Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Nevâyî’nin Şathiye Türündeki Bir Gazeline Fakrî’nin Manzum Şerhi

Yıl 2025, Cilt: 65 Sayı: 1, 130 - 144, 02.05.2025
https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1543815

Öz

İslamî edebiyatların özellikle tasavvufî şiir kolunda örnekleri çok görülen şathiyeler, bazı örnekleri ilk okunduğunda görünüşte İslam dininin hükümlerine uymadığı düşünülen, çoğu zaman da akla ve mantığa zıt olarak algılandıkları için saçma kabul edilen şiirlerdir. Türk edebiyatında Mevlâna, Yunus Emre ve Hacı Bayram-ı Veli gibi mutasavvıfların ve diğer bir çok şairin şathiyelerine hem mecaz ve benzetmeler arkasına gizlenmiş olan manalarını izah etmek hem de bu türden şiirlerin dine aykırı olmadığını göstermek için şerhler yazılmıştır. Özellikle Yunus Emre’nin meşhur şathiyesinin farklı şerhlerine rastlanmaktadır. Türk edebiyatında şathiyeleri bilinen şairlerin bu şiirlerine yazılan farklı şerhlerin tespit edilmesi kadar şu anki bilgilerimize göre şathiye yazdıkları bilinmeyen bazı şairlerin şathiye özelliği gösteren şiirlerinin tespiti de muhtemeldir. Nitekim bu çalışmada, daha önce şathiye yazdığına dair herhangi bir kayda rastlamadığımız Alî Şîr Nevâyî’nin, Fevâyidü’lKiber isimli divanında yer alan ve şathiye özelliği gösterdiği görülen bir gazeline ve son dönem Çağatay şairlerinden Fakrî’nin bu şathiyeye yazdığı manzum bir şerhe dikkat çekilecektir. Çalışmamızda öncelikle Fakrî’ye ve Fransa Milli Kütüphanesi’nde bulunan divanına işaret edildikten sonra her iki şairin ilgili metinlerine yer verilecek, ardından bunların diliçi çevirileri yapılacaktır. Nevâyî ve Fakrî’nin şiirlerinin dil özelliklerine de değinilen çalışmamızda iki şiirin bir arada yer aldığı metnin dijital kopyası da sunulacaktır.

Kaynakça

  • Abik, Deniz. “SûfÎ AllahYâr ve Sebâtü’l-ÂcizÎn’i: 18. YüzYıl Doğu Türk EdebÎ Dilinde MahallÎleşme Eğilimleri Üzerine,” The International Association of Central Asian Studies 11, no. 1, (2007): 52-73. https://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/sufi_allahYar_ve_sebatul_acizin.pdf google scholar
  • Aslan, ÜzeYİr. “Fahrî Ahmed ve ŞathİYe Şerhi”, Turklsh Studies 3, no. 4, (2008): 120-155. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.361 google scholar
  • Aydın Yağcıoğlu, Songül. “Yûnus Emre’nin “Çıktım Erik Dalına Anda Yedim Üzümü” Mısraıyla Bilinen Şiirinin Bilinmeyen Bir Şerhi”, DEUİFD Türk Kültürünü Mayalayanlar Özel Sayısı, (2021): 165-201. https://doi.org/l0.21054/deuifd.1051805 google scholar
  • Bodrogligeti, Andras. J. E. A Grammar of Chagatay, Languages of the World/Materlals 155. Lincom Europa, 2001. google scholar
  • Clauson, Sir Gerard. Sanglax: A Perslan gülde to the Turklsh language by Muhammad Mahdı Xan, Facsimile text with an introduction and indices, Messrs. Luzac and Company Ltd., 1960. google scholar
  • Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turklsh. Oxford UniversitY Press, 1972. google scholar
  • Coşkun, Volkan. Özbek Türkçesl Grameri. Türk Dil Kurumu YaYinları, 2017. google scholar
  • Çakmak, Serkan. “UYgurca Yazılmış Meslek Risalelerinin Ses Özellikleri”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Derglsl, no. 10 (2017): 81-103. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uYgur/issue/35000/399504 google scholar
  • Eckmann, Jânos. “ÇağataY EdebİYatının Son Devri (1800-1920)”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1963, (1964): 121-156. https:// dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/38262/442523 google scholar
  • Eckmann, Jânos. Chagatay Manual, Indiana University, 1966. google scholar
  • Kaçalin, Mustafa. Niyazi, Nevâyî'nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, El-Luğâtu’n-Nevâ’iyye ve'l-istişhâdâtu'l-Cağâtâ’iyye. Türk Dil Kurumu YaYınları, 2011. google scholar
  • KaYa, Önal. Alî Şîr Nevayî, Fevâyldü’l-Klber. Türk Dil Kurumu YaYınları, 1996. google scholar
  • Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı. Türk Edebiyatında Şathiye. Akçağ YaYinları, 2001. google scholar
  • Kutluer, İlhan. “Cevher”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7: 450-455. TürkİYe Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. google scholar
  • Necipoviç, Necip. Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. çev. İklil Kurban. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008. google scholar
  • OnaY, Ahmet Talat. Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev'i (haz. Cemal Kurnaz). Akçağ Yayınları, 1996. google scholar
  • Ölmez, Zuhal. Ebulgazi Bahadır Han Şecere-yi Terâkime. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020. google scholar
  • Özdemir, Cafer. “Âşık VeYsel’in ŞathİYesinin Tasavvufî Şifreleri”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Âşık Veysel Hatırasına Gelenek ve Edebiyat Özel Sayısı, (2023): 109-127. https://doi.org/10.28981/hikmet.1314807 google scholar
  • Özkan, Nevzat ve Mehmet Bulut. “ÇağataY Türkçesinden Yeni UYgur Türkçesine Geçişte Fonetik Özellikler Bakımından Miftahu’l-Cinan Örneği”, International Journal of Volga - Ural and Turkestan Studies 5, no. 9 (2023): 19-39. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijvuts/ issue/76045/1196720 google scholar
  • Öztürk, Rıdvan. Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, Türk Dil Kurumu YaYınları, 1997. google scholar
  • Steingass, Francis Joseph. Persian-English Dictionary, Routledge & K. Paul, 1892. google scholar
  • ŞeYh SüleYman Efendi. Lûgat-ı Çağatay ve Türkî-i Osmanî, Türk Dilleri Araştırmaları C. 13, 2003. google scholar
  • Tatçı, Mustafa. “Yûnus Emre Şerhleri (Çıktım Erik Dalına Şerhleri)”. Yunus Emre’nin Vefatının 700. Yıl Dönümü Anısına Uluslararası Türkçenin Anadolu'da Yazı Dili Oluşu Sempozyumu Bildiri Kitabı. Türk Dil Kurumu YaYınları, 2021. google scholar
  • Tatçı, Mustafa. Ben Doğurdum Anamı: Ali Örfî’nin Bir Şathiyesinin Şerhi (2. Baskı). H Yayınları, 2022. google scholar
  • Uludağ, SüleYman, “Şathiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38: 370-371. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010. google scholar

Fakri’s Poetic Commentary on a Ghazal in the Shathiye Genre by Nevâyî

Yıl 2025, Cilt: 65 Sayı: 1, 130 - 144, 02.05.2025
https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1543815

Öz

“Shathiyas,” especially prevalent in the Sufi poetry branch of Islamic literature, are poems often deemed absurd at first glance as they seem to deviate from Islamic teachings and are sometimes perceived as contrary to reason and logic. In Turkish literature, commentaries have been written to elucidate the hidden meanings behind the metaphors and similes in the shathiyas of mystics, such as Mevlana, Yunus Emre, and Hacı Bayram-ı Veli, as well as many other poets. These commentaries aim to demonstrate that such poems are not against religious principles. In Turkish literature, we see different commentaries on Yunus Emre’s famous “Şathiye”. In addition to identifying different commentaries written on the poems of poets whose shathiyes are known in Turkish literature, it is also possible to identify poems with shathiye characteristics of some poets whose shathiye writings are not known according to our current knowledge. This study focuses on the 384th ghazal in Ali Şîr Nevâyî’s Divan, titled Fevayidu’l-Kiber, which shows characteristics of a shathiya. This study draws attention to the poetic commentary written by the contemporary Chagatai poet Fakrî on this shathiya. After referencing Fakrî and his Divan in the National Library of France, both poets’ texts will be provided with intralingual translations. This study also discusses the linguistic features of Nevâyî and Fakrî’s poetry and concludes by presenting a digital copy of the text where both poems are included together.

Kaynakça

  • Abik, Deniz. “SûfÎ AllahYâr ve Sebâtü’l-ÂcizÎn’i: 18. YüzYıl Doğu Türk EdebÎ Dilinde MahallÎleşme Eğilimleri Üzerine,” The International Association of Central Asian Studies 11, no. 1, (2007): 52-73. https://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/sufi_allahYar_ve_sebatul_acizin.pdf google scholar
  • Aslan, ÜzeYİr. “Fahrî Ahmed ve ŞathİYe Şerhi”, Turklsh Studies 3, no. 4, (2008): 120-155. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.361 google scholar
  • Aydın Yağcıoğlu, Songül. “Yûnus Emre’nin “Çıktım Erik Dalına Anda Yedim Üzümü” Mısraıyla Bilinen Şiirinin Bilinmeyen Bir Şerhi”, DEUİFD Türk Kültürünü Mayalayanlar Özel Sayısı, (2021): 165-201. https://doi.org/l0.21054/deuifd.1051805 google scholar
  • Bodrogligeti, Andras. J. E. A Grammar of Chagatay, Languages of the World/Materlals 155. Lincom Europa, 2001. google scholar
  • Clauson, Sir Gerard. Sanglax: A Perslan gülde to the Turklsh language by Muhammad Mahdı Xan, Facsimile text with an introduction and indices, Messrs. Luzac and Company Ltd., 1960. google scholar
  • Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turklsh. Oxford UniversitY Press, 1972. google scholar
  • Coşkun, Volkan. Özbek Türkçesl Grameri. Türk Dil Kurumu YaYinları, 2017. google scholar
  • Çakmak, Serkan. “UYgurca Yazılmış Meslek Risalelerinin Ses Özellikleri”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Derglsl, no. 10 (2017): 81-103. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uYgur/issue/35000/399504 google scholar
  • Eckmann, Jânos. “ÇağataY EdebİYatının Son Devri (1800-1920)”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1963, (1964): 121-156. https:// dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/38262/442523 google scholar
  • Eckmann, Jânos. Chagatay Manual, Indiana University, 1966. google scholar
  • Kaçalin, Mustafa. Niyazi, Nevâyî'nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, El-Luğâtu’n-Nevâ’iyye ve'l-istişhâdâtu'l-Cağâtâ’iyye. Türk Dil Kurumu YaYınları, 2011. google scholar
  • KaYa, Önal. Alî Şîr Nevayî, Fevâyldü’l-Klber. Türk Dil Kurumu YaYınları, 1996. google scholar
  • Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı. Türk Edebiyatında Şathiye. Akçağ YaYinları, 2001. google scholar
  • Kutluer, İlhan. “Cevher”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7: 450-455. TürkİYe Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. google scholar
  • Necipoviç, Necip. Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. çev. İklil Kurban. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008. google scholar
  • OnaY, Ahmet Talat. Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev'i (haz. Cemal Kurnaz). Akçağ Yayınları, 1996. google scholar
  • Ölmez, Zuhal. Ebulgazi Bahadır Han Şecere-yi Terâkime. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2020. google scholar
  • Özdemir, Cafer. “Âşık VeYsel’in ŞathİYesinin Tasavvufî Şifreleri”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Âşık Veysel Hatırasına Gelenek ve Edebiyat Özel Sayısı, (2023): 109-127. https://doi.org/10.28981/hikmet.1314807 google scholar
  • Özkan, Nevzat ve Mehmet Bulut. “ÇağataY Türkçesinden Yeni UYgur Türkçesine Geçişte Fonetik Özellikler Bakımından Miftahu’l-Cinan Örneği”, International Journal of Volga - Ural and Turkestan Studies 5, no. 9 (2023): 19-39. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijvuts/ issue/76045/1196720 google scholar
  • Öztürk, Rıdvan. Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, Türk Dil Kurumu YaYınları, 1997. google scholar
  • Steingass, Francis Joseph. Persian-English Dictionary, Routledge & K. Paul, 1892. google scholar
  • ŞeYh SüleYman Efendi. Lûgat-ı Çağatay ve Türkî-i Osmanî, Türk Dilleri Araştırmaları C. 13, 2003. google scholar
  • Tatçı, Mustafa. “Yûnus Emre Şerhleri (Çıktım Erik Dalına Şerhleri)”. Yunus Emre’nin Vefatının 700. Yıl Dönümü Anısına Uluslararası Türkçenin Anadolu'da Yazı Dili Oluşu Sempozyumu Bildiri Kitabı. Türk Dil Kurumu YaYınları, 2021. google scholar
  • Tatçı, Mustafa. Ben Doğurdum Anamı: Ali Örfî’nin Bir Şathiyesinin Şerhi (2. Baskı). H Yayınları, 2022. google scholar
  • Uludağ, SüleYman, “Şathiye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38: 370-371. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010. google scholar
Toplam 25 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Türk Dili ve Edebiyatı (Diğer)
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Irmak Kaçar 0000-0002-2890-1869

Yayımlanma Tarihi 2 Mayıs 2025
Gönderilme Tarihi 4 Eylül 2024
Kabul Tarihi 21 Kasım 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 65 Sayı: 1

Kaynak Göster

APA Kaçar, I. (2025). Nevâyî’nin Şathiye Türündeki Bir Gazeline Fakrî’nin Manzum Şerhi. Journal of Turkish Language and Literature, 65(1), 130-144. https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1543815
AMA Kaçar I. Nevâyî’nin Şathiye Türündeki Bir Gazeline Fakrî’nin Manzum Şerhi. Journal of Turkish Language and Literature. Mayıs 2025;65(1):130-144. doi:10.26650/TUDED2025-1543815
Chicago Kaçar, Irmak. “Nevâyî’nin Şathiye Türündeki Bir Gazeline Fakrî’nin Manzum Şerhi”. Journal of Turkish Language and Literature 65, sy. 1 (Mayıs 2025): 130-44. https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1543815.
EndNote Kaçar I (01 Mayıs 2025) Nevâyî’nin Şathiye Türündeki Bir Gazeline Fakrî’nin Manzum Şerhi. Journal of Turkish Language and Literature 65 1 130–144.
IEEE I. Kaçar, “Nevâyî’nin Şathiye Türündeki Bir Gazeline Fakrî’nin Manzum Şerhi”, Journal of Turkish Language and Literature, c. 65, sy. 1, ss. 130–144, 2025, doi: 10.26650/TUDED2025-1543815.
ISNAD Kaçar, Irmak. “Nevâyî’nin Şathiye Türündeki Bir Gazeline Fakrî’nin Manzum Şerhi”. Journal of Turkish Language and Literature 65/1 (Mayıs2025), 130-144. https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1543815.
JAMA Kaçar I. Nevâyî’nin Şathiye Türündeki Bir Gazeline Fakrî’nin Manzum Şerhi. Journal of Turkish Language and Literature. 2025;65:130–144.
MLA Kaçar, Irmak. “Nevâyî’nin Şathiye Türündeki Bir Gazeline Fakrî’nin Manzum Şerhi”. Journal of Turkish Language and Literature, c. 65, sy. 1, 2025, ss. 130-44, doi:10.26650/TUDED2025-1543815.
Vancouver Kaçar I. Nevâyî’nin Şathiye Türündeki Bir Gazeline Fakrî’nin Manzum Şerhi. Journal of Turkish Language and Literature. 2025;65(1):130-44.