Story of The Printing of The First Banknotes of the Turkish Republic Accordıng to The Daily Cumhuriye

Yıl 2023, Sayı: 81, 63 - 120, 10.11.2023

Melek Öksüz

https://doi.org/10.26650/iutd.20238103

Öz

When the Turkish Republic was founded the new state continued using Ottoman banknotes (evrak-ı nakdiye) for some time while preparing to print its own banknotes. In printing its own banknotes, the new state was motivated by Atatürk’s all-purpose motto of “catching up with the modern civilization level” in the realization of its goal. To this end, the Banknote Commission (Evrak-ı Nakdiye Komisyonu) was established under the direction of Mustafa Abdulhalik Bey. The illustrations on the banknotes were drawn by Ali Sami Bey. The first banknotes of the Republic of Turkey went into circulation on December 5, 1927. Following the circulation of the new banknotes, old counterfeit banknotes were found to be being circulated and Ali Sami Bey was put on trial. These issues were followed closely by the Turkish press which shared the developments with their readers. This study aims to describe how the Turkish daily Cumhuriyet reflected the stories revolving around the printing of the first banknotes of the Turkish Republic.

Anahtar Kelimeler

Republican banknotes (Cumhuriyet Evrak-ı Nakdiyesi), the Banknote Commission (Evrak-ı Nakdiye Komisyonu), the daily Cumhuriyet, Mustafa Abdülhalik (Renda), Painter/Artist Ali Sami (Boyar)

Cumhuriyet Gazetesine Göre Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Kâğıt Paralarının Basım Serüveni

Öz

Türkiye Cumhuriyeti Devleti kurulduğunda bir süre Osmanlı Devleti’nin evrak-ı nakdiyeleri kullanılmış ancak kendi kâğıt parasının basımı için de hazırlıklara başlanmıştı. Atatürk’ün her konuda işaret ettiği “muasır medeniyet seviyesini yakalama” hedefi para konusunda da gerçekleştirilmek istenmişti. Bu doğrultuda Mustafa Abdülhalik Bey’in başkanlığında Evrak-ı Nakdiye Komisyonu oluşturulmuştur. Paraların üzerindeki resimler ressam Ali Sami Bey tarafından çizilmiştir. Cumhuriyetin ilk kâğıt paraları 5 Aralık 1927’de tedavüle çıkmıştır. Aynı günlerde hem Ali Sami Bey yargılanmış hem de eski Osmanlı paralarının sahteleri piyasaya sürülmüştür. Bu konular Türk basını tarafından dikkatle takip edilmiş ve gelişmeler okuyucularla paylaşılmıştır. Bu çalışmada, Cumhuriyetin ilk kâğıt paralarının basım serüveninin Cumhuriyet gazetesi sayfalarına nasıl yansıdığı ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Evrak-ı Nakdiyesi, Evrak-ı Nakdiye Komisyonu, Cumhuriyet Gazetesi, Mustafa Abdülhalik(Renda), Ressam Ali Sami (Boyar)

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri google scholar
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi (BCA) google scholar
• 30.18.1.1/4.51.4/05.03.1922, Dosya Ek: 71-65, s. 1; 30.18.1.1/4.54.5/16.04.1922, Dosya Ek: 71-67, s. 1; 30.18.1.1/25.42.2/06.07.1927, Dosya Ek: 238-70; 30.10.0.0/137.981.3/12.03.1924, Dosya Ek: 129; 30.18.1.1/17.85.10/17.01.1926; 30-18-1-1/19-32-14/11.05.1926; 30.18.1.1/30.51.5/12.08.1928, Dosya Ek: 122-28; 30.18.1.1/23.17.9/16.03.1927, Dosya Ek: 166-27; 30.10.0.0/195.337.21/24.05.1926, Dosya Ek: 232; 30.18.1.1/22.84.3/23.01.1927; 30.18.1.2/1.12.33/16.01.1929; 30.18.1.1/26.68.14/11.12.1927; 30.18.1.1/26.68.3/11.12.1927; 30.18.1.1/27.82.6/19.02.1928, Dosya Ek: 129-21. google scholar
• Süreli Yayınlar google scholar
• Düstur google scholar
• Resmi Gazete google scholar
• Cumhuriyet google scholar
• Diğer Kaynaklar google scholar
• Akyıldız, Ali, Osmanlı Finans Sisteminde Dönüm Noktası Kâğıt Para ve Sosyo-Ekonomik Etkileri, Eren Yayıncılık, İstanbul 1996. google scholar
• Atlı, Cengiz, “Türk Siyasi Hayatının Ardında Kalan İsim: Mustafa Abdulhalik Renda”, History Studies, VI/5 (September 2014), s. 31-50. google scholar
• Aykut, Nezihi, Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Devredilen Kaimeler ve Osmanlı Bankası Banknotları, Nümismatik Yayınları, İstanbul 1979. google scholar
• Belli, Onur, Necmeddin Sahir Sılan’ın Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme, Balıkesir Üniversitesi Sosyal google scholar
• Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir 2021. google scholar
• Çavdar, Tevfik, İz Bırakan Gazeteler ve Gazeteciler, İmge Kitabevi, Ankara 2007. google scholar
• Demir, Gönül Türkan, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Mustafa Abdülhalik Renda (1881-1957), Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çankırı 2012. google scholar
• Edhem Eldem, Osmanlı Bankası Tarihi, çev. Ayşe Berktay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000. google scholar
• Erol, Mine, Osmanlı İmparatorluğunda Kâğıt Para (Kaime), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1970. google scholar
• Güran, Tevfik, “Osmanlı Kamu Maliyesi, 1839-1918”, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler, haz. Mehmet Genç-Erol Özvar, 1, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul 2006, s. 65-93. google scholar
• Hasan Ferid, Osmanlı’da Para ve Finansal Kredi, Evrak-ı Nakdiye, II, haz. Mehmet Hakan Sağlam, T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, İstanbul 2008. google scholar
• Kayral, Güçlü, “Cumhuriyet Kâğıt Paraları”, Anadolu’da Paranın Tarihi, ed. Bülent Arı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Yayınları, Ankara 2011, s. 272-297. google scholar
• Köktener, Aysun, Bir Gazetenin Tarihi: Cumhuriyet, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004. google scholar
• Niyazi Asım, 1336 Sene-i Maliyesi Darbiyat ve Muamelatı Hakkında Maliye Nezaret-i Celilesine Takdim Olunan Rapor, Matbaa-i Amire, Dersaadet 1337. google scholar
• ________, Türkiye Cumhuriyeti Darphane-i Milli Müdürü Tarafından 1921-1924 Sene-i Maliyeleri Darbiyat ve Muamelatı Hakkında Maliye Vekâlet-i Celilesine Takdim Olunan Üçüncü Rapor, Matbaa-i Amire, İstanbul 1925. google scholar
• Mutlu, Mustafa, “Bahriyeli Ressam Ali Sami Boyar’ın Hayatı ve Faaliyetleri (1880-1967)”, Selçuk Türkiyat, sayı 52 (Ağustos 2021), s. 283-307. google scholar
• Ölçer, Cüneyt, Cumhuriyet Dönemi Türk Kâğıt Paraları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1983. google scholar
• Öksüz, Melek, “Amerikan Belgelerine Göre Mondros Mütarekesi’nden 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’na Kadar Türkiye’de Para Politikası”, Atatürk Yolu Dergisi, sayı 58 (Bahar 2016), s. 195-244. google scholar
• ________, “Amerikan Belgelerine Göre Birinci Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti’nde Para Politikası ve Bu Doğrultuda Yapılan Düzenlemeler”, Türkiyat Mecmuası, XXVI/1 (2016), s. 233-266. google scholar
• Pamuk, Şevket, “Osmanlı Devleti’nin İç Borçlanma Kurumlarının Evrimi, 1600-1850”, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, Seçme Eserleri-I, çev. Gökhan Aksay, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2014, s. 133146. google scholar
• Paşalıoğlu, Hacer Banu, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1996. google scholar
• Renda, Mustafa Abdülhalik, Günlükler 1920-1950, yay. haz. Aytaç Demirci- Sabri Sayarı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2019. google scholar
• Ressam Ali Sami Bey, “Evrak-ı Nakdiyemiz Nasıl Yapıldı, “Taydus” Nedir?”, Cumhuriyet, Sayı: 1287, 8 Kanun-ı Evvel 1927, s. 2. google scholar
• Süleyman Sudi, Usûl-i Meskûkât-ı Osmaniyye ve Ecnebiyye, yay. haz. İbrahim Artuk-Cevriye Artuk, Enderun Yayınları, İstanbul 1982. google scholar
• TBMM Albümü (1920-2010), I, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2010. google scholar
• Tekeli, İlhan- Selim İlkin, Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Ankara 1997. google scholar
• Toprak, Zafer, “Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı Finansmanı ve Para Politikası”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 1979-1980 Özel Sayısı, Ankara 1981, s. 205-238. google scholar
• ________, Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, Doğan Kitap, İstanbul 2012. google scholar
• Yunus Nadi, “Mahalsiz Bir Tekzib”, Cumhuriyet, Sayı: 1288, 9 Kanun-ı Evvel 1927, s. 1. google scholar