Soğuk Savaş Dönemi Kamu Görevlilerinin Sendikal Hakları: Batı Bloğu ve Türkiye

Yıl 2024, , 175 - 184, 11.07.2024

İbrahim Yılmaz

https://doi.org/10.26650/jspc.2024.86.1367516

Öz

Bu çalışma Türkiye’de Soğuk Savaş döneminde kamu görevlilerinin sendikal hakları hakkındadır. Sendikal haklar, sendika hakkı, toplu iş sözleşmesi hakkı ve grev hakkı üzerinden ele alınacaktır. Çalışmanın amacı, Soğuk Savaş döneminde Türkiye’de kamu görevlilerinin sendikal hakları konusunda yaşanan gelişmeleri Batı Bloğunda yaşanan gelişmelerle mukayese etmektir. Türkiye’de ve Batı Bloğunda kamu görevlilerinin sendikal hakları konusunda yaşanan gelişmeler, doküman incelemesi yöntemi ile incelenmiştir. Türkiye’de yaşanan değişiklikler başta dönemin Anayasa ve yasaları olmak üzere, bu mevzuatın oluşması aşamasında Meclis’te yaşanan tartışmalar üzerinden değerlendirilmiştir. Batı Bloğunda yaşanan gelişmeler ise Birleşmiş Milletler, Uluslararası Çalışma Örgütü ve Avrupa Konseyi tarafından oluşturulan uluslararası belgeler üzerinden incelenmiştir. Soğuk Savaş döneminde hem askeri hem de ideolojik anlamda ABD’nin liderliğindeki Batı bloğuna entegre çabası içerisinde olan Türkiye’nin, kamu görevlilerinin sendikal hakları noktasında ise 1961-1971 arası hariç tutulursa müttefiklerinden ayrıştığı belirtilebilir. Soğuk Savaş döneminde Türkiye geniş anlamda kamu görevlilerinin dar anlamda memurların sendikal haklarının tanınması, anayasal ve yasal düzeyde güvenceye alınması noktasında, Batılı müttefiklerinin oldukça gerisinde kalmış olduğu belirtilebilir.

Anahtar Kelimeler

Kamu Görevlileri, Sendika Hakkı, Toplu Sözleşme Hakkı, Grev Hakkı, Soğuk Savaş

Civil Servants’ Trade Union Rights in the Cold War Era: The Western Bloc and Türkiye

Öz

This study is about civil servants’ union rights in Türkiye during the Cold War. The article will also discuss trade union rights the right to organize a union, the right to collective bargaining, and the right to strike. The aim of this study is to compare the developments regarding civil servants’ union rights in Türkiye during the Cold War with the developments in the Western Bloc. The article uses the document analysis method to examine the developments regarding civil servants’ union rights in Türkiye and the Western Bloc and evaluates the changes that occurred in Türkiye primarily through the Turkish Constitution and laws of the period, as well as through the discussions that occurred in the Grand National Assembly of Türkiye as these legislations were being formed. The article uses the international documents created by the United Nations, the International Labour Organization, and the Council of Europe to examine the developments in the Western Bloc. Türkiye, which was trying to integrate into the Western Bloc that was led by United States both militarily and ideologically during the Cold War, can be said to have differed from its allies in terms of its civil servants’ union rights, except for the period between 1961-1971. In a broad sense, Türkiye can be argued to have fallen far behind its Western allies during the Cold War in terms of recognizing and securing its civil servants’ union rights at the constitutional and legal levels.

Anahtar Kelimeler

civil servants, right to organize a union, right to collective bargaining agreement, right to strike, Cold War

Etik Beyan

Çalışma etik onayı gerektirmemektedir.

Kaynakça

• Akbay, M. (1950). Grev bir hak mıdır?. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(3), 86-104. google scholar
• Aybay, R. (2006). Açıklamalı insan hakları evrensel bildirisi. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları. google scholar
• Benli, A. (2003). Türkiye’de kamu çalışanlarının sendikalaşma çabaları ve sorunları. Journal of Social Policy Conferences, 46, 89-128. google scholar
• Bülbül, O. G. (2009). Türkiye’de kamu görevlileri sendikacılığı. Kamu’da Sosyal Politika, 11(4), 32-36. google scholar
• Cronin, J. E. (2000). Convergence by conviction: Political economics in the emergence of the ‘Anglo-American model’. Journal of Social History, 33(4), 781-804. google scholar
• Çelik, A. (2019). Türkiye’de çalışma ilişkilerinde kurumsallaşma 1960-1980. İçinde A. Makal (Ed.) Çalışma İlişkileri Tarihi (pp. 165-196). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Çelik, A. (2014). Mücadeleden vesayete Türkiye’de kamu görevlileri sendikacılığı. Eleştirel Pedagoji, 34, 22-27. google scholar
• Çelik, A. (2010). Sendikal haklar: Uluslararası çalışma hukuku ve Türkiye’nin uyumsuzluğu. İçinde S. Çağlar (Ed). Disiplinlerarası Yaklaşımla İnsan Hakları (pp. 255-331). İstanbul: Beta Yayını google scholar
• Demokrat Parti Programı 1946. (1946). Erişim adresi: https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/917/200805461_1946.pdf? sequence=1&isAllowed=y google scholar
• Demokrat Parti Programı. (1951). Erişim adresi: https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/487/198104894.pdf?sequence=1& isAllowed=y google scholar
• Doğu, O. (1987). Türkiye’de sendikalara siyaset yasaklarının dünü-bugünü. İnsan Hakları Yıllığı, 9(1), 127-168. google scholar
• Erhan, Ç. (2006). ABD ve NATO’yla ilişkiler. İçinde B. Oran (Ed). Türk Dış Politikası Cilt:I 1919-1980 (pp. 522-575). İstanbul: İletişim Yayınları google scholar
• Eyrenci, Ö. (2011). Avrupa Sosyal Şartı karşısında Türk mevzuatı. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 53(1-4), 225-234. google scholar
• Güler, M. A. (2020). Sosyal devletin dönüşümü ve düzenleme teorisi: Karşılaştırmalı bir çalışma. Çalışma ve Toplum, 4(67), 2295-2340. google scholar
• Güler, M. A. (2017). Sosyal politikanın “Sınıf” sorunu ve sosyal devlet modelleri. Emek Araştırma Dergisi, 8(12), 87-106. google scholar
• Gülmez, M. (2002). Avrupa Birliği hukukunda sendikal haklar ve Türkiye’nin uyum sorunu. İnsan Hakları Yıllığı, 23-24, 1-29. google scholar
• Gülmez, M. (1996). Dünyada memurlar ve sendikal haklar. Ankara: TODAİE Yayını. google scholar
• Gülmez, M. (1994). Türkiye’de memurlar ve sendikal haklar 1926-1994 (2. bs). Ankara: TODAİE Yayını. google scholar
• Gülmez, M. (1993). Toplu pazarlık ve grev hakları ve Türkiye. İçinde M. Gülmez (Ed). Avrupa sosyal şartı ve Türkiye kollokyumu (bildiriler ve tartışmalar) (pp. 119-158). Ankara: TODAİE. google scholar
• Gülmez, M. (1985). 1961 Anayasası’nda sendikal hakların oluşumu. Amme İdaresi Dergisi, 18(3), 79-102. google scholar
• Güneş, H. (2013). Sendikal haklar ve ülkemizde kamu görevlileri sendikacılığının gelişimi. Çalışma Dünyası Dergisi, 1(1), 62-79. google scholar
• Güran, S. (1978). Avrupa’da ve Türkiye’de memurların sendikalaşması ve yönetime katılması. Amme İdaresi Dergisi, 11(4), 12-29. google scholar
• Heywood, A. (2016). Küresel Siyaset (N. Uslu ve H. Özdemir, Çev). (4.bs). Ankara: Adres Yayınları google scholar
• International Labour Organization. (2023). Ratification of Co87 - Freedom of Association and Protection of the Right to Organise Convention, 1948 (No. 87). Erişim adresi: https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:11300:0::NO::P11300_INSTRUMENT_ID:312232 google scholar
• Işıklı, A. (1993). Sendika hakkı ve Türkiye. İçinde M. Gülmez (Ed). Avrupa sosyal şartı ve Türkiye kollokyumu (bildiriler ve tartışmalar) (pp. 105-118). Ankara: TODAİE, 1993. google scholar
• Kara, B. (2009) Sosyal devletten küresel devlete: Türkiye’de kamu çalışanları ve temel haklar. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 369-386. google scholar
• Kayar, N. (2021). Kamu personel yönetimi (11. bs). Bursa: Ekin Yayınevi. google scholar
• Knorr, K. (1951). The European welfare state in the atlantic system. World Politics, 3(4), 417-449. google scholar
• Kutal, M. (1969). Devlet personeli (memur) sendikalarının hukuki esasları ve sınırları. Journal of Social Policy Conferences, 20, 169-201. google scholar
• Makal, A. (2003). Cumhuriyetin 80. yılında Türkiye’de çalışma ilişkileri. Journal of Social Policy Conferences, 47, 123-172. google scholar
• Makal, A. (2002). Türkiye’de çok partili dönemde çalışma ilişkileri: 1946-1963. İstanbul: İmge Kitabevi. google scholar
• Mahiroğulları, A. (2011). 1965’ten 12 Eylül 2010 halk oylamasına yasakoyucunun memur sendikacılığına bakış açısı ve ILO normları. Sosyal Siyaset Konferansları, 60(1), 61-87. google scholar
• Mahiroğulları, A. (2005). Gelişim süreci ve yasal çerçevesiyle Türkiye’de memur sendikacılığı. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 55(1), 143-189. google scholar
• Mahiroğulları, A. (2001). Türkiye’de sendikalaşma evreleri ve sendikalaşmayı etkileyen unsurlar”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(1), 161-190. google scholar
• Mutlu, L. (2001). Memurların sendikalaşması ve ekonomik-sosyal haklara etkisi. Sayıştay Dergisi, 42, 20-36. google scholar
• Öncü, A. S. ve Cevizliler, E. (2013). Avrupa bütünleşmesi için önemli bir adım: “Avrupa Konseyi” ve Türkiye’nin konseye üyeliği meselesi. Gazi Akademik Bakış, 7(13), 15-44. google scholar
• Özbudun, E. (2020). Türk Anayasa Hukuku (20. bs.). Ankara: Yetkin Yayınları. google scholar
• Özkal Sayan, İ. ve Urhan, V. F. (2020). Türkiye’de kamu görevlilerinin toplu sözleşme hakkı: Temel metinler, aktörler ve uygulama. Memleket Siyaset Yönetim, 15(33), 61-100. google scholar
• Petersen, K., Mioni, M., ve Obiger, H. (2022) The cold war and the welfare state in Western Europe. İçinde F. Nullmeier, D. G. de Reufels ve H. Obinger (Eds). International impacts on social policy short histories in global perspective (pp. 47-59). Cham: Springer International Publishing. google scholar
• Petersen, K. (2013). The eraly cold war and the Western welfare state. Journal of International and Comparative Social Policy, 29(3), 226-240. google scholar
• Pıçak, M., ve Hamza K. (2018). Türkiye’de sendikalaşmanın tarihsel gelişimi. İçinde S. Koç, S. Yılmaz Genç ve K. Çolak (Eds). Dünden bugüne ekonomi yazıları (pp. 198-241). Kocaeli: Umuttepe Yayınları. google scholar
• Sant’Anna, A. A., ve Weller L. (2020). The Threat of communism during the cold war. Comparative Politics, 52(3), 359-381. google scholar
• Sönmezoğlu, F., Güneş H., ve Keleşoğlu, E. (2021). Uluslararası ilişkilere giriş (8. bs.). İstanbul: Der Yayınları. google scholar
• Talas, C. (1981). Sosyal haklar ve Türk anayasalarında sosyal hakların evrimi. İnsan Hakları Yıllığı, 3(4), 38-75. google scholar
• Talas, C. (1965). Devlet personeli sendikalar kanunu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 20(2), 867-871. google scholar
• Tutum, C. (1972). Türkiye’de memur güvenliği. Ankara: TODAİE yayın no: 132. google scholar
• Tutum, C. (1968). Memurların örgütlenme hakkı. Amme İdaresi Dergisi, 1(2), 29-46. google scholar
• Uçkan Hekimler, B. (2023). Türkiye’de kamu görevlileri sendikacılığı paradoksu: güçlü sendikacılık mı, bağımlı sendikacılık mı?. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 84, 43-57. google scholar
• Westad, O. A. (2010). The cold war and the international history of the twentieth century. İçinde M. P. Leffler ve O. A. Westad (Eds). Cambridge Handbook on the Cold War (pp. 1-19). Cambridge: Cambridge University Press. google scholar