Kıssa-i Musa’da Sözdizimsel ve Metin Dilbilimsel Düzeydeki Alıntıların Yapısal Özelliklerine İlişkin Bazı Tespitler
Öz
Türk edebiyatı, peygamber kıssaları (Kısas-ı Enbiyâ) türünde zengin bir külliyata sahiptir. Bu külliyat içerisinde, Musa peygamberi konu edinen Kıssa-i Musa, bugün için bilinen tek mensur müstakil metin olması bakımından diğerlerinden ayrılmaktadır. Bu eserde, sözü sağlam temellere dayandırmak, okuyucunun ve dinleyicinin ilgisini canlı tutabilmek gibi amaçlarla Kur’an’dan ayetlere yer verildiği görülmektedir. İncelememizde genelden özele bir sırayla, öncelikle metne alınan ayetlerin Türkçe cümlelerle bir arada kullanılmasının sözdizimsel ve metin dilbilimsel düzeydeki ağırlık noktaları belirlenmiş; ardından “iktibas” ile ilişkilendirilen alıntıların kendi içerisindeki yapısal özellikleri araştırılmıştır. Böylece, bugüne kadar çoğunlukla şiir örnekleri üzerinden ilerletilen araştırmalardan farklı olarak burada, alıntıların bir düzyazı örneğindeki görünümü nitel ve nicel yöntemlerle değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgulara göre, 16. yüzyıl Eski Anadolu Türkçesi dil özellikleri gösteren Kıssa-i Musa’da cümle içi alıntılar %27, cümleler arası alıntılar ise %73 oranında belirlenmiştir. Alıntıların yapısal özellikleri, klasik sınıflandırmadan farklı olarak burada eksik yapılı alıntılar (%60), tam yapılı alıntılar (%20), birleşik yapılı alıntılar (%13) ve karma yapılı alıntılar (%7) olmak üzere birer kavram olarak da kabul edilebilecek dört başlık altında toplanmıştır. Bunlar arasında “Birleşik yapılı alıntılar” ve “Karma yapılı alıntılar” araştırmalarımıza göre ilk kez bu makalede teklif edilmiştir. Son olarak düzyazı örneklerinde “iktibas”ın kullanım alanının şiir türüne göre farklılık gösterdiği ve düzyazı örneklerinde genişlediği anlaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ağzıkara, R. (2016). 15. yüzyıl Divan şairlerinden Adnî, Avnî, Cem Sultan, Mihrî Hatun ve Cemalî’de ayet ve hadis iktibasları. (Yüksek Lisans Tezi). Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Kırklareli. google scholar
- Akbaya, N. ve Kahraman, S. (1996). Mehmed Süreyya Bey, Sicill-i Osmanî IV. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
- Altuntaş, H. ve Şahin, M. (2011). Kur’an-ı Kerim meali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. (=DİB, Kur’an-ı Kerim Meali) google scholar
- Arkan, A. (1971). Münâcât-ı Mûsâ. (Bitirme Tezi). İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, İstanbul. google scholar
- Aşçı, U. D. (2012). Mûsâ-nâme (inceleme-transkripsiyonlu metin-çeviri-dizin-tıpkıbasım). Konya. google scholar
- Clauson, Sir Gerard. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. London. google scholar
- Çakır, M. (2015). Mucizeler kitabı klasik Türk edebiyatında müstakil mu’cizat metinleri. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları. google scholar
- Çavuşoğlu, H. (2020). Kıssa-i Mûsâ anlatıları üzerine değerlendirmeler ve müellifi bilinmeyen bir Kıssa-i Mûsâ örneği. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 18, 206-229. google scholar
- Çopur, E. Nalçacıgil. (2016). 16. yüzyıl mesnevilerinde ayet ve hadis iktibasları. (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Eski Türk Edebiyatı Anabilim Dalı, Konya. google scholar
- Çopur, E. Nalçacıgil. (2019). İktibas sanatı ve mazmûn. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, (10), 165-179. google scholar
- Derleme sözlüğü, C. I-XII. (1963-1982). Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
- Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
- Karahan, L. (2000). Yapı bakımından cümle sınıflandırmaları üzerine. Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, (583), 16-23. google scholar
- Keleş, R. (2013). Divan şiirinde lafzî âyet ve hadis iktibasları. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Erzurum. google scholar
- Kışşa-iMusa ‘alıyhti’ş-şalâtüve’s-selam, Süleymaniye Kütüphanesi, Giresun Yazmalar Bölümü, nr. 203, (1b-44b). (=KM) google scholar
- Malta, K. (2017). Kıssa-i Musa (metin, inceleme, dizin). (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eski Türk Dili Anabilim Dalı, İstanbul. google scholar
- Maulawî, Sher ‘Alî. (2012). TheHoly Qur’an. İslam International Publications Limited. google scholar
- Orfali, B. (2019). Iqtibas. Encyclopaedia of İslam (III), s. 83-85. google scholar
- Ölker, G. (2014). Kışşa-i Musa Aleyhi s-Selam Ma a Fir avn Kavmihi Min Ehli l-Küfr ve z-Zalam. Konya. google scholar
- Redhouse, S. J. W. (1890). A Turkish and English lexicon. Constantinopole. google scholar
- Saha, Z. S. (2018). 16. yüzyıl Türkçe divanlarında âyetler. (Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Samsun. google scholar
- Saraç, M. A. Yekta. (2010). Klâsik edebiyat bilgisi: Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları. google scholar
- Shareef, M. A. (2015). El-Hatîb El-Kazvînî’nin Telhîsu’l-Miftâh eseri ışığında klâsik Türk edebiyatı belâgat terimlerinin tasnîfi. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
- Steingass, F. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London. google scholar
- Şanlı, İsmet. (2014). Altıparmak, Muhammed b. Muhammed (Altıparmak Mehmed Efendi). Ahmet Yesevi Üniversitesi Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim tarihi: 22.12.2021, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/altiparmak-muhammed-muhammed-altiparmak. google scholar
- Tavan, A. (2020). Neşati, Hilye-i Enbiya (Peygamberlerin suretlerini tasvir eden manzum eser). İstanbul: Menekşe Yayınları. google scholar
- Uçman, A. (2009). Eşrefoğlu Rumi, Müzekki’n-Nüfus. İstanbul: İnsan Yayınları. google scholar
- Vural, H. (2004). Çoban-nâme. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Araştırma Serisi Yayınları. google scholar
- İnternet Kaynakları google scholar
- Durmuş, İ. İktibas. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 01.08.2021, https://islamansiklopedisi.org. tr/iktibas#1. google scholar
- Tarama sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/, Erişim tarihi: 04.05.2022. google scholar
- Uzun, M. İ. İktibas. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 05.08.2021, https://islamansiklopedisi.org. tr/iktibas#2-turk-edebiyati. google scholar
- Yavuz, Yusuf Ş. (2003). Meâricü’n-nübüvve. TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim tarihi: 13.02.2022, https:// islamansiklopedisi.org.tr/mearicun-nubuvve. google scholar
Some Findings of the Structural Features of the Quotations in Kissa-i Musa at the Syntactic and Text-linguistic Levels
Öz
Turkish literature has a rich text corpus in the genre of the Parables of the Prophets (Qisas Al-Anbiya). Among this corpus, Kissa-i Musa is distinguished from the other texts as the only separate prose tale known today of the Prophet Moses. In this work, verses from the Quran were used for reasons such as grounding the word on solid foundations and keeping the interest of the reader and listener alive. In the analysis section, the rate of the use of these verses together with Turkish sentences was determined according to syntactic and text-linguistic levels. After that, the structural features of the Quran verses associated with “quotations” were investigated. Unlike the previous studies that were primarily based on poetry examples, the appearance of quotations in a prose sample was evaluated using qualitative and quantitative methods in this study. According to the findings, the percentage of the intersentential and intrasentential quotations was 27% and 73%, respectively. The structural features of the quotations were grouped under four headings different from the classical classification: incomplete quotations (60%), complete quotations (20%), combined quotations (13%), and mixed quotations (7%). Among these categories, the titles “combined quotations” and “mixed quotations” were offered for the first time in this research. Finally, it has been understood that the usage of “quotations” in prose differs from that in poetry, and the types of quotations have expanded in prose.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ağzıkara, R. (2016). 15. yüzyıl Divan şairlerinden Adnî, Avnî, Cem Sultan, Mihrî Hatun ve Cemalî’de ayet ve hadis iktibasları. (Yüksek Lisans Tezi). Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Kırklareli. google scholar
- Akbaya, N. ve Kahraman, S. (1996). Mehmed Süreyya Bey, Sicill-i Osmanî IV. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
- Altuntaş, H. ve Şahin, M. (2011). Kur’an-ı Kerim meali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. (=DİB, Kur’an-ı Kerim Meali) google scholar
- Arkan, A. (1971). Münâcât-ı Mûsâ. (Bitirme Tezi). İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, İstanbul. google scholar
- Aşçı, U. D. (2012). Mûsâ-nâme (inceleme-transkripsiyonlu metin-çeviri-dizin-tıpkıbasım). Konya. google scholar
- Clauson, Sir Gerard. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. London. google scholar
- Çakır, M. (2015). Mucizeler kitabı klasik Türk edebiyatında müstakil mu’cizat metinleri. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları. google scholar
- Çavuşoğlu, H. (2020). Kıssa-i Mûsâ anlatıları üzerine değerlendirmeler ve müellifi bilinmeyen bir Kıssa-i Mûsâ örneği. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 18, 206-229. google scholar
- Çopur, E. Nalçacıgil. (2016). 16. yüzyıl mesnevilerinde ayet ve hadis iktibasları. (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Eski Türk Edebiyatı Anabilim Dalı, Konya. google scholar
- Çopur, E. Nalçacıgil. (2019). İktibas sanatı ve mazmûn. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, (10), 165-179. google scholar
- Derleme sözlüğü, C. I-XII. (1963-1982). Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
- Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
- Karahan, L. (2000). Yapı bakımından cümle sınıflandırmaları üzerine. Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, (583), 16-23. google scholar
- Keleş, R. (2013). Divan şiirinde lafzî âyet ve hadis iktibasları. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Erzurum. google scholar
- Kışşa-iMusa ‘alıyhti’ş-şalâtüve’s-selam, Süleymaniye Kütüphanesi, Giresun Yazmalar Bölümü, nr. 203, (1b-44b). (=KM) google scholar
- Malta, K. (2017). Kıssa-i Musa (metin, inceleme, dizin). (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eski Türk Dili Anabilim Dalı, İstanbul. google scholar
- Maulawî, Sher ‘Alî. (2012). TheHoly Qur’an. İslam International Publications Limited. google scholar
- Orfali, B. (2019). Iqtibas. Encyclopaedia of İslam (III), s. 83-85. google scholar
- Ölker, G. (2014). Kışşa-i Musa Aleyhi s-Selam Ma a Fir avn Kavmihi Min Ehli l-Küfr ve z-Zalam. Konya. google scholar
- Redhouse, S. J. W. (1890). A Turkish and English lexicon. Constantinopole. google scholar
- Saha, Z. S. (2018). 16. yüzyıl Türkçe divanlarında âyetler. (Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Samsun. google scholar
- Saraç, M. A. Yekta. (2010). Klâsik edebiyat bilgisi: Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları. google scholar
- Shareef, M. A. (2015). El-Hatîb El-Kazvînî’nin Telhîsu’l-Miftâh eseri ışığında klâsik Türk edebiyatı belâgat terimlerinin tasnîfi. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
- Steingass, F. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London. google scholar
- Şanlı, İsmet. (2014). Altıparmak, Muhammed b. Muhammed (Altıparmak Mehmed Efendi). Ahmet Yesevi Üniversitesi Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim tarihi: 22.12.2021, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/altiparmak-muhammed-muhammed-altiparmak. google scholar
- Tavan, A. (2020). Neşati, Hilye-i Enbiya (Peygamberlerin suretlerini tasvir eden manzum eser). İstanbul: Menekşe Yayınları. google scholar
- Uçman, A. (2009). Eşrefoğlu Rumi, Müzekki’n-Nüfus. İstanbul: İnsan Yayınları. google scholar
- Vural, H. (2004). Çoban-nâme. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Araştırma Serisi Yayınları. google scholar
- İnternet Kaynakları google scholar
- Durmuş, İ. İktibas. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 01.08.2021, https://islamansiklopedisi.org. tr/iktibas#1. google scholar
- Tarama sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/, Erişim tarihi: 04.05.2022. google scholar
- Uzun, M. İ. İktibas. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 05.08.2021, https://islamansiklopedisi.org. tr/iktibas#2-turk-edebiyati. google scholar
- Yavuz, Yusuf Ş. (2003). Meâricü’n-nübüvve. TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim tarihi: 13.02.2022, https:// islamansiklopedisi.org.tr/mearicun-nubuvve. google scholar
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 14 Şubat 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 62 Sayı: 1 |
