The Lyricist’s Right: An Ill-Starred Poet Yahyā Bey of Tashlidja and the Composition of His Quatrain

Yıl 2025, Cilt: 65 Sayı: 2, 513 - 538, 01.09.2025

Fatih Tığlı

https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1709345

Öz

There are lingering doubts about the lyricists of certain songs in Turkish classical music. The lyrics of some compositions are either misattributed to others or are marked as anonymous, often indicated with a question mark (?). Upon examining the major sources of classical Turkish music, namely dīwāns, mathnawīs, mejmūʿas, and tadhkiras, it becomes apparent that some poetic texts from classical Turkish literature have been adapted as song lyrics. In many cases, these poems are set to music and performed, sometimes with minor modifications. One such instance involves a quatrain by Yahyā Bey of Tashlidja (d. 990/1582–83), an underappreciated poet of the sixteenth century, who may be characterized as “Ill-starred,” echoing a phrase used in the song under discussion. There are different views regarding the authorship of the lyrics for the song “I am an ill-starred, strange, wanderer lover,” composed by Hācī ʿĀrif Bey in agir-aksak tempo and nihavend mode. The name of Mehmed Saʿdī Bey is most often cited as the lyricist. This study begins by exploring perspectives from the field of classical Turkish music regarding the authorship of this song. Subsequently, based on notable textual similarities, the lyrics are compared with a quatrain by Yahyā Bey, leading to the argument that the true lyricist is Yahyā Bey himself. The article then discusses the textual alteration made to the original quatrain and how the lyrics came to be associated with Mehmed Saʿdī Bey. Finally, by consulting Yahyā Bey’s dīwān, the study identifies the differences between the quatrain and the song lyrics, offering insights into the historical evolution of the text.

Anahtar Kelimeler

Hācī ʿĀrif Bey , Mehmed Saʿdī Bey , Yahyā Bey of Tashlidja , quatrain , lyrics

Güftekârın Hakkı: Ahteri Düşkün Bir Şair Taşlıcalı Yahyâ Bey ve Murabbaının Bestelenmesi

Öz

Türk müziğinde yer alan bazı eserlerin güftelerinin sahipleri hakkında tereddütler vardır. Bu tür durumlarda genellikle güfte, ya sahibinden başkasına atfedilir ya da sahibi meçhul olarak anılıp bir soru işareti (?) ile belirtilir. Klasik Türk müziğinin güfte kaynaklarından biri olan Klasik Türk edebiyatının eserleri (divanlar, mesneviler, mecmualar ve tezkireler) tetkik edildiğinde bazı metinlerin kulağımıza hiç de yabancı olmadıkları görülür. Bir edebî eserde yer alan şiirin -bazen ufak tefek değişiklik lerle- bestelenerek icra edildiğine şahitlik ederiz. İşte bu metinlerden biri de XVI. yüzyılın kıymeti yeterince takdir edilmemiş, şarkıda geçtiği üzere “ahteri düşkün” tabir edebileceğimiz şairlerinden biri olan Taşlıcalı Yahyâ Bey’e (ö. 990/1582-83) ait bir murabbadır. Hacı Ârif Bey tarafından nihavend makamında ağır aksak usulünde bestelenen “Ahteri düşkün garîb ü âşık ı âvâreyim” şarkısının asıl güfte sahibinin kim olduğu konusunda farklı bilgiler mevcuttur. Genellikle güfte sahibi olarak Mehmed Sadi Bey’in adı geçmektedir. Bu çalışmada öncelikle Türk müziği güfteleri ile ilgili kaynaklarda bu eserin güfte sahibinin kim olduğu konusundaki bilgiler ele alınmıştır. Daha sonra benzerliğini göz önünde bulundurularak Yahyâ Bey’in murabbaı ile karşılaştırıp güftenin Yahyâ Bey’e ait olduğu ortaya konacak, ardından zamanla ne gibi değişikliklere uğradığı ve Mehmed Sadi Bey’e nasıl yakıştırıldığı üzerinde durulmuştur. Son olarak Yahyâ Bey’in divanından hareketle metinde yapılan değişiklikler ve bunların dönemsel izleri takip edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hacı Ârif Bey , Mehmed Sadi Bey , Taşlıcalı Yahyâ Bey , murabba , güfte

Kaynakça

• “Ajanslarda Garâbet”. Edeb Yâhû, no. 34 (1327[1909]): 2. google scholar
• Aksüt, Sadun. Türk Musikisi Güfteler 2. Kervan Yayınları, 1983. google scholar
• Ali Gâlib. Gıdâ-yı Rûh. [A. Asadoryan] Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1316 [1900]. google scholar
• Alvan, Türkân ve M. Hakan Alvan. Saz ve Söz Meclisi: Şiir ve Musıkî Medeniyetimiz. Şule Yayınları, 2016. google scholar
• Ârif. Mecmû‘a-i Ârifî. İbrahim Efendi Matbaası, 1290 [1873]. google scholar
• Ârif Bey. Şevk-efzâ veyâhûd Sürûr-ı Dil. Âlem Matbaası, 1307 [1891]. google scholar
• Arslan, Ömer. “Dîvân (Ubeydî)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, Erişim 5 Ocak 2025, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-ubeydi. google scholar
• Anıl, Avni ve Günbey Zakoğlu. Güfteler Türk San’at Musıkîsi Sözlü Eserleri İkinci Kitap. Tomurcuk Matbaası, 1980. google scholar
• Ataman, Sadi Yaver. “Güftekâr’ın Hakkı ve Mehmet Sadi Bey”. Musiki Mecmuası, no. 197 (1964): 137-139. google scholar
• Ataman, Sadi Yaver. Mehmet Sadi Bey. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987. google scholar
• Behar, Cem. Bestesiz Güfteler Şarkılardan “Klâsik”liğe: XIX. Yüzyıl Matbu Güfte Mecmuaları (1852-1905). Yapı Kredi Yayınları, 2024. google scholar
• Bozyiğit, Esra. “Taşlıcalı Yahyâ Bey Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Nesre Çeviri-Sözlük).” Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2021. Ulusal Tez Merkezi (681826). google scholar
• Ceylan, Can. Ölümünün 120. Yılında Hacı Ârif Bey. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Müdürlüğü Yayınları, 2005. google scholar
• Cüneyd Kosal Klasik Türk Musikisi Arşivi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM). Erişim 5 Ocak 2025, https://arsiv.isam.org.tr/index.php/cuneyd-kosal-turk-musikisi-arsivi;isad?sf_culture=tr google scholar
• Çağın, Şerife. “II. Meşrutiyet Döneminde İzmir’de Çıkmış Olan Mizah Gazeteleri -Edeb Yahu-”, Türklük Bilgisi Araştırmaları 28 (2010): 118-144. google scholar
• Çalka, Mehmet Sait. “Gülşen-i Âsâr/Dîvân (Sa’dî).” Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Erişim 5 Ocak 2025, http://tees.yesevi.edu.tr/madde- detay/gulsen-i-asar-divan-sa-di google scholar
• Çavuşoğlu, Mehmed. Yahyâ Bey ve Dîvânından Örnekler. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1983. google scholar
• Çavuşoğlu, Mehmed. “Yahyâ Bey, Dukagin-zâde”. MEB İslâm Ansiklopedisi 13, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1986, 343-347. google scholar
• Çıpan, Mustafa. Güfte İncelemesi Notalar-Güfteler-Şekil Özellikleri Açıklamalar-Edebiyat ve Mûsikî Bilgileri I. Selçuk Üniversitesi Yaşatma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, 2001. google scholar
• Çıpan, Mustafa. “Klasik Türk Mûsikîsi Eserlerinin Güfteleri/Mûsikîmizin Şiiri”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XIV Dîvân’dan Nağmeler: Farklı Boyutlarıyla Edebiyat-Mûsikî İlişkileri içinde, haz. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Ali Emre Özyıldırım ve Ersu Pekin. Klasik Yayınları, 2019. google scholar
• Çoruk, Ali Şükrü. Örnek Bir Vak’a Işığında Abdülhamit Döneminde Kitap ve Dergi Sansürü. Kitabevi Yayınları, 2017. google scholar
• Demirel, Fatmagül. II Abdülhamid Döneminde Sansür. Bağlam Yayınları, 2007. google scholar
• Edirneli Mecdî. Dîvân. haz. Muzaffer Kılıç, DBY Yayınları, 2022. google scholar
• Emin Ongan Üsküdar Musiki Cemiyeti Nota Arşivi (Sözlü Eserler). Erişim 5 Ocak 2025, https://www.uskudarmusikicemiyeti.com/sozlu-eserler/ google scholar
• Ersönmez, Mesut. Güftelerin Dili. Toplumsal Çözüm Yayınları, 2013. google scholar
• Ersönmez, Mesut. Güftelerin Dili: Genişletilmiş Yeni Baskı. Pagos Yayınları, 2021. google scholar
• Esatlı, Mustafa Ragıb. Saray ve Konakların Dilinden Bir Devrin Tarihi. haz. İsmail Dervişoğlu, Bengi Kitap, 2010. google scholar
• Georgen, François. “Yasak Kelimeler: XX. Yüzyılın Başındaki Osmanlı Sansürüyle İlgili Bir Belge Üzerine”. Mete Tunçay’a Armağan içinde, ed. Mehmet Ö. Alkan, Tanıl Bora, Murat Koraltürk. İletişim Yayınları, 2007. google scholar
• Güfte Şâirleri (2. Bölüm). TRT Müzik Dairesi Yayınları, 1973. google scholar
• Güleç, İsmail ve Erdal Kılıç, Osmanlı Şiirinden Bir Demet Şarkı. Duvar Yayınları, 2023. google scholar
• Hancı, Hülya. “Şarkı Türünü Tanımlamadaki Sorunlar ve Bu Sorunların Çözülmesinde Nedîm’in Rolü”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları 4: Nazımdan Nesire Edebi Türler içinde, haz. Hatice Aynur, Müjgan Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım. Turkuaz Yayınları, 2009. google scholar
• Hasan Hilmi. Negamât-ı Aşk yâhûd Yeni Şarkı Mecmu‘ası. Kitabcı Aleksan, 1306 [1890-91]. google scholar
• Hasan Tahsin. Gülzâr-ı Mûsikî. Zafer Kütübhânesi, 1322 [1906]. google scholar
• Hasan Tahsin. Gülzâr-ı Musîkî. çev. Gülçin Yahya Kaçar. Maya Akademi Yayınları, 2011. google scholar
• Hüdâyî (Salâ Muslısı), Dîvân. haz. Mustafa S. Kaçalin. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016. google scholar
• İçli, Şerif. Şarkı Güfteleri 1. Marmara Basımevi, 1949. google scholar
• İstanbul Üniversitesi Osmanlı Dönemi Müziği Uygulama ve Araştırma Merkezi (OMAR) Osmanlı Dönemi Müziği Multimedya Arşivi (OMARŞİV) Arama ve Karşılaştırma Portalı. Erişim 5 Ocak 2025, https://omarsiv.istanbul.edu.tr/ google scholar
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Hoş Sadâ. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1958. google scholar
• Kânûnî Sultan Süleyman. Muhibbî Dîvânı Bütün Şiirleri II, haz. Kemal Yavuz ve Orhan Yavuz. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016. google scholar
• Kaya, Bayram Ali. “Taşlıcalı Yahyâ,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40: 156-157. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011. google scholar
• Kemal Batanay Musiki Arşivi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM). Erişim 5 Ocak 2025, https://arsiv.isam.org.tr/ index.php/kemal-batanay-music-archive;isad?sf_culture=tr google scholar
• Kip, Tarık (haz.) TRT Türk Sanat Musikisi Sözlü Eserler Repertuvarı (Makamlara Göre) İlâveli ve Genişletilmiş 3. Basım. TRT Müzik Dairesi Yayınları, 1979. google scholar
• Mehmed Sadi. Gülşen-i Âsâr. Millî Kütüphane, 06 Mil Yz A 1872. google scholar
• Mert, Talip. “Hacı Arif Bey (1831-1885)”. Osmanlı İstanbulu IV içinde, ed. Feridun M. Emecen, Ali Akyıldız ve Emrah Safa Gürkan. İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, 2016. google scholar
• Mustafa Emîrî. Yeni Şarkı Mecmu‘ası. Cemal Efendi Matbaası, 1304 [1888-89]. google scholar
• Okumuş, Ruveyda. “II. Abdülhamid Devrinde Yıldızı Parlayan Bir Devlet Adamı: Reşid Mümtaz Paşa (1856-1928)”. Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi 2, no: 2 (2020): 113-140. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1200779 google scholar
• Özpekel, Osman Nuri. “Şâir ve Bestekâr Osmanlı Padişahları”. Osmanlı 10: Kültür ve Sanat içinde, ed. Güler Eren. Yeni Türkiye Yayınları, 1999. google scholar
• Öztuna, Yılmaz. “Ârif Bey [Hacı Mehmed],” Türk Musikisi Ansiklopedisi I: 61-67. Millî Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları Yayınları, 1969. google scholar
• Öztuna, Yılmaz. Hacı Ârif Bey. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1986. google scholar
• Öztuna, Yılmaz. “Ârif Bey [Hacı Mehmed],” Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi I: 96-109. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990. google scholar
• Sağlam, Ayşe. Taşlıcalı Yahya ve Hamse’si. Grafiker Yayınları, 2017. google scholar
• Salgar, M. Fatih. Hacı Arif Bey: Hayatı-Sanatı-Eserleri. Ötüken Yayınları, 2011. google scholar
• Saraç, M. A. Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi (Belâgat ve Biçim-Ölçü-Kafiye). TDK Yayınları, 2019. google scholar
• Seçilmiş Şarkı Güfteleri. Türk Musikisi Dergisi Neşriyatı, 1948. google scholar
• Semih Mümtaz S., Tarihimizde Hayal Olmuş Hakikatler. Hilmi Kitabevi, 1948. google scholar
• Sezgin, Bekir Sıtkı. “Hacı Ârif Bey,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 14: 440-442. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996. google scholar
• Şentürk, Ahmet Atillâ. Taşlıcalı Yahyâ Beğ'in Şehzâde Mustafa Mersiyesi Yahut Kanunî Hicviyesi. Büyüyenay Yayınları, 2014. google scholar
• Şevki Bey. Hevâ-yı Şevk veyâhûd Sadâ-yı Aşk. Âlem Matbaası, 1307 [1891]. google scholar
• Taşçı, Muharrem, haz. Şarkı Güfteleri 1. Marmara Basımevi Neşriyatı, 1961. google scholar
• Tombul, Enis. “Asıl Söz Sahipleri.” Darülelhan Mecmuası, no. 12 (2020): 27-30. google scholar
• Tombul, Enis. “Asıl Söz Sahipleri-II.” Darülelhan Mecmuası, no. 13 (2022): 44-45. google scholar
• Turabi, Ahmet Hakkı. “Mecmû‘a-i Ârifî (Hacı Ârif Bey) (Matbu)” Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, Erişim 5 Ocak 2025, https://tees.yesevi. edu.tr/madde-detay/mecmu-a-i-arifi-haci-arif-bey-matbu. google scholar
• Paçacı Tunçay, Gönül. Neşriyât-ı Mûsıki: Osmanlı Müziğini Okumak 1-2. VakıfBank Kültür Yayınları, 2019. google scholar
• Paçacı Tunçay, Gönül, (haz.). Edebiyatın İzinden Eski Müziğin Rüzgârıyla. İstanbul Üniversitesi Osmanlı Dönemi Müziği Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2025. google scholar
• Udî Cevdet. Mecmu‘a-i Elhân. Orhaniye Matbaası, 1337 [1921]. google scholar
• Udî Sami. Âhenk. Sancakciyan Matbaası, 1337 [1921]. google scholar
• Uysal, Abdulhadi. “Şâir Yahyâ”nın Osmanlı Arşivi’ndeki İzleri: Taşlıcalı Yahyâ Beg’in Zeameti Hakkındaki Bilgiler Üzerinden Biyografisine Bir Katkı.” Zemin, 8 (2024): 176-193. https://doi.org/10.5281/zenodo.14184836 google scholar
• Uzcan, Nihat, ed. Başlangıçtan Günümüze Kadar Türk Bestekârları Ansiklopedisi-Şarkı Güfteleri ve Türküler. İtimat Kitabevi, 1978. google scholar
• Üngör, Etem Ruhi. Türk Musikisi Güfteler Antolojisi 2, Eren Yayınları, 1981. google scholar
• Yahyâ Bey. Dîvân. Millî Kütüphane, 06 Mil Yz A 1493. google scholar
• Yahyâ Bey. Dîvan: Tenkidli Basım. haz. Mehmed Çavuşoğlu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1977. google scholar
• Yıldız, Ayşe. “Nedîm’in Murabbalarından Hareketle Edebiyat ve Müzik İlişkisini Yeniden Düşünmek”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları XIV Dîvân’dan Nağmeler: Farklı Boyutlarıyla Edebiyat-Mûsikî İlişkileri içinde, haz. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Ali Emre Özyıldırım, Ersu Pekin. Klasik Yayınları, 2019. google scholar