Anacoluthons in Gulistan Tercumesi of Seyf-i Sarâyî

Yıl 2019, Cilt: 59 Sayı: 1, 89 - 108, 29.06.2019

Hayrullah Kahya

https://doi.org/10.26650/TUDED480086

Öz

Qipchaqs known as Kipchak/Kifcak in the East, Kuman in the West, and Polovest in Russia, lived in the Qipchaq steppe, the Danube river basin, the Balkans, and the MiddleEast throughout their history. They founded the Mamelukes state (1250–1517) in Eygpt, and they created great Qipchaq literature there. The Gulistan, written by Sa’di al-Shiraziy, one of the greatest Persian poets, was translated from Persian to Qipchaq Turkish by Seyf al-Sarayi, a Qipchaq poet. This translation is one of the most important books among all Qipchaq books in terms of being a reflection of basic Mameluke Qipchaq Turkish features. This book, known as the Gulistan Tercumesi in Turkish, was academically prepared for publishing by Ali Fehmi Karamanlioglu during his associate professorship in 1968 in Turkey. In this study, all of the sentences in the Gulistan Tercumesi prepared by Karamanlioglu have been analyzed in terms of their anacoluthons. All of the anacoluthons in the Gulistan Tercumesi have been placed in three categories in terms of their usage: (a) conversations, (b) translations, and (c) other cases. The most common place for anacoluthons in the Gulistan Tercumesi is in conversational sentences, which are very typical in Turkish languages. Because anacoluthons appear in both spoken and written Turkish languages, they are most often found in conversations. However, it is important to note here that the Gulistan Tercümesi is an original work, although it is a translated book. Regular sentences in the Gulistan Tercumesi are more dominant than anacoluthons, which is quite normal in terms of general Turkish rules. In our opinion, this dominance is a result of Seyf’s Turkish language consciousness and his great knowledge of three languages.

Anahtar Kelimeler

Seyf-i Sarayi, Qipchaq language, Mamelukes, Gulistan Translation, Sa’di alShirazy

Seyf-i Sarâyî’nin Gülistan Tercümesi’nde Devrik Cümleler

Öz

Doğuda Kıpçak/Kıfçak, batıda Kuman, Rusya’da Polovest olarak bilinen KumanKıpçaklar tarihte Kıpçak bozkıları, Kırım, Tuna havzası, Balkanlar ve Ortadoğu’da yaşamışlardır. Kıpçaklar, Mısır ve civarında Memlükler devletini (1250-1517) kurmuş ve burada zengin bir Kıpçak edebiyatı meydana getirmişlerdir. Kıpçakça eserler arasında asıl Memlük Kıpçakça dil özelliklerini en iyi gösteren eserlerin başında Fars edebiyatının en büyük şairlerinden Sa’di-i Şirazî’nin Gülistan adlı eserinin Seyf adlı biri tarafından Kıpçak Türkçesine yapılmış tercümesi gelir. Eser, bilim dünyasında Kıpçakça Gülistan Tercümesi olarak bilinir. Ali Fehmi Karamanlıoğlu 1968 yılında eserin transkripsiyonlu metnini ve dizinini hazırlamıştır. Elinizdeki çalışmada Gülistan Tercümesi’ndeki cümlelerin devriklik durumları Karamanlıoğlu neşrine dayanılarak incelenmiştir. İncelemede tespit edilen devrik cümleler kullanım yerleri bakımından üç bölümde ele alınmıştır: konuşma cümlelerindeki, tercümelerdeki ve diğer durumlardaki devrik cümleler. Metnin cümle kuruluşu bakımından genel değerlendirilmesi hususunda ifade edilmesi gereken en önemli husus, metindeki kurallı cümlelerin devrik cümlelere oranla nicelik bakımdan oldukça fazla olmasıdır. Bu durum Türkçenin genel yapısına uygundur. Bu da Seyf’in her üç dile vukufiyeti ile beraber Türk diline göstermiş olduğu özenin bir sonucudur.

Anahtar Kelimeler

Seyf-i Sarayi, Kıpçakça, Memlükler, Gülistan Tercümesi, Sa’di-i Şirazi

Kaynakça

• Argunşah, M., & Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Akar, A. (2015). Türk dili tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Akçataş, A. (2002). Türkçede işlev bakımından devrik cümleler. Türk Dili, 609, 604–607.
• Balcı, M. (2010). Kosova ve Makedonya Türk ağızlarında devrik cümle meselesi. Avrasya Etüdleri, 38(2), 43–60.
• Banarlı, N. S. (1972). Türkçenin sırları. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti & İstanbul Enstitüsü.
• Battal-Taymas, A. (1955). Seyf Sarayî’nin Gülistan Tercümesi’ni gözden geçiriş. TDAY-Belleten, 73–98.
• Bayraktar, F. S., Behrur, E., Hatipoğlu, E. ve Özdemir, N. (2014, A). Türkiye Türkçesi ağızlarında devrik yapı. VI. Uluslar arası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu 4-7 Aralık 2013, Bursa bildiriler kitabı içinde (s. 681–690). Bursa: Stüdyo Star Ajans
• Berbercan, M. T. (2016). Çağatayca Gülistan Tercümesi (Gülistan-ı Türkî) (Giriş-gramer-metin-notlardizin-tıpkı basim). Ankara: Hakim Yayınları.
• Bilgin, A. A. ve Hacıeminoğlu, N. (2002). Kıpçaklar, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 25, s. 421–424). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Demircan, Ö. (2009). Devrik tümce ve odaklama – dil devriminin öteki yanı. İstanbul: Der Yayınları.
• Demirci, Ü. Ö. (2017). Seyf-i Sarâyî’nin Gülistan Tercümesi’nde isimden fiil yapımı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 58, 221–243.
• Dizdaroğlu, H. (1976). Tümcebilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan İnan, G. (2008). Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde devrik cümle meselesi. (Doktora Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun
• Duman, M. (2003). Devrik cümle ve Vasiyetname’deki örnekleri üzerine. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 30, 209–223.
• Eckmann, J. (1964). Memlûk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına dair. TDAY-Belleten, 35-41.
• Eckmann, J. (1996). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi üzerine araştırmalar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ediskun, H. (1960). Devrik cümle üzerine bir araştırma. Türk Dili, 9(100),193–197.
• Ercilasun, A. B. (2015). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gülensoy, T. (2015). Türkçe el kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları. Huber, E. (2008). Dilbilime giriş. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• İnan, A. (1953). XIII.-XV. yüzyıllarda Mısır’da Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Lehçeleri ve halis Türkçe. TDAY-Belleten, 53–71.
• Kahya, H. (2017). Karamanlıca bir Zebur’da yapı bakımından devrik cümleler. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(3), 679–692.
• Kahya, H. (2018). Tarihi boyunca Türkçede devrik cümleler. 1st Internation Congress on New Horizons in Education and Social Sciences (ICES-2018), 271.
• Karahan, L. (2005). Türkçede söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karamanlıoğlu, A. F. (1978). Seyf-i Sarâyî, Gülistan tercümesi (Kitâb Gülistan bi’t-Türkî). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karamanlıoğlu, A. F. (1989). Seyf-i Sarâyî, Gülistan tercümesi (Kitâb Gülistan bi’t-Türkî). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karamanlıoğlu, A. F. (1994). Kıpçak Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Keskin, B. (2015). Altun Yaruk Yedinci Kitap’tan hareketle Eski Uygur Türkçesindeki devrik cümle yapısı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 53, 39–52.
• Özkan, M. (1993). Mahmûd b. Kâdî-i Manyâs, Gülistan tercümesi. (Giriş-inceleme-metin-sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özkan, M. (1997). Tarih içinde Türk dili. İstanbul: Filiz Kitabevi. Özkan, M. (2009). Seyf-i Sarâyî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 37, s. 28–29). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Özmen, M. (1996). Bir eksiltili cümle tipi üzerine. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(4), 71–82.
• Ruhi, Ş. (1992). Yazılı metin oluşturmada devrik tümcenin işlevi üzerine bir gözlem. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 3, 53–58.
• Sertkaya, O. F. (1978). Saraylı Seyf’in Gülistan Tercümesi’ndeki bir ibâre üzerine. TKA, 16(1–2), 225– 229.
• Tan, A. & Atasay, H. (2018). Seyf-i Sarâyî’nin Gülistan Tercümesi’nde geçen atasözleri. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 285–317.
• Türk Dil Kurumu. (2018). Türk Dil Kurumu yazım kılavuzu. Erişim adresi: http://www.tdk.gov.tr/index. php?option=com_yazimkilavuzu&view=yazimkilavuzu Tekin,T. (2003). Orhon Türkçesi grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Torun, Y. (2005). Nurullah Ataç’ın denemelerinde devrik yapılar. (Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Uğurlu, M. (1999). Memlûk Türkçesi’nde zarf-fiilli parçaların dizimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uzluk, F. N. (1954). Seyfi Serâyî, Gülistan Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yazıcı, T. (1996). Gülistân. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 14, s. 240–241). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• Yıldırım, F. (2015). Türkiye Türkçesi ve ağızlarında devrik dizim üzerine. Prof. Dr. Mehmet Özmen Adına Sözdizimi Çalıştayı Bildirileri içinde (s. 235–252). Adana: Karahan Kitabevi.
• Yıldız, M. (2010). Seyf-i Sarayinin Gülistan Tercümesi’nde aynı isim unsurlarının kıl- ve et- yardımcı fiilleriyle kullanımından oluşan eş değer birleşik fiiller ve Oğuzca etkisi. Turkish Studies, 5(1), 687– 706.
• Yılmaz, Y. & Bayraktar, D. (2016). Seyf-i Sarâyî’nin Gülistan Tercümesi’nde yiyecek ve içecek adlarında yan anlamlılık. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 5, 30–50.
• Yücel, M. U. (2002). Kıpçaklar.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 25, s. 420–421). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.