SKARLATOS VİZANTİOS’UN YUNAN SÖZLÜKBİLİMİNDEKİ YERİ VE 1835 TARİHLİ SÖZLÜĞÜNDE TESPİT EDİLEN TÜRKÇE ALINTILAR

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 2, 135 - 169, 22.12.2017

İbrahim Kelağa Ahmet

https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.370064

Öz

Yunanistan’ın Osmanlı İmparatorluğu’ndan
bağımsızlığını kazanmasının ardından, 1835 yılında ülkede basılan ilk çağdaş
Yunanca sözlüğün yazarı, İstanbul’u konu alan çok önemli bir çalışması da bulunan
Fenerliaydın Skarlatos Vizantios’tur (1798-1878). Makalede Yunan sözlükbilimine
genel bir bakış başlığı altında, antik Yunandaki dil çalışmaları, Orta Çağ ve
Bizans dönemi ile çağdaş Yunan sözlükbilimi ana hatları ile ele alınmaktadır.
Ardından Skarlatos Vizantios’un Yunan sözlükbilimine yapmış olduğu katkılar ve 1835
yılında yayımlanan To Leksiko tis Kath’imas
Ellinikis Dialektu adlı sözlüğü, sözlüksel mikro ve makro yapı bakımından incelenmektedir.
Ödünçleme süreci ve Yunancanın sözvarlığındaki Türkçe alıntılar (Türkizmler) ve
bu alanda özellikle Yunanistan’da yapılmış çalışmalar, makalede ele alınan bir
başka alt başlıktır. Çalışma konusu olan sözlükte tarama sonucu 581Türkçe
alıntısözcük belirlenmiştir. Bu sözcükler insan, idare/teşkilat bitki, hayvan,
gıda/beslenme, malzeme, eşya, mekân, ulaşım araçları gibi kavram alanlarına
göre kategorize edilmiştir. Sözlüğün ilk yayımlandığı 1835 yılından günümüze,
arada geçen 180 yılı aşkın süre içinde 310 dolayında Türkçe sözcüğün çağdaş
Yunancanın sözvarlığında tutunduğu ve günümüz Yunanca sözlüklerde sözlükbirim olarak
yer aldığı anlaşılmaktadır. Yunanca ve Türkçenin farklı dil ailelerine ait
olması nedeniyle fonolojik farklılıklar güçlük yaratmış olsa da aradan geçen
uzun süre sonucunda Türkçe alıntıların Yunancanın morfolojisine uyum sağladığı ve
Yunanların edebiyatı, tarihi, toplumsal ve kültürel yaşamı ile iç içe geçtiği görülmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Skarlatos Vizantios, sözlükbilim, alıntı sözcük, dil etkileşimi, Yunanistan

THE ROLE OF SKARLATOS VIZANTIOS IN GREEK LEXICOGRAPHY AND TURKISH LOANWORDS AS DETERMINED FROM HIS DICTIONARY PUBLISHED IN 1835

Öz

After Greece gained independence from the Ottoman Empire, the Phanariot
scholar Skarlatos Vizantios (1798–1878) wrote the first modern Greek
dictionary, which was published in 1835. This article provides a general
overview of Greek lexicography and language studies in ancient Greek while also
mentioning medieval, Byzantine, and modern Greek lexicography. Following this
approach, we examine the contributions of Vizantios to Greek lexicography and
his dictionary To Leksiko tis
Kath’imas Ellinikis Dialektu (1835) lexicographically with emphasis on micro and macro structure. The other
issues addressed are the loaning process, Turkish loanwords (Turkisms) in
Greek, and relevant studies conducted specifically in Greece. A total of 581
Turkish loanwords are identified in the dictionary. These words are categorized
under conceptual fields such as human, administration/organization, plant,
animal, food/nutrition, materials, goods, space, and modes of transportation.
Over a period of more than 180 years, approximately 310 words have been
preserved in the Greek vocabulary and appear in current Greek dictionaries as
keywords. Although phonological differences raise difficulties on the grounds
that Greek and Turkish belong to different language families, Turkish loanwords
seem adapted to Greek morphology and are intertwined with Greek literature,
history, and social and cultural life.

Anahtar Kelimeler

Skarlatos Vizantios, lexicography, Turkish loanwords, language interaction, Greece

Kaynakça

• ACAROĞLU, M. Türker, Türkçeden Bulgarcaya Geçen Kelimeler Sözlüğü, Trakya Üniversitesi Yayınları No 175, Edirne, 2016. ADALI, Oya, Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler, Papatya Yayıncılık, İstanbul, 2004. AHLADİ, Evangelia, Ödünçleme Süreci ve Dilbilgisel Görünümleri: Türkçe ve Yunancada Ödünçlemeler, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1998. AKSAN, Doğan, Dilbilim ve Türkçe Yazıları, Multilingual, İstanbul, 2004, s. 9. AKALIN, Şükrü Haluk, “Sözcük Bilimi ve Sözlükçülük” Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, c. XCVIII, S. 698, Şubat 2010, s. 162-169. ALİSANDRATOS, Yorgos, Ta Leksika tis Neoellinikis, İstoria tis Ellinikis Glossas, Ed. M.Z. KOPİDAKİS, Morfotiko İdrima Ethnikis Trapezis (MIET) Yay., Atina, 2010. BABİNİOTİS, Georgios, Etimologiko Leksiko tis Neas Ellinikis Glossas, İstoria ton Lekseon, Kentro Leksikologias Yay., Atina, 2010. BABİNİOTİS, Georgios, Leksiko tis Ellinikis Glossas, Kentro Leksikologias Yay., Atina, 2012. BABİNİOTİS, Georgios, Elliniki Glossa, Parelthon, Paron, Mellon, TO VİMA, Atina, 2015. BAŞKAN, Özcan, Lengüistik Metodu, Multilingual, İstanbul, 2013. Büyük Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts (2017 yılı müteaddit kereler) ÇOTUKSÖKEN, Yusuf, Yapı ve İşlevlerine Göre Türkiye Türkçesi’nin Ekleri, Papatya Yayıncılık, Ankara, 2011. DEMİRCİ, Kerim, Türkoloji için Dilbilim, Konular, Kavramlar, Teoriler, Anı Yayıncılık, Genişletilmiş 3. Baskı, Ankara, 2015. DİMASİ, Maria- Ahmet NİZAM, To Kino Leksilogio tis Ellinikis ke tis Tourkikis Glossas, Kiriakidis Yay., Selanik (Thessaloniki), 2004. Egkiklopedia Domi, “Vizantios Skarlatos maddesi”, c. 4, Domi Yay., Atina, (…) s. 24. GİANKULLİS, Konstantinos G., İ Turkikes Leksis tis Kipriakis Dialektu-Kıbrıs Lehçesinde Türkçe Sözler, Vivliothiki Kiprion Laikon Piiton No: 63 (şahsi yayın), Lefkoşa, 2003. HARALAMBAKİS, Hristoforos, “Vizantina Leksika ke Grammatikes”, İstoria tis Ellinikis Glossas, Ed. M.Z. KOPİDAKİS, Morfotiko İdrima Ethnikis Trapezis (MIET) Yay., Atina, 2010. XHANARİ, Lindita Latifi, Balkan Dillerindeki Ortak Türkizmalar Sözlüğü, Pamukkale Üniversitesi Yayınları No: 30, Denizli, 2015. HORROKS, Geoffrey, Ellinika, İstoria tis Glossas ke ton Omiliton tis, Çev. Melita STAVRU, Maria TZEVELEKU, Estia Yay. Atina, 2014, s. 545. İMER, Kâmile, Ahmet KOCAMAN, A. Sumru ÖZSOY, Dilbilim Sözlüğü, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 2011. JACKSON, Howard, Sözlük Bilime Giriş, Çev. Mehmet GÜRLEK, Ellen PATAT, Kesit Yayınevi, İstanbul, 2016. KAYAPINAR, Levent, “Yunanistan’da Osmanlı Hâkimiyetinin Kurulması (1361-1461)”, Türkler, 9. cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002. KERİMOĞLU, Caner, Kuram ve Uygulamalarla Dilbilim, Göstergebilim ve Türkoloji, Genel Dilbilime Giriş, Pegem Akademi, Ankara, 2014. KİRANUDİS, Panagiotis, Morfologia ton Turkikon Danion tis Ellinikis Glossas İnstituto Neoellinikon Spudon Yay., Selanik (Thessaloniki), 2009. KORAİS, Adamantios, Atakta: İgun Pantodapon is tin Arhean ke tin Nean Ellinikin Glossan Aftoshedion Simioseon, ke Tinon Allon İpomnimaton Aftoshedios Sinagogi, 1-5 cilt, Paris, s. 1828-1835. (http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/0/1/a/metadata-39-0000424.tkl) (10.08.2017). KRISTEVA, Vesela, Tılkoven Reçnik na Turtsizmite v Bılgarskiya Ezik, Sofya, Skorpio, 2003. KSİDOPULOS, I. Yorgos, Leksikologia, İsagogi stin Analisi tis Leksis ke tu Leksiku, Patakis, Atina, 2015. Kubbealtı Lügati, http://lugatim.com/ (2017 yılında müteaddit kereler). KUKKİDİS, Konstantinos, Leksilogion Ellinikon Lekseon Paragomenon ek tis Turkikis, Eteria Thrakikon Meleton, Atina, 1960. Leksiko tis Ellinikis Glossas, Arheas, Meseonikis, Neas, Papiros, Atina, 2013. MİLLAS, Herkül, Geçmişten Bugüne Yunanlılar, Dil, Din ve Kimlikleri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003. MULLAS, Panagiotis, “Vizantios Skarlatosmaddesi”, c. 2, Elliniki Ekpedeftiki Egkiklopedia, Ekdotiki Atinon Yay., Atina, s. 374. ORFANOS, Vasilis, Leksis Turkikis Proelevsis sto Kritiko İdioma,Vikelea Dimotiki Vivliothiki Yay., İraklio, 2014. PAMBUKİS, I., T., Turkiko Leksilogio tis Neas Ellinikis, c. 1, Ed. K.G. KASINIS, Papazisi Yay., Atina, 1988. PAPANASTASİU, Yorgos, “Leksika tis Neas Ellinikis”, Egkiklopedikos Odigos ya tin Glossa, Ed. Anastasios Fivos HRİSTİDİS, Kentro Ellinikis Glossas, Selanik (Thessaloniki), 2001. PETRUNİAS, Evangelos, Neoelliniki Grammatiki ke Singritiki Analisi, Meros A. Theoria, University Studio Press, Selanik (Thessaloniki), 1993. PERAKİS, Sifis, Leksikologia ke Leksikografia, Neoelliniki Leksikografia (1523-1974), Atina Ulusal Kapodistrias Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atina, 1994. ŠKALJİĆ, Abdullah, Turcizmi u Srpskohrvatskom Jeziku, Svjetlost Press, Sarajevo, 1966, Dizdari, T., Fjalor i orientalizmave, Tiranë, 2005. SOMEL,Selçuk Akşin, Gayrimüslim Okulları Nasıl Azınlık Okullarına Dönüştü?, Geçmişten Günümüze Azınlık Okulları: Sorunlar ve Çözümler Projesi Raporu, c. 1,Tarih Vakfı, İstanbul, 2013. SPİRONİS, I., Spiros, Ti Den İne Elliniko stin Elliniki Glossa? Ta Turkika sti Glossa pu Milame, Taki Mihala Yay., Atina 1996. SVORONOS, Nikos G., Episkopisi tis Neoellinikis İstorias, TO VİMA, Atina, 2015. TOMBAİDİS, Dimitrios,Ellinika Eponimia Turkikis Proelevsis, Epikerotita Yay., Atina, 2002. TSOMBANAKİS, Agapitos G., Neoelliniki Grammatiki, Kiriakidi Yay., Selanik (Thessaloniki), 1998. VARDAR, Berke, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual, İstanbul, 2002. VİZANTİOS, D. Skarlatos, To Leksikon tis Kath’imas Ellinikis Dialektu, Methirminevmenis is to Arheon Ellinikon ke to Gallikon Meta Prosthikis Geografiku Pinakos ton Neoteron ke Paleon Onomaton, Ek tu epi ton İdiot. Ergon Tmimatos tis Vasil. Tipografias, Atina, 1835. (http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/e/1/9/metadata-01-0000098.tkl) YILMAZ, Engin, Sözlük Bilimi Üzerine Araştırmalar, Pegem Akademi, Ankara, 2017.