‘Mücadele’den ‘Münazara’ya: Türk Edebiyatında Münazaranın Kaynağına Dair İçtimai Bir Bakış

Yıl 2018, Cilt: 58 Sayı: 1, 21 - 41, 14.06.2018

Erhan Çapraz

Öz

Münazara, gerek Doğu gerekse Batı edebiyatlarında çok eskiden beri yaygın kullanılan bir tarzın adıdır. Dolayısıyla bu tarzın kaynağına dair çok farklı görüşler mevcuttur. Batılılar münazaranın eski Önasya uygarlıklarından, Yunan ve Latin edebiyatları vasıtasıyla kendilerine ulaştığını kabul etmektedir. Bizde başta M. Fuad Köprülü olmak üzere Meserret Diriöz ve Orhan Şaik Gökyay gibi araştırmacılar ise münazara tarzının ilk olarak Türklerin sözlü edebiyat geleneğinde teşekkül ettiğini, daha sonra Arap ve İran edebiyatlarına geçtiğini ve yakın zamanlara kadar da müstakil bir yapı ve zengin konu çeşitliliği ile geldiğini iddia etmişlerdir. Gerçekten de Türk, İran, Arap ve Batı edebiyatlarında münazara tarzının yapı, icrâ ve icrâ bağlamı arasında ortaklıklar ve çok yakın benzerlikler vardır. Biz de yazımızda bu ortaklık ve benzerliklerden de yola çıkarak Türk edebiyatında münazaranın kaynağına toplumsal yönden bakmaya çalışacağız. Zira Türklerin içtimai yaşamının en önemli tarafını teşkil eden üstünlük mücadelesi, yani savaşlar münazara tarzının da esasını oluşturmaktadır. Türklerin sahip oldukları ‘sağ kol’ ve ‘sol kol’ şeklindeki yapılanma, bir taraftan münazara tarzının belirginleşmesinde etkili olurken diğer taraftan bu tarzın günümüze kadar gelmesini sağlamıştır. Dolayısıyla Türklerde münazara tarzının vücut bulmasında ‘savaş’ların doğrudan tesiri vardır. Bu bağlamda yazıda Türklerin daha ziyade savaşlara dönük mücadele yeteneği ve anlayışının münazara tarzı için de kaynaklık teşkil ettiği ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Münazara, mücadele, savaş, Türk edebiyatı, Türkler

From ‘Struggle’ to ‘Debate’: A Conventional Look at the Source of Debate in Turkish Literature

Öz

The debate is a style that has been used extensively both in eastern and western literature. Hence, there are many, very different considerations about the source of this style. Westerners accept that the debate has reached them from ancient pre-Asian civilizations through Greek and Latin literatures. Notably, Fuad Köprülü, researchers such as Meserret Diriöz and Orhan Şaik Gökyay claimed that the debate style first took shape in oral literature traditions of the Turks, and was passed onto Arab and Persian literature. It has recently come up with a distinctive structure and a rich variety of subjects. However, in Turkish, Iranian, Arabic, and western literatures, the debate style closely-shares similarities and common features between the structure, performance, and performance context. Based on these similarities and common features, we examine the source of the debate in Turkish literature from a conventional point of view. Likewise, the struggle for superiority, namely the wars, which constitutes the most important part of the Turks social life, forms the basis of the debate style. On the one hand, the “right arm” and the “left arm” structure of the Turks has become effective in the development of the debate style and on the other hand, provided this style to survive till date. Therefore, the “wars” have a direct effect on the embodiment of the debate in the Turks. In this context, the study has suggested that the ability and understanding of the Turks toward wars constitute a source for debate style.

Anahtar Kelimeler

Debate, struggle, war, Turkish literature, Turks

Kaynakça

• AÇA, Mehmet, “Türk Kahramanlık Destanlarında İç Mücâdele ve Yakın Akrabaları Tarafından İhanete Uğrayan Kahraman,” Millî Folklor, S. 44, Ankara 1999, s. 18-23.
• AÇA, Mehmet, “Tıva Destan Kahramanının Olgunlaşma Süreci: “Han-Buuday” ve “Çeçen-Kara Möge” Örnekleri,” Bengü Bitig Dursun Yıldırım Armağanı, Öncü Kitap, Ankara 2013, s. 49-62.
• AKSOY, Hasan, “Münâzara,” Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 6, Dergâh Yay., İstanbul 1986, s. 468-469.
• AKSOYAK, İ. Hakkı, “Hafız Divanındaki Beytin Osmanlı Edebiyatına Etkisi,” bilig, S. 8, 1999, s. 99-104.
• ARAT, Reşit Rahmeti, Eski Türk Şiiri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1986.
• ATALAY, Besim, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, C. I, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 1985.
• ATALAY, Besim, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, C. III, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 1985.
• AYVAZOĞLU, Beşir, http://www.karar.com/yazarlar/besir-ayvazoglu/leyleklerin-muslumanligi-6592, 04.04.2018, 23.30.
• BATİSLAM, Dilek, “Divan Şiiriyle Halk Şiirinde Ortak Bir Söyleyiş Biçimi Müraâca’a-Dedim-Dedi,” Folklor/Edebiyat, C. VI, S. 22, Ankara 2000, s. 201-210.
• Cönk,, Millî Kütüphane Yazmaları: 06 Mil Yz Cönk 64, vr. 14b.
• ÇAPRAZ, Erhan, “Osmanlı Dönemi ‘Sözel Mizah Geleneği’ne Ait Bir Eser: Da'vâ-yı Tuyûr,” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 41, Konya 2017a, s. 137-158.
• ÇAPRAZ, Erhan, “Mizahi Bir Mektup ve Kuşbazlığa Dair Bir Vesika: Balat Şeyhi Vahyî Efendi’nin Bağdat Valisi Hasan Paşa’ya Gönderdiği Mektup,” Türkbilig, S. 34, Ankara 2017b, s. 211-228.
• ÇAPRAZ, Erhan, “Âşık Tarzı Yer ile Gök Destanlarının Kökeni Üzerine Bir İnceleme,” 2018a (Yayın aşamasında).
• ÇAPRAZ, Erhan, “Türk Kültüründe Mitolojik Bir Kahraman Olarak Âşıklar,” 2018b (Yayın aşamasında).
• ÇOBANOĞLU, Özkul, Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Akçağ Yay., Ankara 2000.
• ÇORUHLU, Yaşar, “İslâmiyet’ten Önceki Türk Sanatında Hayvan Mücadele Sahneleri,” İkonografik Araştırmalar: Güner İnal’a Armağan, Bizim Büro Basımevi, Ankara 1993, s. 117-141.
• DEMİR, Ahmet, “Ziya Paşa’nın ‘Dedim-Dedi’ Tarzında Bir Şiiri,” SOBİDER, S. 5, Ankara 2015, s. 122-136.
• DİRİÖZ, Meserret, “Türk Edebiyatında Münazâra,” Millî Kültür, C. II, S. 1, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 1980, s. 20-22.
• DURMUŞ, İsmail, “Münazara (Arap Edebiyatı),” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 31, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 2006, s. 577-579.
• ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1989.
• FENOGLİO, Irene–GEORGİON, François, “Sunuş,” Doğu’da Mizah, (Çev. Ali Berktay), Yapı Kredi Yay., İstanbul 1996, s. 7-15.
• GÖKALP, Ziya, Millî Tetebbûlar/ ‘Millî Tetebbûlar Mecmuası’ Yazıları, (Haz. Ali Duymaz), Ötüken Yay., İstanbul 2016.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, “Türk Edebiyatında Münazara,” Yücel, C. XII, S. 68-72, Yücel Yay., İstanbul 1940, s. 74-78.
• GÖRKEM, İsmail, “Dünden Bugüne ‘Türk Sözel Edebiyatı’: Değişim ve Dönüşüm,” A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 39, Erzurum 2000, s. 411-422.
• GÜNAY, Turgut, “Türk Halk Şiirinde İlk ‘Deyişme’ (Müşâare) Örnekleri,” Uluslararası Folklor ve Halk Edebiyatı Semineri Bildirileri, Konya Turizm Derneği Yay., Konya 1976, s. 253-257.
• İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995.
• KAZIMİ, P.F., Türk Halklarının Kitap ve Kitaphana Medeniyyetinin Menbeşünaslığı (Managrafiya), Mütercim, Bakı 2014.
• KİTAPÇI, Zekeriya, Türk Boyları Arasında İslâm Hidâyet Fırtınası, Yedikubbe Yay., Konya 2005.
• KÖKSAL, M. Fatih, “Münazara (Türk Edebiyatı),” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 31, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 2006, s. 580-581.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar, Kanaat Kitabevi, İstanbul 1934.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Edebiyat Araştırmaları 1, Akçağ Yay., Ankara 2012.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türk Edebiyatı Tarihi Ders Notları, (Haz. Yahya Kemal Taştan), Alfa Yay., İstanbul 2015.
• LEVEND, Agâh Sırrı, Divan Edebiyatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1984.
• ONG, Walter J., Sözlü ve Yazılı Kültür / Sözün Teknolojileşmesi, (Çev. Sema Postacıoğlu Banon), Metis Yay., İstanbul 2007.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, C. II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010.
• TANYILDIZ, Ahmet, “Münâzaranın Menşei ve Divânu Lugâti’t-Türk’te Münâzara İçerikli Manzumeler,” Uluslararası Kâşgarlı Mahmud Sempozyumu Bildiri Metinleri, Rize Üniversitesi Yay., Rize 2008, s. 207-214.
• TEZCAN, Nuran, “Lâmi'î’nin Gûy u Çevgân’ından İki Münazara,” Belleten, (1980-1981), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1983, s. 49-63.
• TOGAN, Zeki Velidî, Oğuz Destanı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1982.
• YALAR, Mehmet, “Emeviler Döneminde Gazel ve Ömer bin Ebî Rabî'a,” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 18, S. 2, Bursa 2009, s. 43-73.
• YILDIRIM, Dursun, “Türk Folklor Araştırmalarının Proplemleri,” Türk Bitiği Araştırma/İnceleme Yazıları, Akçağ Yay., Ankara 1998, s. 65-75.
• YILDIRIM, Dursun, “Türk Sözel Kültüründe Süreklilik <Osmanlı Hanedanlığı Döneminden Cumhuriyete>,” Türkbilig, S. 1, 2000a, s. 32-45.
• YILDIRIM, Dursun, “Tarihî Süreç İçinde İletişim Odakları, Ağları ve İşlevleri [XIII.-XX. Yüzyıllar Aralığı Türkiyesi],” Türk Dünyası Dergisi, S. 10, 2000b, s. 327-353.
• YÜCEL, Ayşe, “Türk Edebiyatında Münâzara ve Şenlik’in Münâzaraları,” Âşık Şenlik Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2000, s. 279-292.