometimes to criticize him for his inaccurate interpretations.

Anahtar Kelimeler

Aristotle, Ibn Rushd, physics, al-Jawâmi‘, al-Talkhîs, Commentary

Kaynakça

• Abdülvâhid el-Merrâküşî. el-Mu‘cib fî telhîsi ahbâri’l-Mağrib, nşr. Selâhaddin el-Hevvârî, Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 1426/2006. google scholar
• Alevî, Cemâleddin. “Min Telhîsi’s-Simâi’t-tabîî: Taksîmü’s-Simâi’t-tabîî li’bn Rüşd”, Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb ve’l-ulûmi’l-İnsâniyye, 7 (1984): 203-233. google scholar
• Alevî, Cemâleddin. el-Metnü’r-Rüşdî Medhal li-kırâatin cedîde, ed-Dâru’l-Beyzâ: Dâru Tûbkâl li’n-neşr, 1986. google scholar
• Câbirî, Muhammed Âbid. İbn Rüşd sîre ve fikr: Dirâse ve nusûs, Beyrut: Merkezu dirâsâti’l-vahdeti’l-Arabiyye, 1998. google scholar
• Fârâbî. el-Elfâzu’l-müsta‘mele fi’l-mantık, nşr. Muhsin Mehdî, Beyrut: Dâru’l-meşrık, 1982. google scholar
• Gazzâlî. Makâsıdü’l-felâsife, nşr. Mahmûd Bîcû, Dımaşk: Matbaatu’s-sabâh, 2000. google scholar
• Goldstein, Helen Tunik. Averroes’ Questions in Physics, Dordrecht-Boston-London: Kluwer Academic Publishers, 1990. google scholar
• Harvey, Steven. “The Hebrew Translation of Averroes’ Prooemium to His ‘Long Commmentary on Aristotle’s Physics’”, Proceedings of the Amecian Academy for Jewish Resarch, 52 (1985): 55-84. google scholar
• Hasan Hanefî. Mine’n-Nakd ile’l-ibdâ‘, Kahire: Müessesetü Hindavî, 2021. google scholar
• İbn Rüşd. Makâle ale’l-makâleti’s-sâbi‘a ve’s-sâmine mine’s-Simâi’t-tabîî, el-Mukaddimât fi’l-felsefe ev el-Mesâil fi’l-mantık ve’l-ilmi’t-tab îî ve’t-tıb içinde, nşr. Es‘ad Cum‘a, Tunus: Merkezü’n-neşri’l-câmiî, 2001. google scholar
• İbn Rüşd. el-Cevâmi‘ fi’l-felsefe: Kitâbü’s-Simâi’t-tabîî, nşr. Josep Puig Montada, Madrid: el-Ma‘hedü’l-İspânî el-Arabî li’s-sekâfe, 1983. google scholar
• İbn Rüşd. es-Simâu’t-tabîî, University of Michigan Library, nr. 7967. google scholar
• İbn Rüşd. es-Simâu ’t-tabîî, Madrid Bibloteca Nacional de Espana, nr. 5000. google scholar
• İbn Rüşd. Tefsîru Mâ Ba‘de’t-tabîa, nşr. S. I. Maurice Bouyges, Beyrut: Dârü’l-meşrik, 1973. google scholar
• İbn Rüşd. Telhîsü’s-semâ‘ ve’l-âlem, nşr. Cemâleddin el-Alevî, ed-Dâru’l-Beyzâ: Matbaatü’n-necâh el-cedîde, 1404/1984. google scholar
• İbnü’l-Kıftî. İhbârü’l-ulemâ’ bi-ahbâri’l-hükemâ ’, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ty. google scholar
• İbnü’n-Nedîm. el-Fihrist, nşr. İbrâhim Ramazan, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1417/1997. google scholar
• La‘mûl, Abdülaziz. “Müşkiletü’l-mekân fî felsefeti İbn Rüşd”, Mecelletü fikr ve nakd, 13 (1998): 57-62. google scholar
• Lettinck, Paul. Aristotle’s Physics and its Reception in the Arabic World, Leiden: E.J. Brill, 1994, 13-14. google scholar
• Montada, Josep Puig. “Averroes’ Commentaries on Book 7 of Aristotle’s Physics”, Contextualizing Premodern Philosophy, ed. Katja Krause v.dğr., New York: Routledge, 2023, 114-129. google scholar
• Randall, John Herman. “The Devolopment of Scientific Method in the School of Padua”, Journal of the History of Ideas, 1/2 (1940): 177-206. google scholar
• Renan, Ernest. İbn Rüşd ve’r-Rüşdiyye, trc. Âdil Züaytır, Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1957. google scholar
• Sâmî Mahmûd İbrâhim. “Hulûlü İbn Rüşd li-işkâliyyeti’l-muharriki’l-evvel inde Aristo”, Âdâbü’r-Râfideyn, 52/90 (2022): 1253-1276. google scholar