BATI ANADOLU'DA İHRACAT İÇİN PAMUK ÜRETİMİ (1860-1870)

Yıl 2011, Sayı: 60, 433 - 471, 25.01.2012

Fatih Damlıbağ

Öz

Tarihsel süreçte önemli bir pamuk ve pamuklu dokuma üreticisi olan Batı Anadolu, Sanayi Devrimi'nin getirdiği makineleşme ve başta İngiltere olmak üzere sertleşen Avrupa rekabeti yüzünden bu özelliğini 19. yüzyılın başlarında kaybetti. Bölgenin pamuk üretimi yerel ihtiyaçları ancak karşılayacak düzeye kadar indi. Bu çalışma Amerikan İç Savaşı'nın İngiliz pamuklu dokuma sanayisini hammadde krizine soktuğu 1860–1870 tarihleri arasını kapsamaktadır. Bu kriz ortamını bölgenin ve Osmanlı Devleti'nin nasıl karşıladığı ve nasıl değerlendirdiği incelenecektir. Bu savaşın başladığı sırada İngiliz pamuklu dokuma sanayi hammadde ihtiyacının % 80'ini ABD'den karşılamaktaydı. Ham maddenin çok yüksek oranda bir kaynaktan gelmesinden endişelenen bir grup pamuk fabrikatörü, 1857'de Manchester Pamuk Tedarik Birliğini (MCSA) kurmuştu. Savaş ham madde sevkiyatını durdurunca, birlik bu duruma bir çözüm bulmak istedi. MCSA pamuk üretimini arttırmak için Batı Anadolu'nun da aralarında bulunduğu birçok bölge ve ülkede faaliyetlerde bulundu. Birlik Batı Anadolu'daki çiftçilere zirai eğitim ve alet desteği vermekteydi. Bölgedeki üreticiler ise ABD'nin piyasadan çekilmesinin sebep olduğu pamuk fiyatlarındaki büyük artışla beraber, yoğun bir pamuk üretimine başladılar. 1861'de 6000 balya olan bölgenin pamuk üretimi, iki sene sonra on katı artış gösterdi. Üretimin büyük çoğunluğu İngiltere'ye ihraç edilmekteydi. Osmanlı Devleti ise üreticilere kolaylık sağlamak için önce Mısır'dan, sonraları Amerika'dan pamuk tohumu getirtip, dağıttı. Ayrıca pamuk üreticilerine vergi konusunda bazı kolaylıklar getirildi. 1861'de imzalanan gümrük antlaşması pamuk üzerindeki vergiyi iki sene içinde % 8'den % 2'ye düşürdü. Sonuç olarak 1860-1870 dönemini kapsayan bu zaman dilimi içinde İngiltere'nin yoğun çabası ve Osmanlı Devleti'nin bazı teşvikleriyle bölge yeniden dış pazar için pamuk üretimine başlamıştır. Fakat bu üretim artık bitmiş ürün değil hammadde ağırlıklıydı.

 

During historical process, Western Anatolia was an important cotton and cotton textile producer. In the beginning of 19th century, this region lost its special feature with the machination of Industrial Revolution and dense European competition especially English one. Cotton production of the region reduced a level which barely met the local need. This paper covered a period between 1860 to 1870 in which American Civil War inserted English cotton textile industry in a raw material crisis. In this paper, how region and Ottoman Empire responded and benefited from this crisis was researched. When the war began, English textile industry met the 80% of its raw material need from USA. Heavily dependence of one source for raw material worried a group of cotton factory owners and they founded Manchester Cotton Supply Association in 1857. When the war stopped the transportation of raw material, association wanted to find a solution for this situation. Then, MCSA organized many activities in different countries to raise cotton production. Association gave agricultural education and machinery support to cotton producers in the region. Cotton producers of the region began dense cotton production, because of high cotton prices stemmed from the withdrawal of USA from market. There was 6000 bales cotton production in 1861, two years later it rose ten times. Much of the production was exported to England. Ottoman State brought cotton seed from first Egypt, and later USA to distribute cotton farmers. In addition, the cotton producers were received some tax exemptions. Custom treaty of 1861 would result a decrease in tax ratio from 8% to 2% . As a result, in the 1860-1870 Western Anatolia restarted cotton production for importing with the dense efforts of England and some incentives from Ottoman State. But from now on this production mainly consisted of raw materials not finished products.

Anahtar Kelimeler

Pamuk, İhracat, Manchester Pamuk Tedarik

Kaynakça

• BOA A.MKT.MHM 244/18, 247/74, 257/97, 258/43, 258/88, 259/61, 259/75, 263/45, 264/31, 265/56, 279/70, 293/24, 303/7, 321/69, 322/3, 324/55, 354/94, 357/95.
• BOA A.MKT.MVL 144/58.
• BOA A.MKT.UM 514/18.
• BOA HR.TO 56/8, 56/20, 56/34, 56/56, 56/59, 57/2, 240/53, 241/18, 378/2, 442/68.
• BOA İ.Dah 36432, 37043.
• BOA İ.HR 155/8245, 203/11664.
• BOA İrade-i Mısır 767.
• Ruzname-i Ceride-i Havadis, No: 54, (13 Ocak 1861).
• Ruzname-i Ceride-i Havadis, No: 97, (15 Mart 1861).
• Hürriyet Gazetesi, No:4, Londra, (20 Temmuz 1868).
• CLELAND, Hugh G. (1993), “Industrial Revolution”, The Encyclopedia Americana International Edition, C: 15, Grolier Incorporated, New York, s. 122–127.
• GÜRAN, Tevfik (2006), “Osmanlı Kamu Maliyesi, 1839–1918”, Osmanlı Maliyesi: Kurumlar ve Bütçeler 1, (Haz. Mehmet Genç, Erol Özvar) Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
• GÜRAN, Tevfik (1998), 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, Eren Yayınevi, İstanbul.
• HOBSBAWN, Eric (2002),The Age of Revolution 1789–1848, Abacus, Londra.
• ISSAWI, Charles (1982), An Economic History of the Middle East and North Africa, Columbia University Press, New York.
• İNALCIK, Halil (1979–1980), “Osmanlı Pamuklu Pazarı, Hindistan ve İngiltere: Pazar Rekabetinde Emek Maliyetinin Rolü”, ODTÜ Gelişme Dergisi, Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar II özel sayısı, Ankara, s. 1–65.
• KURMUŞ, Orhan (1982), Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Savaş Yayınları, Ankara.
• KURMUŞ, Orhan (2004), “The Cotton Famine and Its Effects on the Ottoman Empire” The Ottoman Empire and the World Economy, (Ed. Huri İnan İslamoğlu) Cambridge University Press, Cambridge.
• OWEN, Roger (1981), The Middle East in the World Economy 1800–1914, Methuen, Londra.
• SYRETT, Elena Frangakis (1991), “The Trade of Cotton and Cloth in İzmir: From the Second Half of the Eighteenth Century to the Early Nineteenth Century” Landholding and Commercial Agriculture in the Middle East, (Ed. Çağlar Keyder - Faruk Tabak) State University of New York Press, Albany.
• Türk Ziraat Tarihine Bir Bakış (1938), 1. Köy ve Ziraat Kalkınma Kongresi Yayını, Devlet Yayınevi, İstanbul.
• YILDIRIM, Onur (1998), “The Industrial Reform Commision as an Institutional Innovation During the Tanzimat” Arab Historical Review for Ottoman Studies, Sayı: 17–18, s. 117–126.