Orta Sınıfın Evsizlik Kaygısını Besleyen Konut Güvencesizliğinden Çıkış Senaryoları Üzerine Bir Deneme

Yıl 2024, Cilt: 44 Sayı: 2, 911 - 933, 31.12.2024

Meriç Kırmızı

Öz

Günümüz neoliberal toplumunun artan güvencesizlik ortamında, insanların ana haklarından biri olan barınma konusu orta sınıfları da içine alan bir biçimde güvencesizleşiyor. Bu çalışma kent çalışmalarında az çalışılan ve çalışıldığında bir başarı öyküsü olarak sunulan bir topluluk olan orta sınıfların konut güvencesizliği ve evsizlik sorununu ele almaktadır. Çalışma aynı zamanda, bu sorunların kökünde yatan yapısal değişimleri ve bunlardan çıkış yollarını incelemektedir. Öncesi ve sonrasıyla toplumsal bir süreç olarak değerlendirilen evsizliğin bir öncülü olarak görülen konut güvensizliği konusu kapsamlı bir kaynak taraması ve tematik belge çözümlemesi yoluyla ortaya koyulmaktadır. Konut güvencesizliği, orta sınıf ve evsizlik anahtar sözcükleriyle derlenen, yerli ve yabancı 82 belgenin çözümlemesine dayanan çalışma, öncelikle orta sınıfın konut güvencesizliği ve evsizlik sorununu ayrıntılı olarak tanımlamaktadır. Ardından güvencesiz konut piyasasına seçenek sunan barınma türlerini araştırmaktadır. İzleyen bölüm konut seçeneklerine ilişkin yazındaki eksiklikleri ve çelişkileri tartışmakta ve yeni kuramsal ve deneysel seçenekler getirmektedir. Örneğin, kimi çalışmalarda bir seçenek olarak sunulan konut paylaşımı, başka çalışmalarda düzenin bir ürünü olarak eleştirilmektedir. Bu çalışmanın katkısı konut seçeneği arayışında destekleyici mekanizmalar olarak var olan kentsel ortaklıklar, feminist kent ve toplumsal altyapı kavramlarının olanaklarına dikkat çekmesidir. Son olarak, makale Türkiye’de orta sınıfı da etkisine alan konut güvencesizliği ve evsizlik sorunlarını ele almak için kaynak taramasından esinlenmiş öneriler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Konut güvencesizliği, Evsizlik, Orta sınıf, Barınma seçenekleri, Konut eylemciliği

An Essay on Exit Scenarios from the Housing Precarity Feeding Middle Class Homelessness Fears

Öz

In the increasingly precarious atmosphere of today’s neoliberal society, the issue of housing, as a fundamental human right, is becoming precarious in a way that includes the middle classes. This study addresses the problem of housing precarity and homelessness among the middle class, little studied in urban studies and, mostly presented as a success story. The study examines the structural changes that are at the root of these problems and the ways out of them. The issue of housing insecurity as a precondition for homelessness, understood as a social process with its before and after, is presented through a detailed literature review and thematic document analysis. The study, based on an analysis of 82 national and international documents collected under the keywords housing precarity, middle class and homelessness, first defines in detail the problems of housing precarity and homelessness of the middle class and then looks for types of housing that offer alternatives to the precarious housing market. The next section discusses the gaps and contradictions in the literature on housing alternatives and offers theoretical and empirical alternatives. For example, house sharing, which is presented as an alternative in some studies, is criticized as a product of the system in others. This study contributes by pointing to the potential of concepts of the urban commons, the feminist city and social infrastructure as supporting mechanisms in the search for alternative housing. Finally, the paper presents proposals to address the problems of housing precarity and homelessness that also affect the middle class in Türkiye.

Anahtar Kelimeler

Housing precarity, Homelessness, Middle class, Housing alternatives, Housing activism

Kaynakça

• Acar, B., Bozkafa, H., Vural, B., Önal, S., Genç, M. ve Yaman, Ö. M. (2022). Evsizliğin nedenleri ve deneyimleri üzerine nitel bir araştırma: Beyoğlu örneği. Toplum ve Sosyal Hizmet, 33(2), 339-358. https://doi.org/10.33417/tsh.986870 google scholar
• Akarçay, E. (2016). Yeme pratikleri üzerinden (yeni?) orta sınıf(lar)ı anlamaya çalışmak. Sosyoloji Konferansları, 54(2), 33-60. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/267841 google scholar
• Akcan, H. K. (2016). Esneklik ve güvencesizliğin kaygan zemininde yeni orta sınıfın “hareketliliği”. Sosyoloji Konferansları, 54(2), 85-114. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/267906 google scholar
• Alidoust, S. (2023, June). House-sitting and opportunities for an infrastructure of care in unequal cities [Öz]. Paper presented at the XX ISA World Congress of Sociology, Melbourne Convention and Exhibition Center, Melbourne. Abstract retrieved from https://isaconf.confex.com/isaconf/ wc2023/meetingapp.cgi/Paper/146403 google scholar
• Allison, A. (2013). Precarious Japan. Durham: Duke University Press. google scholar
• Alonso, L. E., Fernândez Rodriguez, C. J., & Ibanez Rojo, R. (2017). “I think the middle class is disappearing”: Crisis perceptions and consumption patterns in Spain. International Journal of Consumer Studies, 41 (4), 389-396. https://doi.org/10.1111/ijcs.12352 google scholar
• Atkinson, R. (2006). Padding the bunker: Strategies of middle-class disaffiliation and colonisation in the city. Urban Studies, 43(4), 819-832. https://doi.org/10.1080/00420980600597806 google scholar
• Ay, M. (2024, 25 Temmuz). ‘Dünya lideri’ ama konut fiyatlarında. Birgün. Erişim adresi: https:// www.birgun.net/haber/dunya-lideri-ama-konut-fiyatlarinda-547154 google scholar
• Balun, B. ve Şişman, Y. (2022). Evsizlik sorununu sosyal politika ve devlet üzerinden düşünmek: Ankara Büyükşehir Belediyesi Dışkapı Barınma Evi örneği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (42), 278-313. https://doi.org/10.14520/adyusbd.1178347 google scholar
• Barınma hakkı için miting düzenlenecek. (2024, 21 Temmuz). Birgün. Erişim adresi: https://www. birgun.net/haber/barinma-hakki-icin-miting-duzenlenecek-546192 google scholar
• Baydar, G. ve Karakız, C. (2018). Living in purgatory: Homelessness amidst urban regeneration in Salhane, İzmir. METU Journal of the Faculty of Architecture, 35(1), 139-155. http://dx.doi. org/10.4305/metu.jfa.2018.1.6 google scholar
• Bayraktar, Ç. (2024, 26 Temmuz). Depremzedelerin rezerv alan çilesi sürüyor... Az hasarlı evlere 20 gün süre verildi: ‘Türkiye için de güvenlik riski yaratacak’. Cumhuriyet. Erişim adresi: https:// www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/barinma-hakki-mitingine-cagri-2231245?utm_ campaign=Cumhuriyet&utm_medium=SliderHaber&utm_source=Anasayfa google scholar Bergan, T. L., Gorman-Murray, A., & Power, E. R. (2021). Coliving housing: Home cultures of precarity for the new creative class. Social & Cultural Geography, 22(9), 1204-1222. https://doi. org/10.1080/14649365.2020.1734230 google scholar
• Bobek, A., Pembroke, S., & Wickham, J. (2021). Living in precarious housing: Non-standard employment and housing careers of young professionals in Ireland. Housing Studies, 36(9), 1364-1387. https://doi.org/10.1080/02673037.2020.1769037 google scholar
• Bolt, G., & Czirfusz, M. (2022). Precariousness and the financialization of housing. In S. Münch & A. Siede (Eds.), Precarious housing in Europe: A critical guide (pp. 36-95), Edition Donau-Universitat Krems. google scholar
• Bolt, G., & Darling, J. (2022). Introduction: Understanding precarious housing. In S. Münch & A. Siede (Eds.), Precarious housing in Europe: A critical guide (pp. 11-35), Edition Donau-Universitat Krems. google scholar
• Bourdieu, P. (1998). Acts of resistance: Against the new myths of our time (R. Nice, Trans.). Cambridge, UK: Polity Press. google scholar
• Breman, J., & van der Linden, M. (2014). Informalizing the economy: The return of the social question at a global level. Development and Change, 45, 920-940. https://doi.org/10.1111/ dech.12115 google scholar
• Clair, A., Reeves, A., McKee, M., & Stuckler, D. (2019). Constructing a housing precariousness measure for Europe. Journal of European Social Policy, 29(1), 13-28. https://doi. org/10.1177/0958928718768334 google scholar
• Debrunner, G., Hofer, K., Wicki, M., Kauer, F., & Kaufmann, D. (2024). Housing precarity in six European and North American cities: Threatened by the loss of a safe, stable, and affordable home. Journal of the American Planning Association. Advance online publication. https://doi.or g/10.1080/01944363.2023.2291148 google scholar
• Dertürk, K. (2017, 10 Haziran). Haydarpaşa’da yerel yönetimler konuşuldu. GazeteKadıköy. Erişim adresi: https://www.gazetekadikoy.com.tr/gundem/haydarpasada-yerel-ynetimler-konusuldu google scholar
• Doğan, B. K. ve Pekasıl, A. N. (2021). Covid-19 pandemisi bağlamında evsizler, mevsimlik tarım işçileri, mülteci, şartlı mülteci ve geçici koruma kapsamında bulunan Suriyelilerin sorunları üzerine bir değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 32(1), 275-292. https://doi.org/10.33417/tsh.770342 google scholar
• Ferreri, M., & Glucksberg, L. (2016). Fighting gentrification in the neoliberal university: Displacing communities, researchers and the very possibility of radical critique. Sociological Research Online, 21(3), 141-147. https://doi.org/10.5153/sro.4053 google scholar
• Greenop, K., & Brugman Alvarez, J. (2022). Precarious housing, health and well-being across diverse global settings. Global Discourse, 12(2), 247-254. https://doi.org/10.1332/20437892 1X16337538509293 google scholar
• Grinshpun, H. (2023). Crafting a new home: Shared living and intimacy in contemporary Japan. Japan Forum, 35(5), 509-532. https://doi.org/10.1080/09555803.2022.2109055 google scholar
• Gündoğdu, O. (2023, 12 Ocak). AKP ve “Orta” sınıflar. Birgün. Erişim adresi: https://www.birgun. net/makale/akp-ve-orta-siniflar-417256 google scholar
• Gündoğdu, O. (2024, 11 Temmuz). TÜİK Başkanı solcu mu oldu? Birgün. Erişim adresi: https:// www.birgun.net/makale/tuik-baskani-solcu-mu-oldu-543817 google scholar
• Gürel, M., Karaman, H. ve Yaman, Ö. M. (2024). Evsizliğin yaşlılık hali: Koşullar ve ihtiyaçlar bağlamında evsiz yaşlı olmak. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 23(90), 754-775. http://dx. doi.org/10.17755/esosder.1397770 google scholar
• Harvey, D. (1990). The condition of postmodernity: An enquiry into the origins of cultural change. Cambridge, MA and Oxford, UK: Blackwell. google scholar
• Harvey, D. (2012). Rebel cities: From the right to the city to the urban revolution. London: Verso. google scholar
• İmamoğlu: Bizi yerel seçimde zafere taşıyan, yoksullaşan orta sınıf. (2024, 4 Temmuz) Birgün. Erişim adresi: https://www.birgun.net/haber/imamoglu-bizi-yerel-secimde-zafere-tasiyan-yoksullasan-orta-sinif-542239 google scholar
• Kanlı, İ. B. ve Efe, A. (2021). Yerel yönetimlerin sosyal politikalarını gerçekleştirmede sosyal kooperatiflerin rolü: Evsizler kooperatifi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 56(2), 736-759. http://dx.doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.21.04.1561 google scholar Kansu, S. (2024, 8 Şubat). Ev sahipliği oranı düşüyor. GazeteKadıköy. Erişim adresi: https://www. gazetekadikoy.com.tr/gundem/ev-sahipligi-orani-dusuyor google scholar
• Kapsali, M. (2024). Towards transversal housing solidarities across space, time and subjects. Housing, Theory and Society. Advance online publication. https://doi.org/10.1080/14036096.2024.2324834 google scholar
• Karagöz, A. (2023, 2 Eylül). Her 10 kiracıdan 9’u bugün taşınmak zorunda |Arabuluculuk çözüm olacak mı? Medyascope. Erişim adresi: https://medyascope.tv/2023/09/02/her-10-kiracidan-9u-bugun-tasinmak-zorunda-arabuluculuk-cozum-olacak-mi/ google scholar
• Kasmir, S. (2018). “Precarity”. In F. Stein (Ed.), The Open Encyclopedia of Anthropology. Retrieved from https://www.anthroencyclopedia.com/entry/precarity (18.07.2024). google scholar Kaya-Kılıç, A. ve Aslantürk, H. (2019). Evsizlerin sosyo-demografik özellikleri ve sokak yaşam deneyimleri: Antalya örneği. Toplum ve Sosyal Hizmet, 30(2), 417-437. https://doi.org/10.33417/ tsh.572241 google scholar
• Kemp, P. A. (2015). Private renting after the global financial crisis. HousingStudies, 30(4), 601-620. https://doi.org/10.1080/02673037.2015.1027671 google scholar
• Kern, L. (2020). Feminist şehir (B. Sumer Aydaş, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık. google scholar
• Konut krizi, barınma hakkından da ediyor: Yaklaşık 5 katına çıkan kiralarını ödeyemeyen aile parkta yaşıyor. (2023, 14 Ağustos). Birgün. Erişim adresi: https://www.birgun.net/haber/konut-krizi-barinma-hakkindan-da-ediyor-yaklasik-5-katina-cikan-kiralarini-odeyemeyen-aile-parkta-yasiyor-460777 google scholar
• Konut piyasası dengesini kaybetti: İstanbul’da ortalama kira bedeli ne kadar? (2024, 27 Temmuz). Birgün. Erişim adresi: https://www.birgun.net/haber/konut-piyasasi-dengesini-kaybetti-istanbul-da-ortalama-kira-bedeli-ne-kadar-547723 google scholar
• Latham, A., & Layton, J. (2022). Social infrastructure: Why it matters and how urban geographers might study it. Urban Geography, 43(5), 659-668. https://doi.org/10.1080/02723638.2021.200 3609 google scholar
• Lee, B. A., Shinn, M., & Culhane, D. P. (2021). Homelessness as a moving target. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science, 693(1), 8-26. http://dx.doi. org/10.1177/0002716221997038 google scholar
• Madden, D., & Marcuse, P. (2016). In defense of housing: The politics of crisis. London and New York: Verso. google scholar
• Malenfant, J., & Brais, H. (2023). An anarchist approach to addressing housing precarity: Implementing anarchist strategies to program efforts for housing justice. Housing, Theory and Society, 1-19. https://doi.org/10.1080/14036096.2023.2282654 google scholar
• McEwan, K. (2021). Drinking carling out of stella glasses: People and place in the missing middle. Frontiers in Sociology, 5(534515), 1-12. http://dx.doi.org/10.3389/fsoc.2020.534515 google scholar
• McKee, M., Reeves, A., Clair, A., & Stuckler, D. (2017). Living on the edge: Precariousness and why it matters for health. Archives of Public Health, 75(13), 1-10. https://doi.org/10.1186/s13690-017-0183-y google scholar
• Merrifield, A. (2017). Yeni kent sorunu (D. Toprak ve C. Akyos, Çev.). İstanbul: Tekin Yayınevi. google scholar
• Mills, C. W. (1969). White collar: The American middle classes. New York, NY: Oxford University Press. google scholar
• Oldenburg, R., & Brissett, D. (1982). The third place. Qualitative Sociology, 5, 265-284. https:// doi.org/10.1007/BF00986754 google scholar
• Oldenburg, R. (1999). The great good place: Cafes, coffee shops, bookstores, bars, hair salons and other hangouts at the heart of a community (2nd ed.). New York, NY: Marlowe & Company. google scholar
• Oldenburg, R. (2001). Celebrating the third place: Inspiring stories about the “great good places” at the heart of our communities. New York, NY: Marlowe & Company. google scholar
• Öğrencinin gücü bu evde barınmaya ancak yetiyor (2024, 10 Haziran). Birgün. Erişim adresi: https:// www.birgun.net/haber/ogrencinin-gucu-bu-evde-barinmaya-ancak-yetiyor-536795 google scholar
• Polat, A. C. (2024, 10 Haziran). Yüzde 25 sınırına karşın kiralar iki yılda yüzde 265 arttı, sınırın kalkışı kiracıları korkutuyor: ‘Kademeli kaldırılsın’. Cumhuriyet. Erişim adresi: https://www. cumhuriyet.com.tr/ekonomi/yuzde-25-sinirina-karsin-kiralar-iki-yilda-yuzde-265-artti-sinirin-2215668 google scholar
• Power, E. R., & Mee, K. J. (2020). Housing: An infrastructure of care. Housing Studies, 35(3), 484-505. https://doi.org/10.1080/02673037.2019.1612038 google scholar
• Raynor, K., & Frichot, H. (2023). Sharing and caring: Housing in times of precarity. Social & Cultural Geography, 24(10), 1863-1882. https://doi.org/10.1080/14649365.2022.2113983 google scholar
• Resmî Gazete (2018, 18 Mart). Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığından: Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği. Erişim: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/03/20180318M1-2. htm google scholar
• Reynolds, A. (2020). Geographies of purpose built student accommodation: Exclusivity, precarity and (im)mobility. Geography Compass, 14(11), 1-18. https://doi.org/10.1111/gec3.12543 google scholar
• Sağol, B. (2024, 15 Temmuz). Bodrum bu yıl sessizliğe büründü. Birgün. Erişim adresi: https://www. birgun.net/haber/bodrum-bu-yil-sessizlige-burundu-544809 google scholar
• Saraçoğlu, C. (2009). İzmirli orta sınıfta Kürt algısı: Mekân, sınıf ve kentsel yaşam. Praksis, 21, 17-46. Erişim adresi: academia.edu google scholar
• Sennett, R. (1998). The corrosion of character: The personal consequences of work in the new capitalism. New York, NY: W. W. Norton & Company, Inc. google scholar
• Shrestha, P., Gurran, N., & Nasreen, Z. (2023). From flatmates to realestate? Platform capitalism and the transformation of share housing. Digital Geography and Society, 5, 1-11. https://doi. org/10.1016/j.diggeo.2023.100070 google scholar
• Sizler yediniz, biz ödemeyiz. (2024, 16 Haziran). Birgün. Erişim adresi: https://www.birgun.net/ haber/sizler-yediniz-biz-odemeyiz-538109 google scholar
• Speer, J. (2024). Worlding the geographies of homelessness: Informality, precarity, and theory from the Global South. Dialogues in Human Geography, 14(2), 292-296. https://doi. org/10.1177/20438206231178820 google scholar
• Standing, G. (2018). The precariat: Today’s transformative class? Development, 61, 115-121. https:// doi.org/10.1057/s41301-018-0182-5 google scholar
• Stavrides, S. (2018). Müşterek mekân: Müşterekler olarak şehir (C. Saraçoğlu, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık. google scholar
• Suğur, N., Suğur, S. ve Gönç-Şavran, T. (2008). Türkiye’de orta sınıfın mazbut hizmetkârları: Kapıcılar, gündelikçiler ve çocuk bakıcıları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63(3), 161-183. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002128 google scholar
• Şen, B. (2011). Kentsel mekânda üçlü ittifak: Sanayisizleşme, soylulaştırma, yeni orta sınıf. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 44(Mart), 1-21. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/5273 google scholar
• T.C. Adalet Bakanlığı (2023, 18 Aralık). Kira uyuşmazlıklarında 76 bin 780 dosyadan 32 bin 78’i anlaşma ile sonuçlandı. Erişim: https://www.adalet.gov.tr/kira-uyusmazliklarinda-76-bin-780-dosyadan-32-bin-78-i-anlasma-ile-sonuclandi google scholar
• Tekeli, İ. (2023). Açık planlamaya doğru. Ankara: İdealKent Yayınları. google scholar
• The Care Collective (2020). The care manifesto: The politics of interdependence. London, New York, NY: Verso. google scholar
• TMMOB (2023, 6 Ağustos). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri raporu (Temmuz 2023). Erişim: https://www.tmmob.org.tr/icerik/tmmob-kahramanmaras-depremleri-raporu-yayinlandi google scholar
• TÜİK (2024a). Hanehalkı tüketim harcaması, 2023 (Sayı: 53801). Erişim: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Tuketim-Harcamasi-2023-53801 google scholar
• TÜİK (2024b). Ücretli çalışan istatistikleri, Mayıs 2024 (Sayı: 53586). Erişim: https://data.tuik.gov. tr/Bulten/Index?p=Ucretli-Calisan-Istatistikleri-Mayis-2024-53586#:~:text=T%C3%9C%C4%B0K%20Kurumsal&text=Sanayi%2C%20in%C5%9Faat%20 ve%20ticaret%2Dhizmet,669%20bin%20792%20ki%C5%9Fi%20oldu google scholar
• TÜİK (2024c). Yoksulluk ve yaşam koşulları istatistikleri, 2023 (Sayı: 53713). Erişim: https://data. tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yoksulluk-ve-Yasam-Kosullari-Istatistikleri-2023-53713 google scholar
• Türkiye kira artışında Avrupa’nın zirvesinde: Yüzde 25’i takan yok. (2024, 23 Haziran). Birgün. Erişim adresi: https://www.birgun.net/haber/turkiye-kira-artisinda-avrupa-nin-zirvesinde-yuzde-25-i-takan-yok-539457 google scholar
• Villa-Rodriguez, K. G., de la Fuente-Roldan, I. N., & Sanchez-Moreno, E. (2023). An approach to residential exclusion that affect migrant women: Hidden homelessness. OBETS. Revista de Ciencias Sociales, 18(2), 397-418. https://doi.org/10.14198/obets.22951 google scholar
• Waldron, R. (2023). Generation Rent and housing precarity in ‘post crisis’ Ireland. Housing Studies, 38(2), 181-205. https://doi.org/10.1080/02673037.2021.1879998 google scholar
• Waldron, R. (2024). Responding to housing precarity: The coping strategies of generation rent. Housing Studies, 39(1), 124-145. https://doi.org/10.1080/02673037.2021.2022606 google scholar
• Yeter, A. (2018). Sivil toplum kuruluşlarının evsizlere yönelik hizmetlerinin değerlendirilmesi: İstanbul örneği. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 8(17), 34-60. Erişim adresi: https://dergipark. org.tr/tr/pub/yalovasosbil/issue/39903/449246 google scholar
• Yuval-Davis, N. (2023). The analytical and the political: Situated intersectionality and transversal solidarity. In K. Davis & H. Lutz (Eds.), The Routledge international handbook of intersectionality studies (pp. 86-98), Routledge Taylor & Francis Group. google scholar
• Zam sınırı kalkıyor: Kiracılar endişeli. (2024, 17 Haziran). Birgün. Erişim adresi: https://www.birgun.net/haber/zam-siniri-kalkiyor-kiracilar-endiseli-538256 google scholar