Kıyafetler Anlam Değiştirir Mi? İslam Tarihinde Burnus Giysisinin Dindarlık Sembolünden Cezalandırma Aracına Dönüşümü

Yıl 2025, Sayı: 87, 18 - 37, 27.10.2025

Enes Ensar Erbay

https://doi.org/10.26650/iutd.1675232

Öz

Tarihte giysiler pek çok amaçla kullanıma konu olmuşlardır. Burnus (برنس) giysisi de İslam tarihinde, pratikte birbirinden ayrı kullanım amaçlarını barındıran bir görüntü sunmaktadır. Bu çalışmanın amacı, giysinin ilk ortaya çıkışındaki toplumsal/ kültürel işlevinden, siyasî ve ideolojik bir sembol hâline gelişine kadar geçen aşamaları açıklamak ve bu dönüşümün ardında yatan tarihî, dinî ve politik etkenleri ortaya koymaktır. Yapılan incelemeler, söz konusu giysinin İslâm’ın ilk devirlerinde, özellikle hicrî ilk üç asırda, farklı dinî ve toplumsal kesimler nezdinde anlamlı bir kullanım alanına sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Buradan hareketle bu çalışma, tarihsel bir nesnenin siyasal bir aşağılama aracına dönüşüm sürecini, dinî simgelerin kolektif hafızadaki yerini ve siyasî kimlik inşasındaki rolünü daha derinden incelemeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi , Dindarlık , Cezalandırma , Giysi , Burnus

Does Clothing Change Meaning? The Transformation of the Burnus Garment from a Symbol of Piety to an Instrument of Punishment in Islamic History

Öz

Throughout history, garments have been employed for a multitude of purposes. In the context of Islamic history, the burnus (برنس)stands out as a garment encompassing distinct practical uses. This study aims to illuminate the garment’s evolution from its initial sociocultural function to its subsequent emergence as a political and ideological symbol, while identifying the historical, religious, and political factors driving this transformation. The research indicates that, during the early Islamic period—particularly within the first three centuries of the Hijra—the burnus held notable significance across diverse religious and social strata. Consequently, this paper endeavors to analyze, in depth, how a historical object was repurposed as a tool for political humiliation, how religious symbols operate within collective memory, and how they contribute to the construction of political identity.

Anahtar Kelimeler

Islamic History , Piety , Punishment , Clothing , Burnus

Kaynakça

• Ahmed b. HanbeL, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed Şeybânî, el-ilel ve Ma'rifetü'r-Ricâl, nşr. Muhammed b. Alİ el-Ezherî, Dârü'L-Fârûk, 1434/2013. google scholar
• ______, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed Şeybânî, ez-Zühd-Ahmed b. Hanbel. nşr. Yahyâ b. Muhammed Sûs. Dâru İbn Receb, 2003. google scholar
• Ali b. el-Ca‘d b. Ubeyd eL-Cevherî, Müsnedü ibni’l-Ca‘d, 1417/1996. google scholar
• Arîb b. Sa‘d el-Kurtubî. Sılatu Târihi’t-Taberî, thk. Muhammed Ebü’L-FazL İbrâhîm, Dârü Süveydân, Beyrut 1387/1967. google scholar
• BâhiLî, Ebü’L-Cehm eL-ALâ b. Mûsâ. Cüz’ Ebi’l-Cehm, nşr. Abdurrahim b. Muhammed b. Ahmed eL-Kaşkarî, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1420/1999. google scholar
• Bahşel el-Vâsıtî, Ebü’L-Hasen EsLem b. SehL, Târîhu Vâsıt, nşr. Kûrkis Avvâd, Âlemü’L-Kütüb, Beyrut 1406/1985. google scholar
• Battâl, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, en-Nazmu’l-Musta‘zeb fî Tefsîri Garîbi Elfâzi’l-Mehezzeb, nşr. Mustafa Abdulhafîz SâLim, el-Mektebetü’t-Ticâriyye, Mekke 1988-1991. google scholar
• BeLâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir, Ensâbü’l-Eşrâf. nşr. SüheyL Zekkâr, Riyâd ZirikLî, Dârü’L-Fikr, Beyrut 1417/1996. google scholar
• Bıyıklı, Murat. “Abbâsîler Döneminde Sosyal Hayatın Bir Göstergesi Olarak Kılık Kıyafet Kültürü (750-850)”, Amasya ilahiyat Dergisi 2022, Sayı 18, 9-47. google scholar
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmi'ü'l-Müsnedü's-Sahîhü'l-Muhtasar. nşr. Muhammed Züheyr en-Nâsır, Dâru Tavki’n-Necât, Beyrut 1422. google scholar
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr, el-Osmâniyye, Dârü’L-CeyL, Beyrut 1411/1991. google scholar
• Cerîr b. Atiyye eL-KeLbî, Dîvânu Cerîr bi-Şerhi Muhammed b. Habîb, nşr. Nu‘mân Muhammed Emîn Taha, Dârü’L-Meârif, Kahire, t.y. google scholar
• Cevherî, Ebû Nasr İsmaiL b. Hammâd, Tâcü’l-Lüga ve Sıhâhü’l-Arabiyye, nşr. Ahmed AbduLgafûr Attâr, Dârü’L İLm Li’L-MeLâyîn, Beyrut 1407/1987. google scholar
• Dineverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd, Ahbâru’t-Tıvâl, nşr. AbduLmün‘im Âmir, Dârü İhyâi’L-Kütübi’L-Arabî, Kahire 1960. google scholar
• Dozy, Reinhart, Mu‘cemü’l-mufassal bi-esmâi’l-melâbis inde’l-Arab, Arapçaya çev. Ekrem FâzıL, Dârü’L-Arabiyye Li’L-Mevsûât, Beyrut 1433/2012. google scholar
• Ebû Dâvûd, SüLeymân b. eL-Eş‘as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd, nşr. ÂdiL Muhammed, Ammâr Abbâs, Dârü’t-Te’sîL, Kahire 1436/2015. google scholar
• Ebû Hayyân et-Tevhîdî, ALi b. Muhammed, el-imtâ ve’l-Müânese, eL-Mektebetü’L-Asriyye, Beyrut 1424. google scholar
• Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed, Tehzibü’l-Lüga, thk. Muhammed Avd Mir‘ab, Daru İhyai’t-Turasi’L-Arabi, Beyrut 2001. google scholar
• Ferezdak, Ebû Firâs Hemmâm b. GâLib, Dîvân, nşr. ALi Fâûr, Dârü’L-Kütübi’L-İLmiyye, Beyrut 1407/1987. google scholar
• Fesevî, Ebû Yûsuf Ya‘kûb b. Süfyân, el-Ma‘rife ve’t-Târîh, nşr. Ekrem Ziya eL-Ömerî, Müessesetü’r-RisâLe, Beyrut 1401/1981. google scholar
• HaLîfe b. Hayyât, Ebû Amr eL-Usfurî, Târîhu Halîfe b. Hayyât, nşr. Ekrem Ziya eL-Ömerî, Dımaşk- Dârü’L-KaLem-Müessesetü’r-RisâLe, Beyrut 1397/1977. google scholar
• HaLîL b. Ahmed, Ebû Abdurrahmân eL-Ferâhîdî, Kitâbü’l-Ayn. nşr. Mehdî eL-Mahzûmî, İbrahim es-Sâmerrâî. 8 CiLt. Mektebetü’L-HiLâL, Beyrut 1988. google scholar
• Hatîb eL-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. ALi, el-Câmi li-Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbi’s-Sâmi, nşr. Mahmûd et-Tahhân, Mektebetü’L-Meârif, Riyad, t.y. google scholar
• ______, Ebû Bekr Ahmed b. ALi, Târîhu medineti’s-selâm, nşr. Beşâr Avvâd Ma‘rûf, Dârü’L-Garbi’L-İsLâmî, Beyrut 1422/2002. google scholar
• Hemedânî, Muhammed b. AbdüLmeLik, Tekmiletü Târihi’t-Taberî, thk. Muhammed Ebü’L-FazL İbrâhîm, Dârü Süveydân, Beyrut 1387/1967. google scholar
• Humeydî, Ebû Bekr AbduLLah b. Zübeyr eL-Kureşî, el-Müsned, nşr. Hasen SeLîm Esed ed-Dârânî, Dârü’s-Sekâ, Dımaşk 1996. google scholar
• İbn Abdürabbih, Ebû Amr Ahmed b. Muhammed, el-Ikdü’l-Ferîd, Dârü’L-Kütübi’L-İLmiyye, Beyrut 1404/1983. google scholar
• İbn Asâkir, Ebü’L-Kâsım ALi b. Hasen, Târîhu Dımaşk, nşr. Amr b. Gurâme eL-Umrevî, Dârü’L-Fikr, 1415/1995. google scholar
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen, Cemheretü’l-Lüga, nşr. Remzî Münîr Ba‘Lebekî, Dârü’L-İLm Li’L-MeLâyîn, Beyrut 1408/1987. google scholar
• İbn Ebû Heyseme, Ebû Bekr Ahmed, Târîhü’l-Kebîr, nşr. SaLâh b. Fethî, eL-Fârûku’L-Hadîse, Kahire 1427/2006. google scholar
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr AbduLLâh b. eL-Absî, el-Musannef, nşr. Sa‘d b. Nâsır eş-Şatrî, Dâru Künüzi İşbîLiyâ, Riyad 1436/2015. google scholar
• İbn Hacer eL-AskaLânî, Ebü’L-FadL Ahmed b. ALi, Fethü’l-Bârî Şerhu Sahîhü’l-Buhârî, nşr. Muhibbüddîn eL-Hatîb, Dârü’L-Ma‘rife, Beyrut 1379/1959. google scholar
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed AbduLLah b. MüsLim, Garîbü’l-Hadîs, nşr. AbduLLah eL-Cebbûrî, Matbaatü’L-Ânî, Bağdâd 1397/1977. google scholar
• ______, Ebû Muhammed AbduLLah b. MüsLim, Te’vîlü Muhtelifi’l-Hadîs, eL-Mektebü’L-İsLâmî-Müessesetü’L-İşrâk, 1420/1999. google scholar
• ______, Ebû Muhammed AbduLLah b. MüsLim, Uyûnu’l-Ahbâr. Dârü’L-Kütübi’L-İLmiyye, Beyrut 1406/1986. google scholar
• İbn Rüşd eL-Kurtubî, Ebü’L-VeLîd Muhammed b. Ahmed, el-Beyân ve’t-Tahsîl ve’ş-Şerh ve’t-Tevcîh ve’t-T‘alîl li’l-Mesâili’l-Müstahrace, nşr. Muhammed Haccî vd., Dârü’L-Garbi’L-İsLâmî, Beyrut 1408/1988. google scholar
• İbn Sa'd, Ebû Abdullah Muhammed, et-Tabahât, nşr. ALİ Muhammed Ömer, Mektebetü’L-Hancî, Kahire 1421/2001. google scholar
• İbn Sîde, Ebü’L-Hasen ALi b. İsmaiL, el-Muhassas, nşr. HaLîL İbrâhim CeffâL, Dâru İhyâi’t-Turâsi’L-Arabî, Beyrut 1417/1996. google scholar
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer en-Nümeyrî, Târîhü’l-Medîne, nşr. ALi Muhammed DendeL, Yâsin Sa‘düddîn Beyân, Dârü’L-Kütübi’L-İLmiyye, Beyrut 1417/1996. google scholar
• İbn Vehb, Ebû Muhammed AbduLLah eL-Mısrî eL-Kureşî, el-Müsned, nşr. Muhyiddîn eL-Bekkârî, Dârü’t-Tevhîd, 2007. google scholar
• İbnü’L-Cevzî, Ebü’L-Ferec Abdurrahman b. ALi, el-Muntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem, nşr. Muhammed AbduLkâdir Atâ, Mustafa AbduLkâdir Ata, Dârü’L-Kütübi’L-İLmiyye, Beyrut 1412/1992. google scholar
• İbnü’L-Esîr, Ebü’L-Hasen ALi b. Ebü’L-Kerem Muhammed, el-Kâmil fî’t-Târîh, nşr. Ömer AbdusseLâm Tedmurî, Dârü’L-Kitâbi’L-Arabî, Beyrut 1417/1997. google scholar
• İbnü’L-Mübârek, Ebû Abdurrahman AbduLLah et-Türkî, ez-Zühd ve’r-Rekâik li-bni’l-Mübârek ve’z-Zühd li-Nu‘aym b. Hammâd. nşr. Habîbür-rahmân eL-A‘zamî, Dârü’L-Kütübi’L-İLmiyye, Beyrut, t.y. google scholar
• İbnü’s-Sikkît, Ebû Yusuf Ya‘kûb b. İshak, Kenzü’l-Lügavî fi’l-Lisâni’l-Arabî. thk. August Hefner. Mektebetü’L-Mütenebbi, Kahire, t.y. google scholar
• İsfehânî, Ebû Mûsâ Muhammed b. Ömer, el-Mecmuu'l-Mugîs fîGarîbî'l-Kur'ân ve'l-Hadîs, nşr. AbdüLkerîm eL-Azbâvî, Mekke 1406-1408. google scholar
• Kayravânî, Ebû Muhammed AbduLLah İbn Ebû Zeyd, en-Nevâdir ve’z-Ziyâdât alâ mâ fi’l-Müdevveneti min Gayrihâ mine’l-ümmehât, Dârü’L-Garbi’L-İsLâmî, Beyrut 1999. google scholar
• Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yusuf b. Ya‘kûb, Kitâbü’l-Vulât ve Kitâbü’l-Kudât. nşr. Muhammed Hasen Muhammed Hasan İsmaiL, Ahmed Ferîd eL-Mezîdî, Dârü’L-Kütübi’L-İLmiyye, Beyrut 1424/2003. google scholar
• Mahzûmî, Ömer b. AbduLLah b. Ebû Rebî‘a, Dîvân, nşr. Ahmed Ekrem et-Tabbâ, Dârü’L-KaLem, Beyrut, t.y. google scholar
• MâLik b. Enes, Ebû AbduLLah eL-Medenî, el-Muvatta, nşr. Muhammed Mustafa eL-A‘zâmî, Müessese Zâyid b. SuLtân, Abu Dabi 1425/2004. google scholar
• Ma‘mer b. Müsennâ, Ebû Ubeyde et-Teymî. Şerhu Nekâidi Cerîr ve’l-Ferezdak, nşr. Muhammed İbrahim Hûr-VeLîd Mahmûd HâLis, Abu Dabi: eL-Mecma‘u’s-Sekâfî, 1998. google scholar
• Ma‘mer b. Râşid eL-Ezdî, Ebû Urve, el-Câmi, nşr. Habîbü’r-Rahmân eL-A‘zamî, eL-Mektebü’L-İsLâmî, Beyrut 1403/1982. google scholar
• Marmer, David Bruce Jay, The political culture of the Abbasid court, 279-324 (A.H.), Princeton University, YayımLanmamış Doktora Tezi, Princeton 1994. google scholar
• Mes‘ûdî, Ebü’L-Hasen ALi b. eL-Hüseyin, Mürucü’z-zeheb ve me‘âdinü’l-cevher, thk. KemâL Hasan Mer‘î, eL-Mektebetü’L-Asriyye, Beyrut 1425/2005. google scholar
• Minkârî, Nasr b. Müzâhim, Vak‘atu Sıffîn, nşr. AbdüsseLâm Muhammed Hârûn, eL-Müessesetü’L-Arabiyyetü’L-Hadîse, Kahire 1382. google scholar
• Miskeveyh, Ebû ALi Ahmed b. Muhammed b. Ya‘kûb, Tecâribü’l-Ümem ve’t-Te‘âkıbü’l-Himem, nşr. Ebü’L-Kâsım İmâmî, Surûş, Tahrân 2000. google scholar
• MuheLhiL (Adî) b. Rebîa, Ebû Leylâ et-TağLibî el Vâ’iLî, Dîvân, nşr. TaLâL Harb, Dârü’L-ÂLemiyye, t.y. google scholar
• Müslim b. Haccâc, Ebü’L-Hasen eL-Kuşeyrî, el-Müsnedü's-Sahîhü'l-Muhtasar bi Nahli'l-Adl ani'l-Adl ilâ Resûlillâh, Dârü’t-Te’sîL, Kahire 1435/2014. google scholar
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-Kübrâ. Dârü’t-Tesîl, Kahire 1433/2012. google scholar
• Rebî‘ b. Habîb eL-Basrî, el-Câmi‘ü’s-Sahîhü’l-Müsned, nşr. Muhammed İdrîs, Âşûr Yusuf, Dârü’l-Hikme, Beyrut 1415. google scholar
• Sa‘Lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm, el-Keşf ve’l-Beyân, Cidde 1436/2015. google scholar
• Sıbt İbnüL-Cevzî, Ebü’L-Muzaffer Yûsuf b. KızoğLu, Mir‘âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A‘yân, nşr. Muhammed Berekât vd., Dımaşk 1434/2013. google scholar
• SûLî, Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ, Ahbâru’r-Râzî-billâh ve’l-Müttakî-lillâh. nşr. J. Heyworth Dunne, Matbaâtü’s-Sâvî, Mısır 1354/1935. google scholar
• Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs, el-Müsned, nşr. Mâhir Yâsîn el-Fahl, Şeriketu Gırâs, Kuveyt 1425/2004. google scholar
• ______, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs, el-Ümm, nşr. Rıfat Fevzî Abdülmuttalib, Dârü’l-Vefâ, el-Mansûre 1422/2001. google scholar
• Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Hasen, el-Asl, nşr. Muhammed Boynukalın, Dâru İbn Hazm, Beyrut 2012. google scholar
• Taberânî, Ebu’L-Kâsım SüLeyman b. Ahmed, el-Mu‘cemü’l-Kebîr, nşr. Hamdi b. AbduLmecîd es-SeLefî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’L-Arabî, 1983. google scholar
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhü’t-Taberî, thk. Muhammed Ebü’l-FazL İbrâhîm, Dârü’l-Meârif, Kâhire 1971. google scholar
• The History of al-Tabari: The First Civil War, ed. Ehsan Yar-Shater, İngiLizceye çev. G. R. Hawting, State University of New York Press, New York 1996. google scholar
• The History of al-Tabari: The Return of the Caliphate to Baghdad, ed. Ehsan Yar-Shater, İngilizceye çev. Franz Rosenthal, State University of New York Press, New York 1985. google scholar
• YıLmaz, Saim, Mu‘tazıd ve Müktefî Döneminde Abbâsîler, Kayıhan YayınLarı İstanbuL 2006. google scholar
• Zemahşerî, Ebü’L-Kâsım Mahmûd b. Amr, el-Fâîk fî Garîbi’l-Hadîs, nşr. ALi Muhammed eL-Bicâvî-Mahmud Ebü’l-Fadl İbrahim, Dârü’l-Ma‘rife, Beyrut, t.y. google scholar
• https://www.aLdiwan.net/poem64555.htmL (erişim tarihi: 10. 04. 2025) google scholar