Toplu Pazarlık Kapsamını Etkileyen Faktörler: Karşılaştırmalı Endüstri İlişkileri Temelinde Türk Endüstri İlişkileri Sisteminin Modernizasyonu

Yıl 2020, Sayı: 78, 63 - 109, 25.06.2020

Ayhan Görmüş

https://doi.org/10.26650/jspc.2020.78.0003

Öz

İskandinav ülkelerinde olduğu gibi, yüksek sendikal yoğunluğun toplu pazarlık kapsama oranını yükseltici bir etkisi olmasının yanı sıra, işveren örgütlenme yoğunluğunun yüksek olduğu ülkelerde de, toplu iş sözleşmelerinin genişletilmesi yoluyla, toplu pazarlık kapsama oranı artırılabilmektedir. Ayrıca, toplu pazarlık kapsama oranlarındaki ülkeler arası farklılıklar ve sendikal yoğunluk ile toplu pazarlık kapsamı arasındaki ülke içi farklılıkları tam olarak anlayabilmek için toplu pazarlık düzeylerinin ve bu düzeyler arasındaki koordinasyon derecesinin yanı sıra, genişletme mekanizmasının rolünün incelenmesi gerekmektedir. Ancak, Türkiye örneğinde, toplu pazarlığın kapsamı, değişen yapısı ve toplu pazarlık kapsamını etkileyen faktörlerle ilgili ampirik çalışmaların sınırlı sayıda olduğu görülmektedir. Bu eksikliği gidermek ve literatüre katkı sağlamak için, bu araştırma, Amsterdam Üniversitesi’nin Sendikaların Kurumsal Özellikleri, Ücret Belirleme, Devlet Müdahalesi ve Sosyal Paktları veri merkezinin ve OECD’nin verilerini kullanarak, temel olarak, toplu pazarlık kapsamı ile kapsamı etkileyen faktörler arasındaki ilişkiyi karşılaştırmalı endüstri ilişkileri temelinde analiz etmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca sonuç bölümünde, Türk endüstri ilişkileri sisteminin modernizasyonuna yönelik model önerileri tartışılmaktadır. Bu çalışma, toplu pazarlık kapsama oranı ile sendikal yoğunluk, toplu pazarlık koordinasyon derecesi ve genişletme mekanizmasının kullanım sıklığı arasında orta düzeyli bir korelasyon, işveren örgütlenme yoğunluğu ve baskın toplu pazarlık düzeyi arasında, yüksek düzeyli bir korelasyon olduğu sonucuna ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sendikal yoğunluk, İşveren örgütlenme yoğunluğu, Temsil yetkisi, Genişletme mekanizması

Destekleyen Kurum

Yazar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Factors Affecting Collective Bargaining Coverage: Modernisation of Turkish Industrial Relations System based on Comparative Industrial Relations

Öz

As it is in Scandinavian countries, a high union density ensures the enhancement of collective bargaining coverage rates and also, the collective bargaining coverage can be boosted by the extension mechanism in countries with a high employer organisation density, as it is in France. Additionally, the role of collective bargaining levels, coordination degrees among bargains and the extension mechanism should be examined to fully understand the disparities in collective bargaining coverage rates across countries, and the differences of union density and collective bargaining coverage within the country. However, in the case of Turkey, it has been seen that there is a limited number of empirical studies related to the coverage and changes in the structure of collective bargaining and the factors affecting the collective bargaining coverage. To address this gap and to contribute to the literature, this research, using Amsterdam University database on Institutional Characteristics of Trade Unions, Wage Setting, State Intervention and Social Pacts and OECD’s data, mainly aims to analyse the relationship between collective bargaining coverage and the factors affecting collective bargaining coverage based on the comparative industrial relations. Additionally, in the conclusion section, the model proposals for the modernisation of the Turkish industrial relations system are discussed. This study originally concluded that there is a significantly moderate size of correlation relationship between collective bargaining coverage rates and coordination degrees of collective bargaining and the usage frequency of the extension mechanism while having a significantly large size of correlation relationship between collective bargaining coverage rates and the employer organisation density, and a predominant collective bargaining level.

Anahtar Kelimeler

Union density, Employer organisation density, Representation authority, Extension mechanism

Kaynakça

• AÇSHB. (2020). Sendikal İstatistikler. Ocak 2013-Ocak 2020. AÇSHB. (2017). Yıllar İtibarıyla İmzalanan Toplu İş Sözleşmeleri 1984-2017.
• Bamber, G. J., Lansbury, R. D., & Wailes, N. (2004). Introduction, Chapter 1, In: International and Comparative Employment Relations: Globalisation and the Developed Market Economies, (Eds. Bamber, G. J., Lansbury, R. D. and Wailes, N.), 4th Edition, Allen & Unwin, Crows Nest, Australia.
• Baycık, G. (2019). Avrupa Birliği Üye Devletlerinde Teşmil Uygulaması ve Türkiye için Öneriler. ‘Çalışma Hayatında Sosyal Diyaloğun Geliştirilmesi’ Projesi kapsamında, (ILO) Türkiye Ofisi, Ankara.
• Black, B. (2005). Comparative industrial relations theory: the role of national culture. The International Journal of Human Resource Management, 16(7), 1137–1158, DOI:10.1080/09585190500143980.
• Blanpain, R. (1982). Comparativism in Labour Law and Industrial Relations. Chapter 1. In: Comparative Labour Law and Industrial Relations (Eds. Blanpain, R. and Millard, F.), 1st Edition, Netherlands.
• Colson, A., Elgoibar, P., & Marchi, F. (2014). Employee representatives in France: employers’ perceptions and expectations towards improved industrial relations. Research Center ESSEC, Working Paper: 1407.
• Çelik, A. ve Lordoğlu, K. (2006). Türkiye’de resmi sendikalaşma istatistiklerinin sorunları üstüne. Çalışma ve Toplum Dergisi, (9), 11–30.
• Çelik, A. (2019). Sembiyotik ilişkiler ve otoriter korporatizm kıskacında 2010’lu yıllarda Türkiye’de sendikalaşma, toplu pazarlık ve grev eğilimleri. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, ÇEEİK 2018 Özel Sayısı, 39–69.
• Dereli, T. (2009). Endüstri ilişkileri ve çalışma hukuku alanında karşılaştırmalı araştırmalar ve yöntem. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 56, 1–20.
• Dereli, T. (2013). 6356 sayılı yeni sendikalar ve toplu iş sözleşmesi kanunu: Genel bir değerlendirme. Çalışma ve Toplum Dergisi, (36), 41–64.
• DİSK. (2019). DİSK-AR Sendikalaşma Araştırması, Türkiye’de Sendikalaşma, Toplu İş Sözleşmesi Kapsamı ve Grevler. (2013-2019).
• Engin, M. (2013). 6356 sayılı yasa’da toplu iş sözleşmesi yetkisi. Çalışma ve Toplum Dergisi, (39), 143–163.
• Eurofound. (2015). Collective Bargaining in Europe in the 21st Century. Publications Office of the European Union, Luxembourg.
• Eurofound. (2011). Extension of collective bargaining agreements in the EU. Background Paper, 1–12.
• Eurofound. (2019). Trade Union Density, European Industrial Relations Dictionary. Erişim adresi: https://www.eurofound.europa.eu/observatories/eurwork/industrialrelations-dictionary/trade-union-density. Görmüş, A. (2012). Türkiye’de toplu pazarlık düzeyleri ve yeni gelişmeler. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 32–48.
• Görmüş, A. (2018). Endüstri İlişkileri Sistemlerinin Karşılaştırmalı Analizi: Benzeşme ve Farklılaşma Alanları. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Hayter, S., & Stoevska, V. (2009). Social dialogue indicators trade union density and collective bargaining coverage.
• ILO Technical Brief, International Statistical Inquiry 2008-09, 1-15.
• Høgedahl, L. K., & Kongshøj, K. (2017). New trajectories of unionization in the nordic ghent countries: Changing labour market and welfare institutions. European Journal of Industrial Relations, 23(4), 365–380, https://doi.org/10.1177/0959680116687666.
• ILO. (2018). Quick Guide on Sources And Uses of Collective Bargaining Statistics. ILO Publications, International Labour Office, Geneva, Switzerland.
• ILO. (2019). ILO Uzmanlar Komitesi 2019 yılı Türkiye Raporu. Erişim adresi: https:// www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---ilo-ankara/documents/ meetingdocument/wcms_676283.pdf.
• ILO. (2019). Örgütlenme Özgürlüğü, Örgütlenme Özgürlüğü Komitesi Kararları Derlemesi. (Çev. Ünlütürk Ulutaş, Ç.) Uluslararası Çalışma Bürosu- Cenevre: ILO, 6. Baskı.
• Keune, M. (2010). Derogation Clauses on Wages in Sectoral Collective Agreements in Seven European Countries. Dublin: European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions.
• Kochan, T. (1998). What is Distinctive about Industrial Relations Research? In: Researching the World of Work: Strategies and Methods in Studying Industrial Relations, (Eds. Whitfield, K. & Strauss, G.) Ithaca, NY: Cornell University Press.
• Kutal, M. (2014). Sendikalar ve toplu iş sözleşmesi yasasının kimi hükümlerinin iptali istemi. Çalışma ve Toplum Dergisi, (43), 13–28.
• Lesch, H. (2004). Trade Union Density in International Comparison. CESifo Forum 4/2004: 12-18.
• Locke, R., Kochan, T., & Piore, M. (1995). Reconceptualizing comparative industrial relations: Lessons from international research. International Labour Review, 134(2), 139–161.
• Mahiroğulları, A. (2001). Türkiye’de 1980 sonrası sendikalaşma ve sendikalaşmayı etkileyen unsurlar. İ.U. iktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 123–144.
• Mahiroğulları, A. (2020). Dünyada ve Türkiye’de Sendikacılık. Ekin Yayınevi, 4. Baskı, Bursa.
• Malmberg, J. (2002). The Collective Agreement as an Instrument for Regulation of Wages and Employment Conditions. Stockholm Institute for Scandinavian Law 1957-2009, 189–213, Erişim adresi: www.scandinavianlaw.se/ pdf/43-7.pdf.
• Molina, O. (2019). Working Life in Spain. In: European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Erişim adresi: https://www.eurofound.europa.eu/tr/ country/spain.
• Mouret, J. (2007). Collective Relations in France: a Multi-layered System in Mutation”. In: Decentralizing Industrial Relations and the Role of Labour Unions and Employee Representatives, (Ed. Blanpain, R.) La Haye, Kluwer Law International.
• Müller, T. and Schulten, T. (2019). Germany: Parallel Universes of Collective Bargaining. Chapter 12, In: Collective Bargaining in Europe: towards an Endgame, Volume II, (Eds. Müller, T., Vandaele, K. and Waddington, J.), ETUI aisbl, Brussels.
• OECD Stat, Trade Unions and Collective Bargaining 2015-2018, Erişim adresi: https://stats.oecd.org/.
• OECD. (2017). OECD Employment Outlook 2017. OECD Publishing, Paris, http://dx.doi.org/10.1787/empl_outlook-2017-en
• Oesingmann, K. (2016). The extension of collective agreements in Europe. Dice Report, Munich, 14(2), 59–64.
• Oh, H. S. (2006). Collective Bargaining in Japan, Report on the Survey on Industrial Relations in East Asia. ILO-Japan Multi-Lateral Project.
• Özveri, M. (2012). Sendikal Haklar 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Yasası. İstanbul: Birleşik Metal-İş Yayınları.
• Özveri, M. (2013). Türkiye’de Toplu İş Sözleşmesi Yetki Sistemi ve Sendikasızlaştırma (1963-2009). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Pedersini, R. (2019). Working Life in Italy. In: European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Erişim adresi: https://www.eurofound.europa.eu/tr/ country/italy.
• Scheuer, S. (1997). Collective bargaining coverage under trade unionism: A sociological investigation. British Journal of Industrial Relations, 35(1), 65–86.
• Subaşı, İ. (2013). 6356 sayılı sendikalar ve toplu iş sözleşmesi kanununda toplu iş sözleşmesi teşmili. Çalışma ve Toplum Dergisi, (39), 209–246.
• Sungur, O. (2014). Korelasyon Analizi. İçinde: SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, (Ed. Kalaycı Ş.), 6. Baskı, Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Sur, M. (2013). 6356 sayılı kanununun uluslararası normlar açısından değerlendirilmesi. Çalışma ve Toplum Dergisi, (39), 317–356.
• Traxler, F. (1998). Collective bargaining in the OECD: developments, preconditions and effects. European Journal of Industrial Relations, 4(2), 207–226.
• Traxler, F. (1994). Collective Bargaining: Levels and Coverage, Chapter 5, In: OECD Employment Outlook, 167–94.
• Ulber, D. (2011). Neues zur Tariffaehigkeit. RdA 2011, Heft 6, 353.
• Van Oycke, J., Van Gyes, G., & Van Herreweghe, D. (2019). Working Life in Belgium. In: European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Erişim adresi: https://www.eurofound.europa.eu/tr/country/belgium.
• Villanueva, E. (2015). Employment and Wage Effects of Extending Collective Bargaining Agreements. IZA World of Labor 136, 1-10, doi: 10.15185/izawol.136.
• Vincent, C. (2019). France: the Rush towards Prioritising the Enterprise Level, Chapter 11, In: Collective Bargaining in Europe: towards an Endgame, Volume II, (Eds. Müller, T., Vandaele, K. and Waddington, J.), ETUI aisbl, Brussels.
• Visser, J. (2019). ICTWSS Database Version 6.1. Amsterdam: Amsterdam Institute for Advanced Labour Studies (AIAS), University of Amsterdam.
• Visser, J., Hayter, S. and Gammarano, R. (2017). Trends in Collective Bargaining Coverage: Stability, Erosion or Decline?, ILO, Labour Relations and Collective Bargaining, ISSUE BRIEF No.1, 1-12.
• Whitfield, K., Delbridge, R., & Brown, W. (1999). Comparative research in industrial relations: Helping the survey cross frontiers. International Journal of Human Resource Management, 10(6), 971–980. DOI: 10.1080/095851999340062.
• Yorgun, S. (2013). Sosyal politika açısından 6356 sayılı sendikalar ve toplu iş sözleşmesi kanunu. Çalışma ve Toplum Dergisi, (43), 357–380.
• Zaim, S. (1997). Çalışma Ekonomisi (10. Baskı), İstanbul: Filiz Kitabevi