A Look at the Phenomeon of Eulogia in Byzantine with the Terracota Ampullae from Manisa Museum

Yıl 2025, Sayı: 34, 261 - 276, 02.07.2025

Tümay Hazinedar Coşkun

https://doi.org/10.26650/sty.2025.1620135

Öz

In Christian art, ampullae are not simply objects made of metal, glass or terracotta. The fact that ampullae are containers filled with substances such as water, oil or powder that can be taken and carried from the pilgrimage sites is a detail that emphasises their mystical aspect. Most researchers accept ampullae as eulogia. The term eulogia generally means eulogy, that is, blessing. Eulogia also refers to a sacred and revered object, such as a piece of the holy cross on which Jesus was crucified, or a product in contact, such as oil and water. Examples include medallions, censers, jugs, small bottles, tokens and various types of jewellery. Regardless of the material of manufacture, ampullae form a special group within this category because they combine a mass=produced object with a eulogia. What makes ampullae special is not only the substances they contain but also the iconographic depictions they bear. Terracotta ampullae are vessels mentioned with the Menas bottles associated with the Abu Mena cross centre in Egypt. Thus, ampullae are generally divided into two groups: the Menas type and the Anatolian or Asia Minor type. Terracotta ampullae in Anatolia are found among excavation findings, museum artefacts and private collections. There are 8 terracotta ampullae among the Manisa Museum artefacts. Since the ampullae were brought to the museum through purchase, their place of origin is uncertain. Therefore, dating suggestions are made according to parallel examples. Therefore, it is predicted that the ampullae of the Manisa Museum are objects belonging to the 5th and 7th centuries AD.

Anahtar Kelimeler

Byzantine , Eulogies , Ampullae , Terracotta Ampullae , Manisa Museum

Bizans’ta Eulogia Olgusuna Manisa Müzesi Pişmiş Toprak Ampullalarıyla Bir Bakış

Öz

Hristiyanlık sanatı içinde ampullalar sadece metal, cam ya da pişmiş topraktan yapılan basit objeler değildir. Ampullaların içlerinin su, yağ ya da toz gibi ziyaret edilen hac alanlarından, içlerinin dolu olarak alınıp taşınabilen kaplar olmaları onların mistik yanlarını vurgulayan ayrıntılardır. Ampullalar çoğu araştırmacı tarafından eulogia olarak kabul edilmektedir. Eulogia terimi ise en genel tanımıyla eulogy yani kutsama anlamı taşımaktadır. Eulogia bir yandan da kutsal ve saygı duyulan bir nesneyi örneğin İsa’nın gerildiği kutsal haçtan bir parçayı, ya da kutsal yağ ve su gibi temas halindeki bir ürünü ifade etmektedir. Örnekler arasında madalyonlar, buhurdanlar, sürahiler, küçük şişeler, tokenlar ve çeşitli mücevherler de yer almaktadır. Bunların içerisinde yapım malzemesi fark etmeksizin ampullalar, seri üretilen bir nesneyi, eulogia ile birleştirdiği için bu kategorinin özel bir grubunu temsil etmektedir. Ampullaları özel kılan sadece içerdikleri maddeler değil bunlara ek olarak aynı zamanda üzerlerinde bulunan dini tasvirlerle birlikte bir değer oluşturmalarıdır. Pişmiş toprak ampullalar Mısır’daki Abu Mena hac merkeziyle ilişkilendirilen Menas şişeleri ile birlikte anılan kaplardır. Dolayısıyla ampullalar Menas ve Anadolu tipi ya da diğer bir söylemle Küçük Asya tipi olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Anadolu’da pişmiş toprak ampullalara kazı bulun= tuları arasında, müze eserleri içinde ve özel koleksiyonlarda rastlanmaktadır. Manisa Müzesi eserleri arasında 8 adet pişmiş toprak ampulla bulunmaktadır. Ampullalar müzeye satın alma yoluyla kazandırıldıkları için geliş yerleri belirsizdir. Dolayısıyla tarihlendirme önerileri paralel örneklere göre yapılmaktadır. Bu bağlamda Manisa Müzesi ampullalarının 5. ve 7. yüzyıllara ait objeler oldukları öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bizans , Eulogia , Ampulla , Pişmiş Toprak Ampulla , Manisa Müzesi

Kaynakça

• Abromowitz, Ryan. “Perceiving Ampullae: Approaches to the Production and Distiribution of Asia Minor Flasks Housed at the Princeton University Museum of Art”. TCNJ Journal of Student Scholarshlp Volüme XXIV (2022): 1-14. google scholar
• Anderson, William. “An ArchaeologY of Late Antique Pilgrim Flasks”. Anatollan Studles, Vol. 54 (2004): 79-93. google scholar
• Arthur, Paul. Blzans ve Türk Döneml’nde Hlerapolls. İstanbul, 2006. google scholar
• Atik, Neşe. “Die Keramik Aus den Südthermen von Perge”. İst Forsch 40 (1995): 176-179. google scholar
• AYdin, Ayşe. “Marmaris Müzesi’ndeki Ampullalar”. Olba XXI (2013): 438-456. google scholar
• AYdin, Ayşe. “Aziz Konon Tasvirli Bir Menas Ampullasi”. Adalya XXVIII (2015): 289- 302. google scholar
• AYdin, Ayşe. “İzmir Arkeoloji Müzesi ile Tarih ve Sanat Müzesi’nde Bulunan Ampullalar”. Olba XXIII (2015): 487-513. google scholar
• Boertjes, Katja. “The Reconquered Jerusalem Represented Tradition and Renewal on Pilgrimage Ampullae from the Crusader Period”. The Imaglned and Real Jerusalem İn Art and Archltecture (2014): 169-189. google scholar
• Bursali, MuradiYe. “Olympos’ta Bulunmuş Figürlü Bir Ampullanin İkonografik Değerlendirmesi”. Sosyal Blllmler Araştırma Derglsl 9 (2020): 181-188. google scholar
• Campbell, Sheila. “Armchair Pilgrims: Ampullae from Aphrodisias in Caria”. Medleval Studles 50 (1998): 539-545. google scholar
• Camper, Richard. “A Hoard of Terracotta Amulets from the Holy Land”. Actes Du XVe Congres Internatlonal d’etudes Byzantlnes, Athens, Septembre 1976 2a (1981): 99-106. google scholar
• Curcic, Slobodan and Archer St. Clair, eds. “Terracotta”. In Byzantlum at Prlnceton: Byzantlne Art and Archaeology at Prlnceton Unlverslty: Catalogue of an Exhlbltlon at Flrestone Llbrary, Princeton UniversitY, August 1 Through October 26 1986. (1986): 113-123. google scholar
• Dinç, Rafet-Dede, Erkan. “Tralleis 1999 Kazisi Sonuç Raporu”. Arkeoloji ve Sanat 25 (2003): 11-24. google scholar
• Doğer, Lale ve Borstlap CeYlan. “Röliker Kültünde Şifanin Tatli Kokusu Üzerine: Parfümlü Yağ Kandilleri, Kutsal MYron ve MYroblut Azizler”. Art Sanat 20 (2023): 85-120. google scholar
• DuYuran, Rüstem. “Akhisar Tepe Mezarliği Kazisi”. TAD XIX-II (1974): 17-27. google scholar
• Festugiere, Andre-Jean. Les Molnes d'orlent III/2: Les Molnes de Palastlne, Cyrllle de Scythopolls, Vle de Salnt Sabas. Paris, 1962. google scholar
• Foskolou, VickY A. “Reading the Images on Pilgrim Mementoes (Eulogies): Their IconographY as a Source for the Cult of Saints in the EarlY BYzantine Period”. İn: Für Seelenhell und Lebensglück. Das byzantlnlsche Pllgerwesen und selne Wurzeln (2018): 315-326. google scholar
• Foss, Clive. “Pilgrimage in Medieval Asia Minör”. DOP No. 56 (2003):129-151. google scholar
• Grabar, Andrea. Ampoules de Terre Salnte (Monza-Bobblo). Paris, 1958. google scholar
• Griffing, Robert, P. “An EarlY Christian Ivory PLaque in CYprus and Notes on the Asiatic AmpuLLae”. The Art Bulletln, VoL. 20/3 (1938): 266-279. google scholar
• Hanfmann, George M. A. “The DonkeY and the King”. The Harvard Theologlcal Revlew, VoL. 78 (1985): 421-430. google scholar
• Hayes, John W. Handbook of Medlterranean Roman Pottery. London, 1976. google scholar
• Hunt, Edward. Holy Land Pllgrlmage ln the Later Roman Emplre A.D. 312-460. Oxford, 1982. google scholar
• Kirschbaum, EngeLbert. Lexlkon der Chrlstllchen Ikonographle III. Freiburg, 1971. google scholar
• KöroğLu, GüLgün. “Yumuktepe HÖYÜğü Kazılarında Gün Işığına Çıkarılan Aziz Menas Tasvirli Hacı Şişesi”. Selevcla I, (2011): 77-89. google scholar
• Love, Irish C. “A PreLiminary Report of Excavations at Knidos 1970”. AJA 76.1 (1972): 61-76. google scholar
• Maeir, Aren M. and Strauss, YeaL. “A PiLgrim FLask of AnatoLian Origin from Late BYzantine/EarLY UmaYYaYYad JerusaLem”. Anatollan Studles VoL. 45 (1995): 237-241. google scholar
• Michon, Ettienne. “NouveLLes AmpouLes a EuLogie”, Memolrs De la Soclete des AntQuares De France 57 (1899): 285-332. google scholar
• MiLani, CeLestina. Itlnerarlum Antonlnl Placentlnl, Un Vlagglo ln Terra Santa del 560-570. MiLan, 1970. google scholar
• Ötüken, Yıldız. “LikYa Bölgesindeki Kazı ve Yüzey Araştırmaları Çerçevesinde Ortaçağ Seramikleri”. Adalya VI (2003): 233-249. google scholar
• Öz, CüneYt. “A Late Roman Ampulla with the Depiction of Saint Menas from Andriake Church B”, Cercetarl Arheologlce 30/1 (2023): 237-246. google scholar
• PüLz, Andreas. “ArchaeoLogicaL Evidence of Christian PiLgrimage in Ephesus”. Heroml, (2012): 255-260. google scholar
• Rahmani, Levi Y. “Two EarlY Christian Ampullae”. Israel Exploratlon Journal, VoL. 16 No.1, (1966): 71-74. google scholar
• Rautmann, Marcus L. “Two Late RomanWells at Sardis”. The Annual of the American Schools of Orlental Research 53 (1995): 37-84. google scholar
• Ritter, Max. Zwlshen Glaube unD GelD, Zur Ökonomle Des Byzantlnlschen Pllgerwesens (4.-12.Jh.). Mainz, 2019. google scholar
• Sachs, HanneLore. Wörterbuch Der Chrlstllchen Ikonographle. Wiesbaden, 2005. google scholar
• Sodini, Jean-Pierre. “La Terre des SemeLLes: Images Pieuses Ramenees par Les PeLerins des Lieux Saints”. İn: Journal des Savants (2011): 87-90. google scholar
• Şimşek, CeLaL-Duman, Bahadır. “Laodikeia’da Bulunan AmpuLLaLar”. Olba XV (2007): 73-101. google scholar
• Tosun, Murat. “Mardin Müzesi’nden İki Pişmiş Toprak AmpuLLa”. Humanltas, Uluslararası Sosyal Blllmler Derglsl 10/19 (2022): 297-317. google scholar
• TucheLt, KLaus. “DidYma”. IstMltt. 30 (1980): 99-163. google scholar
• Ünal, Ceren ve Çakmakçı, Zeynep. “HaLuk Perk Müzesi’nden Örnekler Eşliğinde Bizans İmparatorluğu Döneminde İnanç, Münzevi Yaşam, Hac ve Hacılık Kavramları”. Art Sanat 14 (2020): 495-531. google scholar
• Vikan, Gary. Byzantlne Pllgrlmage Art. Washington: Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, 1982. google scholar
• Wamser, Ludwig and ZahLhaas, GiseLa. Rom unD Byzanz. Archaologlsche Kosbarkelten aus Bayern. München, 1998. google scholar
• Weitzmann, Kurt. “The Late Roman WorLd”. The Metropolltan Museum of Art Bulletln New Series VoL. 35 No. 2 (1977): 2-96. google scholar
• Wilkinson, Jhon. Egerla’s Travels to the Holy Land. 1971. google scholar
• ZaLesskaYa, Vera. “La Representation des Visions ApocaLYptiques sur Les Monuments Ephesiens du VLeme SiecLe’in”. 100 Jahre Österre-lchlsche Forschungen ln Ephesos. (1999): 59-355. google scholar