Mekânlar ve Türler Karşılaştığında: Bir Osmanlı Venüs’ü

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 1, 303 - 318, 08.07.2021

Zeynep Nur Şimşek

Öz

Yazdıkları romanların yanı sıra klasik şiir geleneğini devam ettirdikleri için edebiyat tarihinin “ara nesil” olarak adlandırdığı yazarlardan biri de Mehmed Celâl’dir. Romanları, sert çizgilerle kategorileştirilen klasik ve modern edebiyat ayrımına ters düşecek derecede melez yapıda olan Mehmed Celâl 1886 yılında, kendi deyimiyle, Venüs isimli bir “romancık” yazar. Mitolojik Venüs anlatısını dönüştürerek Osmanlı bağlamında yeniden kurguladığı novellasında farklı geleneklere ait edebî türler bir aradadır. Bu sayede, aruz kalıpları ile yazılmış şiirlerin bulunduğu ilginç bir Venüs metni ortaya çıkar. Venüs’teki çeşitlilik sadece türlerle de sınırlı değildir. O dönemde yazılan romanlardan farklı olarak Venüs’te karşı cinslerin karşılaşma alanı deniz hamamlarıdır. Hikâyenin ana karakteri olan Şair, Venüs ismini verdiği sevgilisiyle İstanbul’un gizli kalmış ormanlarında görüşür. Onu, metinde kalabalıklara rastlanılan tek mekân olan deniz hamamında yüzerken izler. Mitolojik anlatıyla da denk düşecek şekilde Venüs, deniz ve tabiat tasvirleriyle birlikte anlatılır. Mehmed Celâl’in metnin başında yaptığı açıklamalar, sayfiye yerlerinde kurulan deniz hamamlarının dönemin halkı için alternatif bir kamusal alan teşkil ettiğini gösterir. Bu çalışma, arkaik Venüs anlatısının Osmanlı’daki bir yazar tarafından nasıl dönüştürüldüğünü görmeyi amaçlıyor. Henüz Latinize edilmediği için gölgede kalmış bu metni, türsel ve mekânsal çeşitlilikler üzerinden incelemeye açıyor.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Celâl, Venüs, mitoloji, metinlerarasılık, deniz hamamları

When Spaces and Genres Intersect: An Ottoman Venus

Öz

Mehmed Celâl is among a group of writers called “the in-between generation” because they continued to produce classical poetry alongside new prose and verse forms, and his novels have a hybrid character that transcends the classical vs. modern dichotomy. In 1886, Mehmed Celâl wrote Venus, in which he transformed the mythological narrative of Venus, reconstructing it in the Ottoman context. In this novella, literary genres from different traditions coexist, producing an intriguing Venus text that contains poems written in classical Ottoman forms. Diversity in Venus is not limited to genre alone. Unlike other novels of the same period, sea baths in Venus are a place where one can meet members of the opposite sex. The main character of the story, the Poet, meets his lover whom he has named Venus in the hidden forests of Istanbul. He watches her swim in a sea bath, the only place where crowds appear in the text. Recalling mythological narratives, Venus is described alongside depictions of the sea and nature. Mehmed Celâl’s statements at the beginning of the text demonstrate that the sea baths of that period constituted an alternative public space. This article aims to observe how the archaic Venus narrative was transformed by an Ottoman writer, and to assess Venus, an understudied text since it has yet not been Latinized, in terms of generic and spatial diversity. 

Anahtar Kelimeler

Mehmed Celâl, Venus, mythology, intertextuality, sea baths

Kaynakça

• Alus, S. M. (1947, 11 Haziran). Bir Vakitki Hususi Deniz Hamamları. Akşam Gazetesi, s. 4. google scholar
• Alus, S. M. (1950, 19 Nisan). Çiftehavuzlar. Akşam Gazetesi. s. 5. google scholar
• Andı, M. F. (1995). Ara Nesil Şairi Mehmed Celâl Hayatı Görüşleri Şiirleri. İstanbul: Alfa. google scholar
• Andrews, W. G. (2012). Şiirin Sesi, Topumun Şarkısı: Osmanlı Gazelinde Anlam ve Gelenek. (T. Güney, Çev.). İstanbul: İletişim. google scholar
• Beyoğlu, S. (2004). Osmanlı Deniz Hamamları. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları. 0, 5. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuydta/issue/951/10717 google scholar
• Celal İsmail Paşa. (1900). Deniz Havası ve Hamamları. İstanbul: Hattat Serviçen Matbaası. google scholar
• Gibb, E. J. W. (1999). Yeni Dönemin Doğuşu. Osmanlı Şiiri Tarihi III-IV-V. Ankara: Akçağ. google scholar
• Gökçek, F. (2014). Bir Tartışmanın Hikâyesi Dekadanlar. İstanbul: Dergâh. google scholar
• Hüseyin Hulki. (1893). Deniz Hamamları ve Kimler Girmelidir? İstanbul: Mahmud Bey Matbaası. google scholar
• İbrahim Cemal. (1890). Deniz Hamamı Risalesi. İstanbul: Kasbar Matbaası. google scholar
• Koçu, R. E. (1966). Deniz Hamamları. İstanbul Ansiklopedisi: Cilt. 8 içinde (s. 4438-4441). İstanbul: Koçu. google scholar
• Louis, P. (1913). Afrodit Yani Zühre. (Süleyman Tevfik, Çev.). İstanbul: Muvaffakiyet Kütüphanesi. google scholar
• Mehmed Celâl. (1886). Venüs. İstanbul: Dikran Karabetyan Matbaası. google scholar
• Mehmed Celâl. (1888). Orora. İstanbul: Kasbar Matbaası. google scholar
• Mehmed Celâl. (1894). Büyük Hikâyeler ve Aksâmı. Osmanlı Edebiyatı Numûneleri içinde (s. 168-172). İstanbul: Matbaa-i Safâ ve Enver. google scholar
• Mehmed Celâl. (2014). Leman. Mehmed Celâl’in Hikâye ve Romanları (N. Şen, Haz.). Ankara: Kurgan Edebiyat. google scholar
• Mehmed Tevfik. (1913). Esâtir-i Yunaniyan. İstanbul: Mekteb-i Harbiye Matbaası. google scholar
• Strauss, J. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nda Kimler, Neleri Okurdu? (G. Ayaydın Cebe, Çev.) Uslu, M. F. & Altuğ, F. (Ed.). Tanzimat ve Edebiyat: Osmanlı İstanbulu’nda Modern Edebi Kültür içinde (s. 1-65). İstanbul: Türkiye İş Bankası. google scholar
• Tevfik Fikret. (2017). Promete. Haluk’un Defteri. İstanbul: Karbon Kitaplar. google scholar
• Toprak, Z. (2018). Deniz Hamamından Plaja Bir Nostaljinin Öyküsü. İstanbul’da Deniz Sefası içinde (s. 8-85). İstanbul: Pera Müzesi Yayını. google scholar
• Tökel, D. A. (2000). Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar. Ankara: Akçağ. google scholar
• Yüksel, S. (2010). Türk Edebiyatında Yunan Antikitesi (1860-1908). Sivas: Asitan. google scholar