Gradiva in Art History: Archaeology, Cinema, Music

Yıl 2022, , 319 - 353, 28.06.2022

Duygu Güles Kökek

https://doi.org/10.26650/sty.2022.1065408

Öz

Gradiva, Latin for "the woman who walks", is a Neo-Attica style bas-relief that
became renowned as a modern mythical figure in the early 20th century. This
bas-relief found during the excavations in Pompeii in the 19th century, is now
exhibited in the Chiaramonti Museum in the Vatican. The figure, named as
Gradiva because it depicts a walking Pompeian girl, became an icon of literature,
art, and psychoanalysis primarily through Sigmund Freud. The German writer
Wilhelm Jensen initiated the literary referencing of the Gradiva relief in his pioneering 1903 novella Gradiva, using the artwork as the novel's theme and introducing it to cultural history. The
literary text attracted the attention of Freud, who was so interested in archaeology that he created his model of
personality structure based on archaeological layers, and thus, Freud wrote a famous essay on the subject. In the
1930s, because of Freud's interpretation, Gradiva became the primary theme of surrealists whose interests were
dreams and the unconscious. This theme, which numerous artists have reinterpreted in distinctive ways, has also
drawn the attention of the filmmakers. Leos Carax's short film Gradiva (2014) is the most remarkable one. The cinema
of Carax who is one of the founders of the Cinéma du look movement following the tradition of the situationist
criticism, is about the psychological processes Gradiva signifies and it also examines the fundamental problems of
modern people, for instance, identity, personality, individuation, and the self. In so doing, Carax's unique art, which
successfully synthesizes the heritage of classical art, particularly rhythmic and plastic arts with the new image forms,
also relates to the concepts such as Richard Wagner's gesamtkuntswerk and Guy Debord's détournement. This study
discusses what Gradiva, an important figure in terms of self and identity relations, symbolizes for art history, what
meanings it takes, and how it mirrors the search for the self as a psychological image, particularly in the context of
Leos Carax cinema.

Anahtar Kelimeler

Gradiva, Sigmund Freud, Leos Carax, Cinéma du look, Know Thyself

Sanat Tarihinde Gradiva: Arkeoloji, Sinema, Müzik

Öz

20. yüzyılın başında modern bir mitik figür olarak ün kazanan Gradiva, Latince
"yürüyen kadın" anlamında, Neo-Attika üslubunda bir rölyeftir. 19. yüzyılda
Pompei'deki arkeolojik kazılarda bulunan ve yürüyen Pompeili bir kızı tasvir
ettiği için Gradiva adını alan bu alçak kabartma, edebiyat, sanat ve Sigmund
Freud'un ele almasıyla bir psikanaliz ikonu hâline gelmiştir. Günümüzde Vatikan,
Chiaramonti Müzesi koleksiyonunda sergilenen Gradiva rölyefini, yazınsal bir izlek
olarak kullanıp literatüre ilk kazandıran, Alman yazar Wilhelm Jensen'dir. Jensen'in
1903'de kaleme aldığı Gradiva isimli kısa romanı, kişilik örgütlenmesi modelini
arkeolojik tabakalardan ilhamla oluşturacak kadar arkeolojiyle yakından ilgilenen
Freud'un dikkatini celbetmiştir ve böylece Freud, bu konudaki ünlü makalesini
kaleme almıştır. 1930'larda, Freud'un yorumu ile Gradiva, bilinçdışı ve rüyalarla
yakından ilgilenen sürrealistlerin başlıca teması ve ilham kaynağı olmuştur.
Birçok sanatçının kendi tarzında yeniden yorumladığı bu tema, sinemacıların
da ilgisini çekmiştir. Leos Carax'ın Gradiva adlı kısa filmi (2014), bunlardan en
dikkate şayan olanıdır. Sitüasyonist eleştiri geleneğini takip eden Cinéma du
look hareketinin kurucularından olan Carax'ın sineması zaten Gradiva'nın işaret
ettiği psikolojik süreçleri konu edinen; kimlik, kişilik, bireyleşme, kendilik gibi
modern insanın esaslı problemlerini irdeleyen bir sinemadır. Bunu yaparken,
ritmik ve plastik sanatlar başta olmak üzere klasik sanatın mirasını yeni imaj
formlarıyla başarıyla sentezleyen Carax'ın özgün sanatı, bu niteliğiyle Richard
Wagner'in gesamtkuntswerk ve Guy Debord'un détournement kavramlarıyla da
bağlantılıdır. Bu çalışmada, kendilik ve kimlik ilişkileri açısından önemli bir figür
olan Gradiva'nın sanat tarihinde ne ifade ettiği, hangi anlamlara büründüğü,
psikolojik bir imge olarak kendilik arayışına nasıl bir ayna tuttuğu, özellikle Leos
Carax sineması çerçevesinde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gradiva, Sigmund Freud, Leos Carax, Cinéma du look, Kendini Bilmek

Kaynakça

• Adorno, Theodor W. Kültür Endüstrisi Kültür Yönetimi. Çevirenler Nihat Ülner, Mustafa Tüzel, Elçin Gen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007. google scholar
• Ali Akay, Gilles Deleuze ve Felix Guattari’nin Kapitalizm ve Şizofreni 2 Kapma Aygıtı adlı kitabına önsöz, 5-11. Ankara: Bağlam Yayıncılık, 1993. google scholar
• Allmer, Patricia. “Window Shopping? Aesthetics of the Spectacular and Cinema du look”. Scope (2004). https://www.nottingham.ac.uk/scope/documents/2004/february-2004/allmer.pdf. google scholar
• Baker, Ulus. “Kimliği Yıkıp Parçalamak”. e-skop (2017). Erişim 5 Ocak 2022. https://www.e-skop.com/ skopbulten/kimligi-yikip-parcalamak/3462. google scholar
• Banuz, Christian Checa. “Leos Carax”. Senses of Cinema (2006). Erişim 1 Nisan 2022. http://www. sensesofcinema.com/2006/great-directors/carax/ google scholar
• Barthes, Roland. Bir Aşk Söyleminden Parçalar. Çeviren Tahsin Yücel. İstanbul: Metis Yayınları, 2019. google scholar
• Bauman, Zygmunt. “From Pilgrim to Tourist - or a Short History of Identity”. Questions of Cultural Identity, editörler S. Hall ve P. du Gay içinde 18-36. London: Sage Publications, 1996. google scholar
• Carax, Leos. “Le cinema est une belle île”. Röportaj Aurelien Ferenczi. Telerama, Paris, 27 Haziran 2012. Çeviren Ali Hasar (2013). Erişim 5 Ocak 2022. https://alihasar.blogspot.com/2014/04/leos-carax-holy-motors-roportaji.html. google scholar
• Carax, Leos. “Maskelerin Ardında Sanat, Sürrealizm ve Diğer Tuhaf Şeyler Üstüne Bir Sohbet”. Röportaj Serra Yılmaz. Altyazı Sinema Dergisi 125, 26 Şubat 2013. Erişim 8 Ocak 2022. https://altyazi.net/soylesiler/ leos-carax-serra-yilmaz/. google scholar
• Chadwick, Whitney. “Masson’s Gradiva: The Metamorphosis of a Surrealist Myth”. The Art Bulletin 52-4 (1970): 415-422. https://doi.org/10.2307/3048768. google scholar
• Cömert, Bedrettin. Wilhelm Jensen’in Kadın ve Kertenkele adlı kitabına önsöz, 3-5. Ankara: Doğan Yayınevi, 1971. google scholar
• Debord, Guy. “Sitüasyonist Tanımlar”. Sanat Manifestoları Avangard Sanat ve Direniş, derleyen Ali Artun, çeviren Elçin Gen içinde 311-313. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011. google scholar
• Deleuze, Gilles ve Felix Guattari. Anti-Ödipus, Kapitalizm ve Şizofreni 1. Çevirenler Fahrettin Ege, Hakan Erdoğan, Mustafa Yiğitalp. Ankara: Bilim ve Sosyalizm Yayınları, 2014. google scholar
• Deleuze, Gilles. Sinema II: Zaman-İmge. Çevirenler Burcu Yalım, Emre Koyuncu. İstanbul: Norgunk Yayıncılık, 2021. google scholar
• Derrida, Jacques, Eric Prenowitz. “Archive Fever: A Freudian Impression”. Diacritics, 25-2, (1995): 9-63. https://doi.org/10.2307/465144. google scholar
• Descharnes, Robert ve Gilles Neret. Salvador Dalı, ThePaintings Vol. 1,1904-1946. Köln: Benedikt Taschen, 1994. google scholar
• Ebeling, Knut. “Saxa loquuntur! Freud’s Archaeology of Hysteria”. Review of Communication. Çeviren Michael Turnbull, 20-1 (2020): 6-26. https://doi.org/10.1080/15358593.2019.1707860. google scholar Foucault, Michel. Eleştiri Nedir? Kendilik Kültürü. Çeviren Murat Erşen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2020. google scholar
• Foucault, Michel, Huck Gutman ve Patrick H. Hutton. Kendini Bilmek. Çeviren Gül Çağalı Güven. İstanbul: Om Yayınevi, 2001. google scholar
• Freud, Sigmund. Sanat ve Sanatçılar Üzerine. Çeviren Kâmuran Şipal. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014. google scholar
• Freud, Sigmund. “The Aetiology of Hysteria”, The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud. Çeviren C. M. Baines, vol. III içinde 189-221. Londra: Hogarth Press, 1962. google scholar
• Geçtan, Engin. Psikanaliz ve Sonrası. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1998. google scholar
• Goethe, Johann Wolfgang von. Torquato Tasso, Ein Schauspiel. Leipzig: Ernst Rowohlt, 1910. google scholar
• IMDb. Luc Besson, “Quotes”. Erişim 4 Ocak 2022. https://m.imdb.com/name/nm0000108/quotes?ref_=m_ nm_trv_trv google scholar
• Jensen, Wilhem ve Sigmund Freud. Sanrı ve Düş “Gradiva”. Çeviren Dr. Emre Kapkın. İstanbul: Payel Yayınları, 2003. google scholar
• Jung, Carl Gustav. Analitik Psikoloji Sözlüğü. Çeviren Nur Nirven. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2016. google scholar
• Jung, Carl Gustav. Dört Arketip. Çeviren Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Metis Yayınları, 2005. google scholar
• Keleş, Esra ve Salih Çepni. “Beyin ve Öğrenme”. Journal of Turkish Science Education 3-2 (2006): 66-82. http://www.tused.org/index.php/tused/article/view/494/425. google scholar
• Kirkendale, Warren. “The ‘Great Fugue’ Op. 133: Beethoven’s ‘Art of Fugue’” Acta Musicologica 35-1 (1963): 14-24. https://doi.org/10.2307/931606. google scholar
• Kracauer, Siegfried. Film Teorisi. Çeviren Özge Çelik. İstanbul: Metis Yayınları, 2015. google scholar
• Kyrou, Ado. “Gerçeküstücüler ve Sinema”. Gergedan Yeryüzü Kültürü Dergisi. Çeviren Samih Rıfat. 6 (1987): 73-78. google scholar
• Lautreamont, Comte de. Maldoror ’un Şarkıları. Çeviren Özdemir İnce. Ankara: Gece Yayınları, 1989. google scholar
• MacLean, Paul D. “The Triune Brain in Conflict”. Psychotherapy and Psychosomatics 28, no. 1/4 (1977): 207-20. http://www.jstor.org/stable/45114864. google scholar
• Michalska, Magda. “Gradiva: What Did Freud and the Surrealists See in Her?”. Daily Art Magazine, 27 Nisan 2020. Erişim 3 Ocak 2022. https://www.dailyartmagazine.com/gradiva/. google scholar
• Mitchell, W. J. T. “Holy Landscape: Israel, Palestine, and the American Wilderness”. Landscape and Power, ed. W. J. T. Mitchell içinde 261-290. Chicago: The University of Chicago Press, 2002. google scholar
• Molnar, Michael. “Collection Finie et Collection Infinie”. Rodin et Freud, Collectionneurs: La Passion A I.'flluvre, Sergi Katalogu içinde 93-106. Paris: Editions Nicolas Chaudun, 2008. google scholar
• Musee Rodin. “Passion at Work, Rodin and Freud as Collectors”. Erişim 30 Mart 2022. https://www.musee-rodin.fr/en/musee/expositions/passion-work. google scholar
• Musei Vaticani. “Gradiva”. Erişim 7 Ocak 2022. https://www.museivaticani.va/content/museivaticani/en/ collezioni/musei/museo-chiaramonti/gradiva.html. google scholar
• Necatigil, Behçet. 100 Soruda Mitologya. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1988. google scholar
• Online Etymology Dictionary. Erişim 11 Ocak 2022. https://www.etymonline.com/word/Ann -etymonline_v_13468. google scholar
• Ottoway, Hugh. “The Enlightenment and the Revolution”. The Pelican History of Music, ed. Alec Robertson ve Denis Stevens içinde 11-96. Londra: Penguin Books, 1968. google scholar
• Platon. Alkibiades I-II. Çeviren Furkan Akderin. Hazırlayan Ahmet Cevizci. İstanbul: Say Yayınları, 2010. google scholar
• Sürmeli, Kader. “Gesamtkunstwerk Kavramı ve 14. Secession Sergisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 14-79 (2021): 98-108. https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/the-concept-of-gesamtkunstwerk-and-14th-secession-exhibition.pdf. google scholar
• Şimşek, Sefa. “Günümüzün Kimlik Sorunu ve Bu Sorunun Yaşandığı Temel Çatışma Eksenleri”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 3 (2002): 29-39. https://dergipark.org.tr/tr/ pub/sosbilder/issue/23121/246971. google scholar
• Teber, Serol. Bilimsel Bir Peri Masalı: Freud’un Aile ve Tarihsel Romanı. İstanbul: Okuyan Us Yayınları, 2013. google scholar
• The Editors of Encyclopaedia. “Weltschmerz”. Encyclopedia Britannica (2015). Erişim 5 Nisan 2022. https:// www.britannica.com/art/Weltschmerz. google scholar
• Vieville, Dominique. “Preface”. Rodin et Freud, Collectionneurs: La Passion A L'(Euvre, Sergi Katalogu içinde 5-7. Paris: Editions Nicolas Chaudun, 2008. google scholar
• Yavuz, Hilmi. Felsefe Yazıları. İstanbul: Boyut Yayıncılık, 1997. google scholar
• Zelazko, Alicja. “The Thinker”. Encyclopedia Britannica (2018). Erişim 4 Ocak 2022. https://www.britannica. com/topic/The-Thinker-sculpture-by-Rodin. google scholar