III. Ahmed’in Kızı Saliha Sultan ve Vakıfları (1127-1192/1715-1778)

Yıl 2021, Sayı: 75, 117 - 158, 07.11.2021

Mustafa Güler , Rahime Özdamar

Öz

Osmanlı saltanat geleneğinde padişah kızları onlu yaşlara geldiklerinde zengin temlik veya has tahsisleri ile taltif edilmişlerdir. Nişan veya evlilik çağına geldiklerinde gösterişli törenlerle genelde maddi bakımdan zengin sayılabilecek paşalarla evlendirilmişlerdir. Saliha Sultan on üç yaşında ilk evliliğini yapmıştır. İlk evliliğinden yaklaşık bir yıl sonra çocuğu doğan Saliha Sultan 1731 yılında Mustafa Paşa’nın vefatı ile birinci kez dul kalmıştır. Bu tarihten vefatına kadar toplam beş evlilik yapmıştır. Bu çalışmada dönemin kronikleri ile arşiv kaynaklarından yola çıkılarak Saliha Sultan’ın hayat hikâyesi ile 1738-1778 yılları arasında kurduğu vakıflarının günümüze uzanan serüveni ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Saliha Sultan, vakıf, mütevelli, akar, hayrat, evlatlık vakıf

Ahmed III’s Daughter Saliha Sultan and Her Foundations (1127-1192/1715-1778)

Öz

In the Ottoman sultanate tradition, the sultan’s daughters were generally rewarded with important assignments or special allocations when they reached the age of ten. When they reached the age of engagement or marriage, they were most often married to pashas who could be considered wealthy, usually in ostentatious ceremonies. Saliha Sultan married for the first time at the age of 13. She had a child about a year after her marriage and was widowed for the first time in 1731 with the death of Mustafa Pasha. From this date until his death, he had a total of five marriages. In this study, the life story of Saliha Sultan and the history of the foundations she established between 1738–1778, still extant today, are discussed based on information found in the chronicles and archive sources of the period.

Anahtar Kelimeler

Saliha Sultan, Foundation Manager, Source of Income of the Foundation, Zurri Foundation

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan - Uğur Demir, Turhan Sultan, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2015.
• Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, I, haz. Nezihi Aykut, TTK Yayınları, Ankara 2018.
• Ahmed Resmi Efendi, Hamiletü’l-Kübera, haz. Ahmet Nezihi Turan, Kitabevi Yay., İstanbul 2000.
• Akyıldız, Ali, Haremin Padişahı Valide Sultan Harem’de Hayat ve Teşkilat, Timaş Yayınları, İstanbul 2017.
• ____________, Mümin ve Müsrif Bir Padişah Kızı: Refia Sultan, Kapı Yayınları, İstanbul 2015.
• Alderson, A. D., Osmanlı Hanedanının Yapısı, Türkçesi Şefaettin Severcan, İz Yayıncılık, İstanbul 1998.
• And, Metin, Kırkgün Kırk Gece, Osmanlı Düğünleri ve Şenlikleri Geçit Alayları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2020.
• Argıt, Betül İpşirli, Rabia Gülnuş Emetullah Sultan (1640-1715), Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• Arslan, Mehmet, “Osmanlı Döneminde Padişah Çocuklarının Doğumları Münasebetiyle Yapılan Şenlikler ve Vilâdet-nâme-i Hadîce Sultan”, Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Makaleleri, İstanbul 2000, s. 491-526.
• ____________, Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri 6-7, Sarayburnu Kitaplığı, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2011.
• Aydın, M. Akif - Muhammed Hamidullah, “Köle”, DİA, XXVI, İstanbul 2002, s. 237-246.
• ________, “Mehir”, DİA, XXVIII, İstanbul 2003, s. 389-391.
• Aykan, Eylül- Zübeyde Güneş Yağcı, “XVIII. Yüzyılda Sultanların Boğaz Yaşamına Katkıları: Büyük Esma Sultan”, Geçmişten Günümüze Şehir ve Kadın, I, ed. Osman Köse, Samsun 2016, s. 697-710.
• Başarır, Özlem, Osmanlı Hanedan Kızları ve Gelirleri (XVIII. Yüzyıl XIX. Yüzyılın İlk Çeyreği), Kriter Yay, İstanbul 2018.
• Çakmak, Abdullah, “18 Yüzyılda Hayırsever Bir Padişah Kadını Vuslat Kadın’ın Medine ve İstanbul Vakıfları,” Vakıflar Dergisi, sayı 52, İstanbul 2019, s. 75-92.
• Dumas, Juliette, Les perles de nacre du sultanat Les princesses ottomanes (mi-XVe – mi-XVIIIe siècle, École des Hautes Études dn Sciences Socıales École Doctorale d’hıstoıre et Cıvılısatıons, Thèse de Doctorat Inédite, Paris 2013.
• ________, “Duhterciğimiz Dünyaya Geldi. III. Ahmed’in ilk kız çocuğu Fatma Sultan doğumu şerefine düzenlenen şenlikler”, Toplumsal Tarih, sayı 198 (Haziran 2010), s. 22-28.
• Güler, Mustafa, “Hatipzade Yahya Paşanın Rumeli’deki Eğitim ve İmar Faaliyetleri”, III. Balkanlarda İslam Medeniyeti Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 2006, s. 413-420.
• ________, “Eyüplü Yahya Paşa ve İstanbul’daki Eserleri”, VIII. Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler, 2004, s. 40-43.
• Hammer-Purgstall, Joseph Freiherr von, Büyük Osmanlı Tarihi, XIV-XVI, yay. haz. Erol Kılıç - Mümin Çevik, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1994.
• İzzî Süleyman Efendi, İzzî Tarihi, haz. Ziya Yılmazer, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul 2019.
• Kaya, Münir, “Fıkhî Açıdan Aile İçerisinde Yapılan Mülkiyet Nakilleri ve Aile Vakfıyla İlişkisi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, III/1 (Haziran 2020), 53-93.
• Kut, Günay - Nimet Bayraktar, Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri, Kültür Turizm Bak. Yayınları, Ankara 1984.
• Maydaer, Saadet, “Osmanlı Toplumunda Vakıf Kuran Kadınlar ve Mal Varlıklarının Kaynakları”, Vakıf Kuran Kadınlar Sempozyumu Tebliğleri, Ankara 2019, s. 143-158.
• Mehmed Hâkim Efendi, Hâkim Efendi Tarihi, haz. Tahir Güngör, I, Türkiye Yazma Eserler Kurumu, İstanbul 2019.
• Mehmed Râşid, Tarih-i Râşid, IV, İstanbul 1282.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşahir-i Osmaniyye, I, haz. Ali Aktan vd., Sebil Yayınevi, İstanbul 1995.
• Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü, haz. Ekrem Kadri Unat-Ekmeleddin İhsanoğlu-Suat Varol, Ankara 2004.
• Öztürk, Nazif, Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, TDV Yayınları, Ankara 1995.
• Sağır, Yusuf, “Gâzî Hüseyin Paşa’nın Girit’teki Vakıf Eserleri”, Turkish Studies, VIII/2 (Kış 2013), s. 285- 301.
• Sakaoğlu, Necdet, Bu Mülkün Kadın Sultanları, Alfa Yayınları, İstanbul 2015.
• Subhi Mehmet Efendi, Subhi Tarihi: Sami ve Şakir Tarihleri ile Birlikte 1730-1744 (inceleme ve karşılaştırma metin), haz. Mesut Aydıner, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2007.
• Sunay, Serap, “Bir Sultan İki Merasim: Saliha Sultan’ın Doğumu ve Düğünü”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, XXI/44 (2020), s. 139-182
• ________, “Tanzimat’ın İlk Saray Düğünü: Sultan II. Mahmud’un Kızı Atiyye Sultan’ın Ahmed Fethi Paşa ile Evlenmesi”, Belleten, LXXVII/278 (Nisan 2013), s. 119-154.
• Şemdanizâde Fındıklılı Süleyman Efendi, Müri’t-tevârih, haz. M. Münir Aktepe, İÜ. Edebiyat Fak. Yayınları, İstanbul 1978.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, İdeal Kültür ve Yayıncılık, İstanbul 2011.
• Terzi, Arzu, Bezmialem Valide Sultan, Timaş Yayınları, İstanbul 2018.
• Tezcan, Hülya, Osmanlı Sarayının Çocukları, Aygaz Yayınları, İstanbul 2006.
• Uluçay, Çağatay, “İstanbul’da XVIII. ve XIX. Asırlarda Sultanların Doğumlarında Yapılan Törenler ve Şenliklere Dair”, İstanbul Enstitüsü Mecmuası, sayı 4, İstanbul 1958, s. 199-213.
• ____________, Padişahların Kadınları ve Kızları, TTK Yayınevi, İstanbul 1985.
• ____________, Harem II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1992.
• Yağcı, Zübeyde Güneş - Mustafa Akkaya, III. Murad ve Safiye Sultan’ın Kızları Ayşe Sultan, Berikan Yayınları, Ankara 2018.
• http://www.esenler.gov.tr/tarihce (erişim tarihi 8.6.2021).
• https://kulturenvanteri.com/yer/ayastefanos-rus-abidesi/#16.59/40.983434/28.788457 (erişim tarihi 26.6.2021).
• https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=3770 (erişim tarihi 26.6.2021)
• https://www.vgm.gov.tr/kurumsal/tarihce/vakif-deyimleri-ve-terimleri-sozlugu erişim tarihi, 4.10.2021.