Osmanlı Devleti'nde Bir Saray Hapishanesi: 18.-19. Yüzyıllarda Bostancıbaşı Mahbesi

Yıl 2012, Cilt: 22 Sayı: 1, 239 - 275, 11.07.2012

Murat Yıldız

Öz

Bostancıbaşı mahbesi, Yenisaray'a ait Hasbahçedeydi. Saray surlarının dâhilinde ve aynı zamanda bostancı ocağına ait birçok binanın yer aldığı Yalı Köşkü kapısı ile Demirkapı arasındaki mıntıkada bulunan mahbes, kaynaklarda değişik adlarla geçmektedir. Bostancı ocağına ait fırının bir kısmından oluşan mahbes, burada bulunan hamamlarla bölükbaşıların odalarının yakınında bulunmaktaydı. Gerek suçluların ortaya çıkarılması için burada uygulanan işkence, gerekse bir idam infaz memuru olan bostancıbaşı adının uyandırdığı imaj, mahbesi zanlılar için korkunç bir yer yapmaya yetiyordu. Burası, devletin ikinci adamı olan sadrazamlar dâhil, en alt tabakadan en üst tabakaya kadar suç işleyen hemen hemen her kesimden insanın mahpusluk yaşadığı bir hapishaneydi.

Anahtar Kelimeler

bostancıbaşı, mahbes, bostancıbaşı mahbesi, hapishane, mahkum

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Cevdet Askeriye (C.AS): nr. 435/18082, 461/19228.
• Cevdet Dahiliye (C.DH): nr. 152/7553.
• Cevdet Darbhane (C.DRB), nr. 22/1071.
• Cevdet Maliye (C.ML): nr. 80/3676, 176/7475, 320/13178, 360/14769.
• Cevdet Zabtiye (C.ZB): nr. 25/1235.
• Hatt-ı Hümayun (HAT): nr, 266/15448, 503/24735, 510/25034 D, 102/4036, 103/4065, 1114/44793 B, 1124/44948, 1125/44981 B, 1125/44987, 1126/45023 B, 1127/45026, 1134/45194, 1135/45229 C, 1135/45229, 1136/45243, 1217/47676, 1274/49421, 1294/50264 B, 13/480, 13/483, 1313/51107, 1325/51695, 1383/54685, 1386/55045, 1390/55381, 1391/55485, 1404/56754, 1405/56876, 1433/58798, 15/593, 15/632, 180/8139, 182/8317, 183/8434, 183/8436, 186/8713, 211/11398, 23/1173, 256/14711, 268/15612, 277/16299, 278/16344, 280/16643, 290/17382, 290/17391, 343/19601, 343/19601, 344/19627, 344/19640, 345/19673, 367/20277, 385/20654, 407/21219, 410/21339, 410/21339, 489/24009, 500/24514 E, 502/24652, 503/24735, 504/24825, 510/25034 A, 510/25034 E, 510/25034, 516/25225, 525/25668, 526/25751, nr. 668/32565, 685/33298, 773/36255, 885/39112, 885/39123, 890/39316 A.
• Đrade Dahiliye (Đ.DH): nr. 933/73933.
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD), nr. 5347.
• Meclis-i Vükela (Đ.MVL): nr. 52/1004.
• Topkapı Sarayı Müzesi (TSMA):
• TSMA.d, nr. 4754.
• TSMA, E. 7017/75.
• Araştırma ve Đncelemeler
• Abdurrahman Abdi Paşa Vekāyi‘-nâmesi, (Haz. Fahri Ç. Derin), Çamlıca Basım Yayın, Đstanbul 2008.
• AKIN, Hatice, “Osmanlı Devleti'nde Hapishane Islahatına Dair 1893 Tarihli Bir Nizamname Önerisi”, History Studies (International Journal of History), 3/3 (2011), 23-36.
• ALĐ SEYDĐ BEY, Teşrifat ve Teşkilât-ı Kadimemiz, Tercüman 1001 Temel Eserler, (Tarihsiz).
• ALĐM BARAN, Tülay, “Mütareke Döneminde Đtilaf Devletlerinin Hapishaneler Üzerindeki Denetimi”, Belleten, LXXII/263 (2008), s. 155-174.
• Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116: 1688-1704), (Haz. Abdulkadir Özcan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
• ARIKAN Zeki, “Osmanlı Đmparatorluğu’nda Đhracı Yasak Mallar (Memnu Meta)”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, Edebiyat Fakültesi Basımevi, Đstanbul, 1991, s. 279-306.
• BAKKALZÂDE DEFTERDÂR SARI MEHMED PAŞA, Zübde-i Vekayiât: Tahlil ve Metin: 1066-1116/1656-1704, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1995.
• Câbî Târihi (Târih-i Sultân Selîm-i Sâlis ve Mahmûd-i Sâni), I-II, (Haz. Mehmet Ali Beyhan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.
• CĐHAN, Ahmet – DOĞAN, Đlyas, “Osmanlı Toplumsal Yapısı ve Sivil Toplum”, Türkler, X, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 292-314.
• ÇELĐK, Yüksel, “Hapishane Tarihimizden Bir Kesit: Üsküdar Paşakapısı Tevkifhanesi ve Mütareke Dönemi’nde Đşgali”, Belleten, LXXII/264 (2008), s. 603-627.
• ÇEŞMÎ-ZÂDE MUSTAFA REŞÎD, Çeşmî-zâde Tarihi, (Haz. Bekir Kütükoğlu), Đstanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları, Đstanbul, 1993.
• EREMYA ÇELEBĐ KÖMÜRCÜYAN, Đstanbul Tarihi XVII. Asırda Đstanbul, (Çev. Hrand D. Andreasyan), Đstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Đstanbul, 1952.
• HAMMER, Joseph Von, Đstanbul ve Boğaziçi, I, (Çev. Senail Özkan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• Hasan Beyzâde Târihi Tahlil Kaynak Tenkidi, III, (Haz. Şevki Nezihi Aykut), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004.
• Đsâ-zâde Târihi, (Metin ve Tahlil), (Haz. Ziya Yılmazer), Đstanbul Fetih Cemiyeti, Đstanbul, 1996.
• JORGA, Nicolae, Osmanlı Đmparatorluğu Tarihi, IV, (Çev. Nilüfer Epçeli), Yeditepe Yayınevi, Đstanbul, 2005.
• KANTEMĐR, Dimitri, Osmanlı Đmparatorlugu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, III, (Çev. Özdemir Çobanoğlu), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980.
• MANTRAN, Robert, 17. Yüzyılın Đkinci Yarısında Đstanbul (Kurumsal, Đktisadî, Toplumsal Tarih Denemesi), I, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay-Enver Özcan), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1990.
• Mecmu‘a-i Vekāyi‘-i Asr-ı Mahmûd Hân-ı Adlî, (Haz. Đlmihan Sağlamdemir), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Đstanbul 1994.
• MUSAFFA MEHEMMED EFENDI, Kıt‘a-min-Tarih-i Sultan Mahmud-i Evvel, Tahlil ve Metin, (Haz. Melek Çoruhlu), (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı, Tarih Programı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Đstanbul 2005.
• MUSTAFA NURĐ PAŞA, Netâyicü’l-Vuku‘ât, III, Uhuvvet Matbaası, Đstanbul, 1327.
• ÖRENÇ, Ali Fuat, Yakın Dönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada, Đstanbul, 2006.
• PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, MEB Yayınları, Đstanbul, 1983.
• SĐLÂHDÂR FINDIKLILI MEHMED AĞA, Nusretnâme (1106-1133/1695- 1721), Tahlil ve Metin, (Haz. Mehmet Topal), (Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), Đstanbul, 2001.
• Silâhdâr Târîhi, II, (Haz. Ahmed Refik), Devlet Matbaası, Đstanbul, 1928.