Tarde’ı Neden Tardettik? Türk Sosyolojisine Dair Soy-kütüksel Bir Deneme

Yıl 2014, Cilt: 3 Sayı: 29, 293 - 330, 23.07.2015

Mehmet Balcı

Öz

Gabriel Tarde, sosyoloji tarihinin ilk sosyologları arasında yer alır. Herhangi
bir sosyoloji kitabına şöyle bir göz atıldığında bile, Tarde’ın ismine tesadüf
etmemek mümkün değildir. Bununla birlikte sadece okuyucular değil sosyologların
kendileri de uzun bir süre boyunca Tarde’ı yalnızca ismi ve onun çağrıştırdığı
birkaç kavramla tanımışlardır: bireyler arası bir taklit kuramı, psikolojik açıklama,
Durkheim muhalifi. İşe diğerlerinden daha önce koyulan ama ölümünden birkaç yıl
sonra ismi tarih sahnesinden silinen bu isimin eserlerine yönelik koca bir sessizlik
kapsar sosyoloji camiasını… Bu sessizlik sosyologlara Tarde’ı seksenli yıllara kadar
nadiren hatırlatacaktır. Benzer bir etki ve kayboluş hikayesi Türk sosyolojisi içinde
de söz konusudur. Bu makalede Türk sosyolojisinde Tarde’ın nasıl tanındığı ve
kullanıldığının izlerini süreceğiz. Bu bağlamda akademi öncesinde, akademik tarihte
ve yakın dönemde Tarde’ın yorumlanma biçimlerini göstermeye çalışacağız. Tarde’ın
toplum ve sosyoloji anlayışını Türk sosyolojisinin merkezî noktalarını oluşturan
birkaç sorun etrafında değerlendirdikten sonra Türk entelektüel ve sosyologlarının
Tarde’ı nasıl tanıdığını ana hatları ile tartışacağız. Mevcut tarih yazımında Tarde’ın
dışlanmasının soy-kütüksel değerini soruşturarak, farklı bir Türk sosyoloji tarihi
okuması geliştirmeyi deneyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Türk Sosyolojisi, Tarde, Soy Kütüğü, Birey versus Toplum, Ziya Gökalp, Ulus Baker

Kaynakça

• Ahmet Şuayp (2005). Hayatlar ve Kitaplar, E. Erbay (Yay. Haz.), Erzurum: Salkımsöğüt.
• Akay, A. (1999). Tekil düşünce, İstanbul: Alfa.
• Akay, A. (2005). Başka bir sosyolojik bakış, Sosyoloji Dergisi, Dizi: 3, Sayı:10, s. 65-70.
• Ali Akay’la Tarde üzerine söyleşi (2008). Tesmeralsekdiz Dergisi: Tarde ve Mikrososyoloji, Sayı: 3, s. 106-114.
• Akay, A. (1993). Sosyolojiden sosyallikler analizine, Toplumbilim Dergisi: Türk Toplumbilimi Özel Sayısı, s. 3-7.
• Allienz, E. (2014). Gabriel Tarde. Deleuze’un felsefî mirası içinde, G. Jones ve J. Roffe (Ed.). İstanbul: Otonom.
• Baker, U. (2005). Genç Cumhuriyette ideoloji ve siyaset, http://www.korotonomedya.net/kor/index.php?id=21,231,0,0,1,0
• Baker, U. (2008a). Tarde ve monadoloji, Tesmeralsekdiz Dergisi: Tarde ve Mikrososyoloji, 2008 s.162-168
• Baker, U. (2008b). Tarde postülaları, Tesmeralsekdiz Dergisi: Tarde ve Mikrososyoloji, 2008 s.169-173
• Baker, U. (2008c). Yaratımın güçleri: Gabriel Tarde’da ekonomi politiğe karşı, Tesmeralsekdiz Dergisi: Tarde ve Mikrososyoloji, s. 174-177.
• Berkes, N. (1936). Sociology in Turkey, The American Journal of Sociology, Vol. 42, No. 2 (Eylül), s. 238-246.
• Beşir Fuad (1999). Şiir ve hakikat, H. İnci (Yay. Haz.), İstanbul: Yapı Kredi.
• Candea, M. (2010). Social after Gabriel Tarde: Debates and assessments, Routledge.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1964). Ziya Gökalp ve sosyalizm, Sosyoloji Konferansları Dergisi, sayı: 5, s. 42-70.
• Foucault, M. (2004). Nietzsche: Tarih soykütüğü, Felsefe Sahnesiiçinde. I. Ergüden (Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Gökalp, Z. (1985). Tamamlanmamış eserler, Ş. Beysanoğlu (Yay. Haz.), Ankara: Ziya Gökalp Derneği.
• Gökalp, Z. (2005). Felsefe dersleri, A. Utku ve E. Erbay (Yay. Haz.). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Gökalp, Z. (1981). Milli terbiye VII, Makaleler 5 içinde (s. 85-96). R. Kardaş (Yay. Haz.). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Gökalp, Z. (1976). Türkleşmek İslamlaşmak muasırlaşmak. İ. Kutluk (Yay. Haz.), Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Hanioğlu, Ş. (2006). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e zihniyet, siyaset ve tarih, İstanbul: Bağlam.
• İçtimaiyatta takip edilecek usul (1911). Yeni Felsefe Mecmuası, sayı: 8, s. 7-14.
• İçtimaiyatta Tarde’ın metodu (1911). Yeni Felsefe Mecmuası, sayı:10, s. 16-21.
• Katz, E. (2006). Rediscovering Gabriel Tarde, Political Communication, 23 (3), s. 263-270.
• Kazım Azimet (1914a). İlm-iictimaiyat nedir?, Genç Kalemler, sayı:2, Temmuz (330), s. 5-6.
• Kazım Azimet (1914b). İçtimai hadiseler, Genç Kalemler, sayı: 6, Eylül 330, s. 9.
• Kösemihal, N. Ş. (1971). Durkheim sosyolojisi, İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Kösemihal, N. Ş. (1964). Sosyoloji tarihi, İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Mehmet İzzet (2002a). Rusya’da ictimaiyat, Mehmet İzzet ve Ulusalcı Sosyal Felsefesi, M. Coşkun (Yay. Haz.), Ankara: Kültür Bakanlığı, s. 295-297
• Mehmet İzzet (2002b). Dahi nedir?, Mehmet İzzet ve Ulusalcı Sosyal Felsefesi, M. Coşkun (Yay. Haz.), Ankara: Kültür Bakanlığı, s. 682-684.
• Moreno, J. L. (1963). Sosyometrinin temelleri, N. Ş. Kösemihal (Çev.), İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Nietzsche, F. (2008). Ahlâkın soykütüğü, A. İnam (Çev.). İstanbul: Say.
• Nietzsche, F. (2009). Tarihin yaşam için yararı ve yararsızlığı üzerine, N. Bozkurt (Çev.), İstanbul, Say.
• Okay, O. (2008). Beşir Fuad ilk Türk pozitivist ve natüralisti, İstanbul: Dergah.
• Satı El Husri (1918), Durkheim Hakkında, Düşünce Dergisi, Cilt 1, No 2, 8 Ağustos, s. 29-42.
• Soleil müesesesinin metodu (1911). Yeni Felsefe Mecmuası, sayı:9, s. 25-31.
• Toprak, Z. (2013). Psikolojiden sosyolojiye: Türkiye’de Durkheim sosyolojisinin doğuşu, Toplumsal Tarih, 238, Ekim, s. 22-32.
• Tunç, M.Ş. (1923). Bergson ve kudret-i ruhiyeye dair birkaç konferans, İstanbul: Matbaa-i Amire
• Tunç, M. Ş. (1926). Ruhiyat felsefe dersleri, İstanbul: İkbal Kütüphanesi.
• Tunç, M. Ş. (1945). Ruh aleminde, İstanbul: Ülkü Kitap Yurdu.
• Ülken, H. Z. (1932). Umumi içtimaiyat, İstanbul, Matbaa-i Ebuzziya.
• Ülken, H. Z. (1941). İçtimai doktrinler tarihi, Yenidevir Basımevi.
• Ülken, H. Z. (1942). Tarihi maddeciliğe reddiye, İstanbul: İstanbul Kitapevi.