Tax Deduction Requests, Negotiations, and Consensus in the Ottoman Empire (1648-1687)

Yıl 2023, Sayı: 80, 115 - 147, 10.07.2023

Murat Tuğluca

https://doi.org/10.26650/iutd.2023000

Öz

The objective of this study is to reveal the governmental policy toward tax deduction demands in the Ottoman Empire during the reign of Mehmed IV. For this purpose, the study examines some relevant petitions, arzs [submissions], and financial records found in the Ottoman Archive. Applicants were found to request discounts on the grounds of poverty, depopulation, scarcity, expensiveness, and faulty registration. The government made decisions regarding incoming applications by examining financial records, conducting on-site inspections of the issues raised in the applications, or using the new tahrir [census]. The study found that, with a few exceptions, almost all requests for deductions were granted in full or in part. Some deductions were understood to have been provided by charging the amount of the requested reduction to others.

Anahtar Kelimeler

Mehmed IV, high tax, household tax, poll tax, right to petition

Osmanlı’da Vergi̇ İndi̇ri̇m Talepleri̇, Müzakere ve Uzlaşı (1648-1687)

Öz

Bu çalışmanın amacı, IV. Mehmed döneminde Osmanlı’da vergi indirim taleplerine karşı merkezin politikasını açığa çıkartmaktır. Bu maksatla Osmanlı Arşivindeki konuyla ilgili dilekçeler, arzlar ve bazı mali kayıtlar incelenmiştir. Başvuru sahiplerinin fakirlik, nüfusun azalması, kıtlık, pahalılık ve hatalı kayıt gibi gerekçeler öne sürerek indirim talebinde bulunduğu anlaşılmaktadır. Merkez, gelen başvurular hakkında mali kayıtları inceleyerek, başvurularda belirtilen hususları yerinde teftiş ettirerek ya da yeni tahrirler yaptırarak karar vermiştir. Çalışmada birkaç istisna dışında neredeyse tüm indirim taleplerinin tam ya da kısmen kabul edildiği tespit edilmiştir. İndirimlerin bir kısmının ise talep edilen indirim miktarının başkalarının üzerine yüklenmesi suretiyle gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

IV. Mehmed, yüksek vergi, avarız hanesi, cizye, dilekçe hakkı

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları google scholar
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
• Defterler google scholar
• Bab-ı Defteri, Mevkufat Kalemi Defteri (D.MKF.d), 27487. google scholar
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD), 1045, 1053, 1059, 1198, 1408, 1552, 3618, 5483, 6630, 8477, 14680, 14709, 14739, 14747, 15010, 15028, 15039, 15042, 15059, 15071, 15198, 15203, 15563, 15979, 18177. google scholar
• Mühimme Defteri (A.DVNS.MHM), 97. google scholar
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS.MA.d), 8315; 9655, 9661. google scholar
• Evraklar google scholar
• Ali Emiri Tasnifi google scholar
• Mehmed IV (AE.SMMD.IV), 1/103; 5/363; 16/1798; 17/1861; 21/2395; 21/2400; 22/2401; 22/2418; 22/2450; 22/2488; 22/2512; 23/2589; 25/2814; 25/2829; 25/2831; 26/2935; 28/3167; 30/3388; 34/3905; 37/4227; 37/4230; 39/4468; 40/4541; 40/4559; 41/4666; 42/4765; 44/4977; 44/5026; 67/7880; 77/9074; 83/9828; 83/9837; 83/9840; 89/10597; 90/10678; 90/10694; 92/10863; 92/10864; 93/11006; 94/11091; 98/11478; 102/11919; 102/11952; 103/12052. google scholar
• Cevdet Tasnifi google scholar
• Sıhhiye (C.SH), 25/1204. google scholar
• İbnülemin Tasnifi google scholar
• Dahiliye (İE.DH), 3/274; 3/276; 4/357; 5/423; 6/577. google scholar
• Ensab (İE.ENB), 2/241. google scholar
• Maliye (İE.ML), 5/356; 5/362; 5/369; 8/646; 8/645; 8/646; 8/647; 8/651; 10/858; 10/869; 10/885; 11/968; 11/973; 11/973; 15/1399; 15/1400; 20/1853; 21/1968; 26/2454; 67/6310; 67/6311. google scholar
• Müstediyat (İE.MT), 1/71. google scholar Sıhhiye (İE.SH), 1/65; 2/134. google scholar
• Şükr ü Şikâyet (İE.ŞKRT), 1/4; 1/45; 1/65; 2/115. google scholar
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e.), 321/45; 476/21; 522/1; 723/43; 723/68; 831/23; 1135/50. google scholar
• Yabancı Arşivler, Bulgaristan Arşivi (YB.04.), 2/53; 2/92. google scholar
• Ağdemir, Zeynep, Vergi, Sınıf ve İsyan: 16.-18. Yüzyıllarda İngiltere, Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Vergi İsyanları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2017. google scholar
• Akdağ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celalî İsyanları, Barış, Ankara 1999. google scholar
• Bacanlı, Yaprak, “Osmanlı Devleti’nde Vergi İsyanları”, Vergi Sorunları Dergisi, 391 (2021), s. 98-109. google scholar
• Darling, Linda T., Gelir Artışı ve Kanuna Uygunluk Osmanlı İmparatorluğu’nda Vergi Toplanması ve Maliye Yönetimi 1560-1660, çev. Adnan Tonguç, Alfa Yay., İstanbul 2019. google scholar
• Faroqhi, Suraiya, “Political Activity Among Ottoman Taxpayers and the Problem of Sultanic Legitimation”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 35 (1992), s. 1-39. google scholar
• Genç, Mehmet, “İltizam”, DİA, XXII, s. 154-158. google scholar
• Güçer, Lütfi, XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, Samet Matbaası, İstanbul 1964. google scholar
• İlgürel, Mücteba, “Celâ-yı Vatan”, DİA, VII, s. 238-240. google scholar
• İlkesiz Vergilere Tepkiler Vergi İsyanları, ed. Özgür Saraç - Gamze Yıldız Şeren, Efe Akademi Yayınları, İstanbul 2022. google scholar
• İnalcık, Halil, “Military and Fiscal Transformatıon in the Ottoman Empıre, 1600-1700”, Archivum Ottomanicum, 6 (1980), s. 283-337. google scholar
• İnalcık, Halil, “Cizye”, DİA, VIII, s. 45-48. google scholar
• ________, “Osmanlılarda Raiyyet Rüsûmu”, Belleten, XXIII/92 (1959), s. 575-610. google scholar
• ________, “Şikâyet Hakkı: Arz-ı Hâl ve Arz-ı Mahzarlar”, Osmanlı Araştırmaları, VII-VIII (1988), s. 33-54. google scholar Kocaoğlu, Burak, Osmanlı Devleti’nde Cizye Vergisi, Berikan Yay., Ankara 2018. google scholar
• Mumcu, Ahmet, Osmanlı Hukukunda Zulüm Kavramı, Phoenix Yayınevi, Ankara 2007. google scholar
• Polat, Süleyman, “Osmanlı Devleti’nde Nüzul Vergisinin Teşkili ve Gelişimi: XVI- XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Ekonomisini Nüzul Vergisi Üzerinden Değerlendirmek”, Belleten, LXXXII /295 (2018), s. 829862. google scholar
• Sahillioğlu, Halil, “Avarız,” DİA, IV, s. 108, 109. google scholar
• ________, “Osmanlı Devrinde Ağırlaşan Vergilere Karşı Halkın Tepkileri I. Göç Bolu Subaşılık Aidatı”, Çele, 33 (1966), s. 9-12. google scholar
• ________, “Osmanlı Devrinde Ağırlaşan Vergilere Karşı Halkın Tepkileri II. Pazarlık (Bolu Subaşılık Maktuı, Devam)”, Çele, 35 (1966), s. 25-31. google scholar
• Sarıyıldız, Gülden, Sokak Yazıcıları Osmanlılarda Arzuhaller ve Arzuhalciler, Derlem Yayınları, İstanbul 2010. google scholar
• Tuğluca, Murat, “Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşlarında Bir Savaş Finansman Kaynağı Olarak Nefîr-i Âmm Bedeli (1688-1689)”, Osmanlı Araştırmaları, LXI (2023), s. 83-115. google scholar
• ________, 17. Yüzyıl Sonu Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi, TTK, Ankara 2020. google scholar
• Unan, Fahri, İdeal Cemiyet İdeal Devlet İdeal Hükümdar -Kınalı-zâde Ali’nin Medine-i Fâzıla’sı-, Lotus Yayınevi, Ankara 2004. google scholar
• Ursinus, Michael, “Doğal Afetler ve Tevzi: Sel, Dolu ve Fırtınalar Karşısında Oluşturulan, Klasik Çağ Sonrası Yerel Vergi Sistemleri”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Doğal Afetler, ed. Elizabeth Zachariadou, çev. G. Ç.
• Güven, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2001, s. 287-296. google scholar