Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Şeyh Vasfî ve Hikemiyyât-ı İslâmiyye Adlı Tercümesi

Yıl 2025, Cilt: 65 Sayı: 1, 89 - 129, 02.05.2025
https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1503748

Öz

Klasik Türk edebiyatı taraftarı Ara Nesil müelliflerinden Şeyh Vasfî (ö. 1910), telif ve tercüme birçok eser kaleme almıştır. Hikemiyyât-ı İslâmiyye isimli eseri Sa‘dî-i Şîrâzî’nin (ö. 691/1292) Bostân ve Gülistân isimli eserlerinden seçme yapılarak oluşturulmuş bir tercümedir. Bir mukaddime ile metin bölümlerinden oluşan eserin metin bölümü kendi içinde manzum ve mensur kısımların tercümeleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Şeyh Vasfî, eserinin mukaddime bölümünde DoğuBatı edebiyatları arasında mukayese yaparak Doğu edebiyatının daha üstün olduğunu belirtmekte ve Doğu edebiyatından tercümeler yapılmasının gerekliliğini vurgulamaktadır. Metin bölümünde ise bu duruma bir örnek teşkil edecek şekilde Doğu edebiyatının önemli isimlerinden Sa‘dî-i Şîrâzî’nin -ağırlıklı olarak- Gülistân ve Bostân’ından 248 parçayı seçerek nesir şeklinde tercüme etmektedir. Bu çalışmada, Şeyh Vasfî’nin biyografisi ile şiir, mektup, sohbet, ders kitabı ve tercüme türünden eserleri sunulmakta, ardından Hikemiyyât-ı İslâmiyye isimli eseri muhteva, tercüme dili ve usulü yönünden incelenmektedir. Muhteva incelemesi, hem mukaddime hem de metin kısımları incelenerek yapılmıştır. Dil özellikleri bakımından inceleme, kullanılan kelimelerin kökenlerine, kullanılan terkiplere ve deyim-atasözü kullanımına göre yapılmıştır. Tercüme usulü ise tercüme türü ve tercüme stratejilerine göre incelenerek belirlenmiştir. Bu incelemelerden sonra Hikemiyyât-ı İslâmiyye’nin latinize edilmiş hâli sunulmuş ve böylelikle hem Osmanlı edebiyatına hem de tercüme literatürüne katkıda bulunulmuştur

Kaynakça

  • Akın, Ertan. “ŞeYh Vasfî’nin Sevâtı’ AdLı Eseri (İnceLeme-Metin).” Yüksek Lisans tezi, Beykent Üniversitesi, 2022. ULusay Tez Merkezi (757417). google scholar
  • ArısoY, ŞeYda. “Türkçe ve Farsçada Ortak Kullanılan AtasözLeri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 57, (2018): 127-138. https:// dergipark.org.tr/tr/downLoad/articLe-fiLe/429720 google scholar
  • ArsLan, Mehmet. “Vasfî/Berkî, Şeyh Ali Vasfî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 2014, Erişim tarihi 19 Nisan 2025, https://teis.Yesevi.edu. tr/madde-detay/vasfi-berki-seyh-ali-vasfi. google scholar
  • AtaLay, Mehmet. “Şeyh Vasfî’nin Reyâhîn Adlı Eseri”, Doğu Araştırmaları 1, no.19, (2019): 1-27. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ doguedebiYati/issue/48905/583204 google scholar
  • Avcıoğlu, Gamze Gizem. “Sa‘di-Yi Şîrâzî’nin Hayatı, Eserleri ve Türk Edebiyatındaki Yeri.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2018. ULusal Tez Merkezi (495813). google scholar
  • Boşça, Hatice Uysal. “Şeyh Vasfî - Hayatı, Sanatı, Eserleri.” Yüksek Lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2010. Ulusal Tez Merkezi (271389). google scholar
  • CeYhan, Adem. “Muallim Nâcî’nin Emsâl-i Ali Tercümesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 9, (2001): 277-325. https:// dergipark.org.tr/tr/download/article-file/258232. google scholar
  • Çelik, Ahmet. “Tanzimat’tan Günümüze Türkiye’de Farsça Öğretimi.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2005. ULusal Tez Merkezi (217293). google scholar
  • Denizmen, Serap. “Ahmed Midhat Efendi ve Mütercim İzzet Paşa’nın Bilinmeyen Mektuplaşması: Roman, Lisan, Batılılaşma ve Maârif Üzerine Tenkitler.” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 50, (2023): 333-380. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-fiLe/3326368 . google scholar
  • Ertürkoğlu, Eren. Osmanlı Edebiyatında Satıraltı Tercüme Tekniği ve Satıraltı Bir Bostân Tercümesi. DBY YayınLarı, 2024. google scholar
  • Fürûğî, Muhammed ALi. Külliyât-ı Sa‘dî: Nasihatü’l-Mülûk. Çâphâne-i Berûhîm, 1320/1941. google scholar
  • Fürûğî, Muhammed ALi. Külliyât-ı Sa‘dî: Bûstân-ı Sa‘dî. Çâphâne-i Berûhîm, 1320/1941. google scholar
  • Gariper, Cafer. “Geçiş Dönemi NesLi: Ara NesiL”. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı (1839-2000) içinde, ed. Ramazan Korkmaz. Grafiker Yayınları, 2004. google scholar
  • Gökçe, Hasan. “Kefevî Tekkesi Şeyhi Ali Vasfî Efendi Hayatı Sanatı ve Eserleri.” Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2014. ULusal Tez Merkezi (356454). google scholar
  • Gül, Emine. “Bedâyi’, Şeyh Vasfî (TranskripsiYonLu Metin).” Mezuniyet tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 1997. google scholar
  • Gürçağlar, Şehnaz Tahir. Çevirinin ABC’si. Say Yayınları, 2019. google scholar
  • İzedperest, Nurullah. Gülistân-ı Sa‘dî. Daniş YayınLarı, 1367/1988. google scholar
  • KaLYon, Filiz. Bârika. Yavuz Sultan Selim’in Şiirlerinden Seçmeler. Berikan YayınLarı, 2015. google scholar
  • KapLan, Mehmet. Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser. Dergah YayınLarı, 2008. google scholar
  • KıLıç, Müzahir ve Mehmet AtaLay. “ŞeYh Vasfî ve Cezebât AdLı Eseri.” Doğu Araştırmaları 8, (2011): 63-92. https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/1049842. google scholar
  • KıLıç, Müzahir ve Mehmet AtaLay. “Şeyh Vasfî ve FeYzâbâd Adlı Eseri”, Doğu Araştırmaları 9, (2012): 5-40. https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/1049988. google scholar
  • Özege, Mehmet Seyfettin. Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu C. 3. Fatih Yayınevi Matbaası, 1975. google scholar
  • Rehber, Halil Hatip. Gülistân-ı Sa‘dî. Safi Alişah YayınLarı, 1376/1997. google scholar
  • ŞeYh Vasfî. Hikemiyyât-ı İslâmiyye. Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1304/1887. google scholar
  • Taştan, Osman. “ŞeYh Vasfî’nin Nahv-i Osmanî Eserinin İnceLenmesi.” Yüksek Lisans tezi, TrakYa Üniversitesi, 2009. ULusaL Tez Merkezi (241107). google scholar
  • Tokmak, ALi Naci. Türkçe-Farsça Ortak Deyimler Sözlüğü. ÇantaY Kitapevi, 1995. google scholar
  • Topçu, Esra. “Cezebât, Şeyh Vasfî (Metin Aktarma ve Sözlük).” Mezuniyet tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, 2010. google scholar
  • Yalçın, AYşe. “Şeyh Vasfî’nin Cezebât Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme.” Mezuniyet tezi, Ankara Üniversitesi, 2007. google scholar
  • Yazar, Sadık. “Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011. Ulusal Tez Merkezi (287832). google scholar
  • Yazıcı, Tahsin. “Gülistân,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14: 240-241. Türkiye Diyanet Vakfı YaYınLarı, 1996. google scholar
  • YıLmaz, Arif. Şeyh Vasfî ve Muallim Nâcî ile Mektupları: Şöyle Böyle. Türkçe Mevsimi YayınLarı, 2012. google scholar
  • Yûsufî, Gulam Hüseyin. Bûstân-ı Sa‘dî-Sa‘dî-nâme: Tashîh ve tavzîh. Çâphâne-i Hâce, 1359/1981. google scholar
  • Zent, BirgüL. “Şeyh Vasfî’nin Bedâyi’ AdLı Eseri Üzerine Bir İnceyeme.” MezuniYet tezi, Bayıkesir Üniversitesi, 2011. google scholar

Sheikh Vasfî and His Translation Titled Hikemiyyât-ı İslâmiyye

Yıl 2025, Cilt: 65 Sayı: 1, 89 - 129, 02.05.2025
https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1503748

Öz

Sheikh Vasfî, one of the authors of the Ara Nesil, who was a supporter of classical Turkish literature, wrote many works in both translation and original works. His work Hikemiyyât-ı İslâmiyye is a translation of Sa‘di Shirâzî’s Bûstân and Gulistân. The text part of the work, which consists of an introduction and text sections, is divided into two parts: translations of the verse and prose parts. In the introduction, Sheikh Vasfî makes a comparison between Eastern and Western literatures and argues for the superiority of Eastern literature and emphasizes the necessity of translations from Eastern literature. In the text section, as an example of this situation, he selects 248 pieces from the Gulistân and Bûstân of Sa‘di Shirâzî, one of the prominent names of Eastern literature, and translates them into prose. In this study, Sheikh Vasfî’s biography and his works in the genres of poetry, letters, conversation, textbooks and translations are presented, and then his work Hikemiyyât-ı İslâmiyye is analyzed in terms of its content, translation language and methodology. The content of Hikemiyyât-ı İslâmiyye was determined by analyzing the text’s introduction and the translation itself; its linguistic features were analyzed according to the origins of the words used, the phrases used, and the use of idioms and proverbs; and its translation method was analyzed according to the type of translation and translation strategies. Following this comprehensive analysis, the latinized version of Hikemiyyât-ı İslâmiyye is presented, thereby enriching both Ottoman and translation studies.

Kaynakça

  • Akın, Ertan. “ŞeYh Vasfî’nin Sevâtı’ AdLı Eseri (İnceLeme-Metin).” Yüksek Lisans tezi, Beykent Üniversitesi, 2022. ULusay Tez Merkezi (757417). google scholar
  • ArısoY, ŞeYda. “Türkçe ve Farsçada Ortak Kullanılan AtasözLeri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 57, (2018): 127-138. https:// dergipark.org.tr/tr/downLoad/articLe-fiLe/429720 google scholar
  • ArsLan, Mehmet. “Vasfî/Berkî, Şeyh Ali Vasfî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 2014, Erişim tarihi 19 Nisan 2025, https://teis.Yesevi.edu. tr/madde-detay/vasfi-berki-seyh-ali-vasfi. google scholar
  • AtaLay, Mehmet. “Şeyh Vasfî’nin Reyâhîn Adlı Eseri”, Doğu Araştırmaları 1, no.19, (2019): 1-27. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ doguedebiYati/issue/48905/583204 google scholar
  • Avcıoğlu, Gamze Gizem. “Sa‘di-Yi Şîrâzî’nin Hayatı, Eserleri ve Türk Edebiyatındaki Yeri.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2018. ULusal Tez Merkezi (495813). google scholar
  • Boşça, Hatice Uysal. “Şeyh Vasfî - Hayatı, Sanatı, Eserleri.” Yüksek Lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2010. Ulusal Tez Merkezi (271389). google scholar
  • CeYhan, Adem. “Muallim Nâcî’nin Emsâl-i Ali Tercümesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 9, (2001): 277-325. https:// dergipark.org.tr/tr/download/article-file/258232. google scholar
  • Çelik, Ahmet. “Tanzimat’tan Günümüze Türkiye’de Farsça Öğretimi.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2005. ULusal Tez Merkezi (217293). google scholar
  • Denizmen, Serap. “Ahmed Midhat Efendi ve Mütercim İzzet Paşa’nın Bilinmeyen Mektuplaşması: Roman, Lisan, Batılılaşma ve Maârif Üzerine Tenkitler.” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 50, (2023): 333-380. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-fiLe/3326368 . google scholar
  • Ertürkoğlu, Eren. Osmanlı Edebiyatında Satıraltı Tercüme Tekniği ve Satıraltı Bir Bostân Tercümesi. DBY YayınLarı, 2024. google scholar
  • Fürûğî, Muhammed ALi. Külliyât-ı Sa‘dî: Nasihatü’l-Mülûk. Çâphâne-i Berûhîm, 1320/1941. google scholar
  • Fürûğî, Muhammed ALi. Külliyât-ı Sa‘dî: Bûstân-ı Sa‘dî. Çâphâne-i Berûhîm, 1320/1941. google scholar
  • Gariper, Cafer. “Geçiş Dönemi NesLi: Ara NesiL”. Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı (1839-2000) içinde, ed. Ramazan Korkmaz. Grafiker Yayınları, 2004. google scholar
  • Gökçe, Hasan. “Kefevî Tekkesi Şeyhi Ali Vasfî Efendi Hayatı Sanatı ve Eserleri.” Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2014. ULusal Tez Merkezi (356454). google scholar
  • Gül, Emine. “Bedâyi’, Şeyh Vasfî (TranskripsiYonLu Metin).” Mezuniyet tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 1997. google scholar
  • Gürçağlar, Şehnaz Tahir. Çevirinin ABC’si. Say Yayınları, 2019. google scholar
  • İzedperest, Nurullah. Gülistân-ı Sa‘dî. Daniş YayınLarı, 1367/1988. google scholar
  • KaLYon, Filiz. Bârika. Yavuz Sultan Selim’in Şiirlerinden Seçmeler. Berikan YayınLarı, 2015. google scholar
  • KapLan, Mehmet. Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser. Dergah YayınLarı, 2008. google scholar
  • KıLıç, Müzahir ve Mehmet AtaLay. “ŞeYh Vasfî ve Cezebât AdLı Eseri.” Doğu Araştırmaları 8, (2011): 63-92. https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/1049842. google scholar
  • KıLıç, Müzahir ve Mehmet AtaLay. “Şeyh Vasfî ve FeYzâbâd Adlı Eseri”, Doğu Araştırmaları 9, (2012): 5-40. https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/1049988. google scholar
  • Özege, Mehmet Seyfettin. Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu C. 3. Fatih Yayınevi Matbaası, 1975. google scholar
  • Rehber, Halil Hatip. Gülistân-ı Sa‘dî. Safi Alişah YayınLarı, 1376/1997. google scholar
  • ŞeYh Vasfî. Hikemiyyât-ı İslâmiyye. Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1304/1887. google scholar
  • Taştan, Osman. “ŞeYh Vasfî’nin Nahv-i Osmanî Eserinin İnceLenmesi.” Yüksek Lisans tezi, TrakYa Üniversitesi, 2009. ULusaL Tez Merkezi (241107). google scholar
  • Tokmak, ALi Naci. Türkçe-Farsça Ortak Deyimler Sözlüğü. ÇantaY Kitapevi, 1995. google scholar
  • Topçu, Esra. “Cezebât, Şeyh Vasfî (Metin Aktarma ve Sözlük).” Mezuniyet tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, 2010. google scholar
  • Yalçın, AYşe. “Şeyh Vasfî’nin Cezebât Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme.” Mezuniyet tezi, Ankara Üniversitesi, 2007. google scholar
  • Yazar, Sadık. “Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011. Ulusal Tez Merkezi (287832). google scholar
  • Yazıcı, Tahsin. “Gülistân,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14: 240-241. Türkiye Diyanet Vakfı YaYınLarı, 1996. google scholar
  • YıLmaz, Arif. Şeyh Vasfî ve Muallim Nâcî ile Mektupları: Şöyle Böyle. Türkçe Mevsimi YayınLarı, 2012. google scholar
  • Yûsufî, Gulam Hüseyin. Bûstân-ı Sa‘dî-Sa‘dî-nâme: Tashîh ve tavzîh. Çâphâne-i Hâce, 1359/1981. google scholar
  • Zent, BirgüL. “Şeyh Vasfî’nin Bedâyi’ AdLı Eseri Üzerine Bir İnceyeme.” MezuniYet tezi, Bayıkesir Üniversitesi, 2011. google scholar
Toplam 33 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Türk Dili ve Edebiyatı (Diğer)
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Eren Ertürkoğlu 0000-0002-5425-7819

Yayımlanma Tarihi 2 Mayıs 2025
Gönderilme Tarihi 23 Haziran 2024
Kabul Tarihi 5 Şubat 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 65 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Ertürkoğlu, E. (2025). Şeyh Vasfî ve Hikemiyyât-ı İslâmiyye Adlı Tercümesi. Journal of Turkish Language and Literature, 65(1), 89-129. https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1503748
AMA Ertürkoğlu E. Şeyh Vasfî ve Hikemiyyât-ı İslâmiyye Adlı Tercümesi. Journal of Turkish Language and Literature. Mayıs 2025;65(1):89-129. doi:10.26650/TUDED2025-1503748
Chicago Ertürkoğlu, Eren. “Şeyh Vasfî ve Hikemiyyât-ı İslâmiyye Adlı Tercümesi”. Journal of Turkish Language and Literature 65, sy. 1 (Mayıs 2025): 89-129. https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1503748.
EndNote Ertürkoğlu E (01 Mayıs 2025) Şeyh Vasfî ve Hikemiyyât-ı İslâmiyye Adlı Tercümesi. Journal of Turkish Language and Literature 65 1 89–129.
IEEE E. Ertürkoğlu, “Şeyh Vasfî ve Hikemiyyât-ı İslâmiyye Adlı Tercümesi”, Journal of Turkish Language and Literature, c. 65, sy. 1, ss. 89–129, 2025, doi: 10.26650/TUDED2025-1503748.
ISNAD Ertürkoğlu, Eren. “Şeyh Vasfî ve Hikemiyyât-ı İslâmiyye Adlı Tercümesi”. Journal of Turkish Language and Literature 65/1 (Mayıs2025), 89-129. https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1503748.
JAMA Ertürkoğlu E. Şeyh Vasfî ve Hikemiyyât-ı İslâmiyye Adlı Tercümesi. Journal of Turkish Language and Literature. 2025;65:89–129.
MLA Ertürkoğlu, Eren. “Şeyh Vasfî ve Hikemiyyât-ı İslâmiyye Adlı Tercümesi”. Journal of Turkish Language and Literature, c. 65, sy. 1, 2025, ss. 89-129, doi:10.26650/TUDED2025-1503748.
Vancouver Ertürkoğlu E. Şeyh Vasfî ve Hikemiyyât-ı İslâmiyye Adlı Tercümesi. Journal of Turkish Language and Literature. 2025;65(1):89-129.