Kafkaesque and Gothic: A Narratological Analysis of Ahmet Hamdi Tanpınar’s Short Story “Rüyalar”

Yıl 2023, Cilt: 33 Sayı: 2, 415 - 438, 29.12.2023

Emrah Pelvanoğlu

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1350519

Öz

Ahmet Hamdi Tanpınar’s short story “Rüyalar” [Dreams] was originally published in 1952 and later included in his 1955 short story collection Yaz Yağmuru [Summer Rain]. Focused on the conclusive scene of the narrative, the story maintains a sense of tension throughout as experienced by the protagonist Cemil and revolves around the pivotal question of what will happen next. Rather than employing a convoluted plot structure (syuzhet), the composition relies on a linear storyline (fabula) that steadily unfolds, adhering to a progressive chronology. This article conducts a close narratological reading of Tanpınar’s story to analyze its narrative composition, which is distinctive from Tanpınar’s general works of fiction. The examination reveals the story to employ a linear storyline in chronological progression and to utilize dream scenes to guide readers toward an almost expected and conclusive finale. Despite the deliberate deferral of clarifications related to dream-induced uncertainties, the underlying linear causality of the storyline contributes to the narrative’s overarching strategy of gradual demystification. While the narrative is presented in the third-person singular, the story’s perspective remains firmly rooted in that of the protagonist, Cemil. This literary approach, evocative of the works of Franz Kafka, such as The Trial and The Metamorphosis, serves to uphold Cemil’s personal crisis as a potential source for a modernist narrative. However, the anagnorisis involving Cemil’s talkative friend in the final stage, along with the abrupt emergence of the ghost at sea, ultimately diminishes the modernist elements that had been progressively unfolding throughout the narrative.

Anahtar Kelimeler

Narratology, Story, Fabula, Plot, Syuzhet, Motif, Gothic

Kafkavari ve Gotik: Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Rüyalar” Hikâyesinin Anlatı Bilimi Yöntemiyle Bir İncelemesi

Öz

Tanpınar’ın ilk olarak 1952 yılında Aile dergisinde yayımlanan ve 1955 tarihli Yaz Yağmuru kitabında yer alan “Rüyalar” hikâyesi, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın sevdiği gotik unsur ve temaları içermekle beraber, biçim açısından zorluğu ve titizliği ile bilinen yazarın alışılagelmiş edebiyatından farklı bir yerde durmaktadır. Hikâyenin final sahnesine odaklanan ve kahramanı Cemil’in yaşadığı gerilimi “Şimdi ne olacak sorusu?” ile sürdüren kompozisyonu, olay örgüsüyle ilgili bir karmaşıklıktan ziyade, ilerledikçe açılan kronolojik bir hikâye anlatımına dayanır. Bu yazıda “Rüyalar”ın, Tanpınar’ın kurmaca eserlerinden genel olarak farklılaşan kompozisyonunu çözümlemek için hikâyenin anlatı bilimi açısından yakın okuması yapılmıştır. Buna göre “Rüyalar”ın çizgisel bir anlatımla kronolojik olarak ilerleyen hikâyesi, hikâyedeki rüya anlatılarının bu çizgisel anlatımın belirlediği final sahnesi için olay-örgüleştirilmesine dayanır. Tanpınar’ın farklı kurmaca metinlerinde karşılaşılan ve onun belirsizliğe ve biçimselliğe dayanan modernist anlatıcılığının en önemli unsurlarından olan rüya anlatıları, hikâye boyunca hem gizemi askıda tutup hem de her açıklamada yenilerini talep eden muğlaklıklar yaratarak olay örgüsünü belirler. Ancak rüyaların yarattığı belirsizliklerin açıklanması ne kadar ertelenirse ertelensin, hikâyenin çizgisel anlatı özelliği olay örgüsünü nihai gizemsizleştirme stratejisinin bir parçası kılar. Hikâye üçüncü teklik şahıs bir anlatıya sahip olmasına rağmen anlatıcı, hikâyenin kahramanı Cemil’in bakış açısının dışına çıkmaz. Değişim, Dava gibi meşhur Franz Kafka kurmacalarında gördüğümüz bu teknik, Cemil’in hikâye boyunca finale ertelenen krizini, son ana kadar modernist bir anlatının malzemesi olarak da okutur. Ancak finalde karşılaşılan geveze arkadaşın hikâyenin bütün modernist potansiyelleri ile uyumsuz ve grotesk aleladeliği ve deniz üstünde birden beliren hayalet, “Rüyalar”ı Kafkavari ve gotik, ama dümdüz bir hayalet hikâyesi olarak okumamızı gerektirir.

Anahtar Kelimeler

Anlatı Bilimi, Öykü (Fabula), Olay Örgüsü (Syuzhet / Sujet), Motif, Gotik

Kaynakça

• Bridgwater, Patrick. Kafka, Gothic and Fairytale. New York: Brill, 2003. google scholar
• Dervişcemaloğlu, Bahar. Anlatıbilime Giriş. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014. google scholar
• Eskin, Şerif. Zaman ve Hafızanın Kıyısında: Tanpınar’ın Edebiyat, Estetik ve Düşünce Dünyasında Bergson Felsefesi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2021. google scholar
• Freud, Sigmund. Sanat ve Sanatçılar Üzerine. Çeviren Kâmuran Şipal. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1995. google scholar
• Gündoğdu, Servet. Mimesis, İfade ve Gösterge: Şiirin Özgünlüğü Bağlamında Poetika Sorunu. Ankara: Hece Yayınları, 2021. google scholar
• Gürbilek, Nurdan. Kör Ayna, Kayıp Şark: Edebiyat ve Endişe. İstanbul: Metis Yayınları, 2004. google scholar
• Harmancı, Abdullah. “Tanpınar Öykülerini Nasıl Kurdu?”, Bir Ses Ormanı: Ahmet Hamdi Tanpınar Kitabı içinde, 65-77. Hazırlayan Turgay Anar, Şerif Eskin ve Aykut Ertuğrul. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi, 2022. google scholar
• Harrris, Robert. “Elements of the Gothic Novel”, son güncellenme 22 Nisan, 2019, https://woodbury.edu/wp-content/uploads/2020/11/Elements-of-the-Gothic-Novel-Handout.pdf google scholar
• Kafka, Franz. Dava. Çeviren Kâmuran Şipal. İstanbul: Cem Yayınevi, 2000. google scholar
• Kafka, Franz. Değişim. Çeviren Kâmuran Şipal. İstanbul: Cem Yayınevi, 2002. google scholar
• Kavanagh, Thomas M. “Kafka’s The Trial: The semiotics of the absurd”, NOVEL: A Forum on Fiction: 5/3. (Bahar 1972): 242-53. google scholar
• Kılıçkaya, Derya. “Evin Sahibi Hikâyesinde Ürpertici Gotiğin Fısıltıları”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi: 69. (2022): 108-121. https://doi.org/10.5152/AUJFL.2022.1031649 google scholar
• Marleu-Ponty, Maurice. Algılanan Dünya: Sohbetler. Çeviren Ömer Aygün. İstanbul: Metis Yayınları, 2014. google scholar
• Oğuzertem, Süha. Eleştirirken: Modern Türkçe Edebiyat Üzerine Yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018. google scholar
• Pelvanoğlu, Emrah. “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Şiir Eleştirisinde Avrupa Merkezlilik”. Yüksek Lisans Tezi, Bilkent Üniversitesi, 2006. google scholar
• Pietrykowsk, William ve Elizabeth Renker. “From Poe to Rimbaud: A Comparative View of Symbolist Poetry”, JUROS 2. (Ekim 2011): 39-47. google scholar
• Ricoeur, Paul. Zaman ve Anlatı I: Zaman, Olayörgüsü, Üçlü Mimesis. Çeviren Mehmet Rifat ve Sema Rifat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007. google scholar
• Savan, Zehra. “Peyami Safa’nın Romanlarında Spiritüalizm”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, 2019. google scholar
• Sezgin, Betül. “Kendi Varlığında Kaybolan mı?: Cemil ve rüyaları”, Bir Ses Ormanı: Ahmet Hamdi Tanpınar kitabı içinde, 215- 225. Haz. Turgay Anar, Şerif Eskin ve Aykut Ertuğrul. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi, 2022. google scholar
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Edebiyat Üzerine Makaleler. Hazırlayan Zeynep Kerman. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977. google scholar
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Hikâyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2006. google scholar
• The Ring Community. “The Ring (Ringu)- cursed video tape”. Video, 0:57. https://www.youtube.com/ watch?v=1mbo5vHy8dw. google scholar
• Tomaşevski, Boris. “Tema Örgüsü”, Yazın Kuramı: Rus Biçimcilerinin Metinleri içinde, 247-287. Haz. Tzvetan Todorov. Çeviren Mehmet Rifat- Sema Rifat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010. google scholar
• Tutumlu, Reyhan. Yaşamasız Yazabilmek: Vüs’at O. Bener’in Yapıtlarına Anlatıbilimsel Bir Yaklaşım. İstanbul: Metis Yayınları, 2010. google scholar