Onarımın Tarihi Görsellerden Okunması: Bursa Orhan Camisi Örneği

Yıl 2018, Sayı: 27, 39 - 62, 30.06.2018

Ayşe Budak

Öz

Payitaht unvanını kazanmış şehirlerden olan Bursa, Osmanlı mimarisinin ilk

örnekleriyle kuşatılmıştı. İlk mimari eserleri kale içinde veren Osmanlılar, kısa

süre sonra kale dışında da inşa faaliyetlerine girişmiştir. Bursa’yı fetheden Orhan

Gazi, İznik ve Bursa’da birden çok yapının banisi olmuştur. Bursa Kalesi dışında

inşa edilmiş ilk yapılardan olan Orhan Camisi aynı zamanda ters T planlı olarak

adlandırılan yapıların da ilk örneklerindendir. Ancak ilk inşa edildiği halini koruyamayan

yapı çeşitli kereler onarım görmüştür. Yapının geçirdiği geniş çaplı

tamiratlardan biri de 1855 yılından sonradır. Bursa merkezli meydana gelen deprem

sonrası birden çok yapının onarımına 1863 yılında başlanmış ve onarım işleri

Fransız mimar Leon Parvillée tarafından gerçekleştirilmiştir. Başbakanlık Osmanlı

Arşivi’nde Bursa Orhan Camisi’ne ait bir plan bulunmaktadır. Bursa’da bulunan

Yeşil Caminin çizimi ile birlikte aynı dosya numarasına kaydedilmiş Orhan Camisi

planı, PLK. 03443’kodu ile arşivlenmiştir. Planların yanında herhangi bir tarih

ibaresi bulunmaz. Tarihsiz bu çizimlerde Yeşil Caminin planının yanında bulunan

açıklama metninden, planların bir deprem sonrası hazırlandığı ve yapıların mevcut

durumlarını gösterdiği anlaşılmaktadır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan ve

daha önce herhangi bir çalışmaya konu olmamış plan incelendiğinde, bahsi geçen

bu planın yapının mevcut durumundan farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Bu

çalışmada, adı geçen arşiv planı ile yapının mevcut planı karşılaştırılmıştır. Plan

kıyasları sonucu Bursa Orhan Camisi’nin geçirmiş olduğu değişim ve onarımlar

değerlendirilmiş, bu değerlendirmeler yine Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan

tamirat kayıtları ile desteklenmiştir. Tarihsiz bu planın hangi yüzyıla ait olduğu ve

yapıda görülen değişimlerin hangi tarih aralığında gerçekleştirilmiş olabileceği de

bu metinde tartışılan diğer hususlar arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Onarım, Mimari, Arşiv, Plan, Orhan Camisi

Reading the Restoration from Historic Visuals: Bursa Orhan Mosque Sample

Öz

Bursa, one of the cities that earned the title of Payitaht, was surrounded by

the first examples of Ottoman architecture. The Ottomans, who gave the first architectural

works in the castle, soon started building activities outside the castle.

Orhan Gazi who conquered Bursa has become a constructer of multiple buildings

in Iznik and Bursa. The Orhan Mosque, which is the first structure built outside

the Bursa Castle, is also the first examples of constructions named as reverse T

plan. However, the structure, which could not be maintained as it was originally

built, has undergone many repairs. One of the large-scale repairs carried out on the

building was after 1855. The repair of multiple buildings after the Bursa centered

earthquake on this date was started in 1863 and repairs were carried out by French

architect Leon Parvillée. There is a plan belonging to Bursa Orhan Mosque in the

Prime Ministry Ottoman Archives. The Orhan Mosque plan which is registered

with the same file number with the Yeşil Mosque drawing in Bursa, is archived

with code PLK. 03443. There are no dates beside the plans. In these undated drawings,

the explanation text next to the Yeşil Mosque plan shows that the plans were

prepared after an earthquake and showed the current state of the structures. It has

been found that the plan of the Ottoman Archives of the Prime Ministry which had

not been subject to any work before, show differences from its current situation. In

this study, the current archive plan and the current plan of the structure have been

compared. As a result of the plan comparisons, the changes and repairs that the

Bursa Orhan Mosque had undergone were evaluated and these evaluations were

also supported by the repair records in the Prime Ministry Ottoman Archives. This

text also discusses the century this undated plan belongs to and the date range that

the changes in the structure may have taken place among other subjects.

Anahtar Kelimeler

Restoration, Architecture, Archive, Plan, Orhan Mosque

Kaynakça

• Aoki, Miyuki, Léon Parvillée: Osmanlı Modernleşmesinin Eşiğinde Bir Fransız Sanatçı, İTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 2002.
• Ayverdi, E. Hakkı, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri I, İstanbul Fetih Cemiyet Yayınları, İstanbul, 1989.
• Cengiz, İsmail, (ed.), Bir İmparatorluğun İzi Osmangazi, Osmangazi Belediyesi Yayınları, İstanbul, 2012.
• Çetintaş, Sedat, Türk Mimari Anıtları, Osmanlı Devri, Bursa’da İlk Mimari Eserler, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1946.
• Çuhadar, Özlem, Bursa Camilerinde Revak, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Bursa 2011.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, İstanbul 2005.
• Dostoğlu, Neslihan Türkün, vd., Bursa Kültür Varlıkları Envanteri: Anıtsal Eserler, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Bursa, 2011.
• Emir, Sedat, Erken Osmanlı Mimarlığında Çok-İşlevli Yapılar: Kentsel Kolonizasyon Yapıları Olarak Zaviyeler, C.I-II, Akademi Kitabevi, İzmir, 1994.
• Eyice, Semavi, “İlk Osmanlı Devrinin Dini-İçtimai Bir Müessesesi: Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23, 1962, s.1-80.
• Gabriel, Albert, Bir Türk Başkenti Bursa, C.I, (Yeniden Basım), Osmangazi Belediyesi Yayınları, İstanbul, 2010.
• Komisyon, Türkiye’de Vakıf Abideleri ve Eski Eserler, C.3, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1983.
• Kuban, Doğan, Osmanlı Mimarisi, Yem Yayınları, İstanbul, 2007.
• Kurşun, Zekeriya, Kahraman, Seyit Ali vd., Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1-6. Kitaplar, 2. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
• Oğuzoğlu, Yusuf “Osmanlı Arşivi Kayıtlarına Göre 1855 Bursa Depremi”, Bursa Yöresi’nin Depremselliği ve Deprem Tarihi, ed. Nurcan Abacı, Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa, 2001, s.81-88.
• Özcan, Besim, “Bursa Depremleri (2 Mart, 12 Nisan 1855)”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 5, 1999, s.73-118.
• Selimoğlu, İsmail, “20.yy’da Bursa ve Civarında Meydana Gelen Depremler”, Bursa Yöresi’nin Depremselliği ve Deprem Tarih, (ed. Nurcan Abacı), Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa, 2001, s.89-92.
• St. Laurent, Beatrice, “Leon Parvillée, His Role as Restorer Of Bursa’s Monuments and his Contribution to the Exposition Universelle of 1867”, L’empire Ottoman, la République de Turquie et la France, ed. Hamit Batu and J.L.Grammont, İsis Yayınevi, İstanbul, 1986, s.247-282.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-i Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 2010.
• Tanman, Baha, “Erken Osmanlı Mimarisinde Memlûk Etkileri”, Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı Uluslarüstü Bir Miras, Yem Yayınları, İstanbul 2000, s.82-90.
• Yıldırım, Fahri, 14. Yüzyıldan Cumhuriyet Dönemi’ne Kadar Yabancı Seyyahların Gözünden Bursa İlindeki Mimari Eserler, C.I-II, Nilüfer Belediyesi Yayınları, Bursa, 2014.
• http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/deprem-bilgileri/tarihsel-depremler