Suç, Hukuk ve Liberalizm: Halide Edib’in Polisiye Eserlerinde Fert ve Cemiyet Hürriyeti

Yıl 2023, Cilt: 33 Sayı: 2, 737 - 751, 29.12.2023

Seval Şahin

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1378618

Öz

Halide Edib, Türkiye’nin edebiyat ve düşün dünyasının önemli isimlerindendir. Eserlerinde uzun yıllar Türkiye’yi meşgul eden Doğu-Batı dikotomisinin ötesinde bir toplum ve bunun mümkünlüğü üzerinde durur. Bu dikotomiyi aşmada ona yardımcı olan unsur ise liberalizmdir. Halide Edib’in zaman zaman milliyetçiliğe zaman da muhafazakârlığa kayan bu liberalizminde fert ve fikir hürriyetiyle bunu sağlama alacak hukukun üstünlüğü ilkesi önemli bir yer tutar. Otoriter rejimlere karşı fert ve fikir hürriyeti düşüncesinin toplumsal hayata kültürel zenginliği getireceğini ifade eder. Onun liberalizm ile kurduğu ilişkide hürriyet ve hukukun üstünlüğü arasındaki bağlantıyı göstermek açısından polisiye olarak kaleme aldığı Yolpalas Cinayeti (1937) ve şimdiye kadar Halide Edib literatüründe yer almayan Kızıl Hançerler (1964) adlı polisiye eserlerine bakmak tür itibariyle doğrudan suç ve birey arasındaki ilişkiyi ortaya koymaları açısından önemlidir. Çünkü burada hukukun nasıl işlediği, bireyin onu nasıl kendi hürriyeti lehine çevirdiği bilgisiyle beraber gelir. Her iki eserde de suçlu olarak ortaya çıkarılan bireyleri işledikleri cinayetlere sevk eden cemiyetin yaşadığı hayattır. Eserlerde, her ikisi de cemiyetten uzaklaşan bu bireyler, ona ayak uyduramadıkları için suça itilmiştir. Cemiyetin onları kendi içine alıp “eritememesi” farklı unsurları bir araya getiren toplumdaki fertler arasındaki ahengi bozmuş, bu ahengin bozulması ferdin cemiyet içindeki durumunu tekinsizleştirmiştir. Bu sebeple her iki eserde de suçlular, hapishane yerine tımarhaneye kapatılırlar. Tımarhane onların sadece bedenini değil ruhunu da ehlileştirecektir. Cemiyetteki manevi değerlere, aile ve mahalle hayatına, buradaki dayanışmaya ve gelenekselliğe pek çok eserinde vurgu yapan Halide Edib’in suç söz konusu olduğunda ferdî hürriyet üzerine oturttuğu liberalizminin özünü oluşturan hukukun üstünlüğü ancak bu şekilde mümkün olabilir. Bu makalede onun polisiye eserleri aracılığıyla cemiyet ve fert hürriyetini suç ile birlikte anlatmasıyla yıllar içinde değişen liberal düşünceleri arasındaki ilişkilere değinilecek, polisiye eserlerinin onun liberal düşüncelerinin temelini oluşturan hukukun üstünlüğü ile kurduğu bağlantının bu eserlerin ilkini Türkiye dışında ikincisini ise Türkiye’de yazmasına paralel olduğu üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halide Edib Adıvar, liberalizm, polisiye edebiyat, Yolpalas Cinayeti, Kızıl Hançerler

Crime, Law and Liberalism: Freedom of the Individual and Society in Halide Edib’s Crime Fictions

Öz

Halide Edib is an important figure in the world of literature in Turkey. In her literary works, she emphasizes a society beyond the East–West dichotomy that preoccupied Turkey for many years and the possibility of such a society. The element that helps her overcome this dichotomy is liberalism. In Edib’s liberalism, which sometimes oscillates between nationalism and conservatism, the freedom of the individual and opinion, and the principle of the rule of law that will ensure this freedom have an important place. Against authoritarian regimes, she states that the idea of individual and intellectual freedom will bring cultural richness to social life. To show the connection between freedom and the rule of law in Edib’s relationship with liberalism, it is essential to look at her detective works Yolpalas Cinayeti (1937) and Kızıl Hançerler (1964), which have not been included in considerations of Edib’s literature so far, because they address the relationship between crime and the individual directly; here, how the law works is accompanied by the knowledge of how the individual uses it in favor of her own freedom. In this paper, the relationship between her association of the freedom of the community and the individual with crime through her hardboiled novels, and her changing liberal ideas over the years will be discussed, and the relationship between the connection of her hardboiled novels with the rule of law, which forms the basis of her liberal ideas, and the fact that she wrote the first of these works outside Turkey and the second in Turkey will be highlighted.

Anahtar Kelimeler

Halide Edib Adıvar, liberalism, crime fiction, Yolpalas Cinayeti, Kızıl Hançerler

Kaynakça

• Adıvar, Halide Edib. Türkiye’de Şark-Garp ve Amerikan Tesirleri, İstanbul: Can Yayınları, 2009. google scholar
• Adıvar, Halide Edib. Halka Doğru, Haz. Feyza Hepçilingirler, İstanbul: Can Yayınları, 2007. google scholar
• Adıvar, Halide Edib. Kızıl Hançerler I-V, Hayat, 23 Ocak-20 Şubat 1964. google scholar
• Adıvar, Halide Edib. Yolpalas Cinayeti, İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitabevi, 1937. google scholar
• Bakırezer, Güven. “Türkiye’de Sosyal Liberalizm (1908-1945)”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 7: Liberalizm, İstanbul: İletişim Yayınları, 2021.142-143. google scholar
• Çalışlar, İpek. Halide Edib: Biyografisiye Sığmayan Kadın, İstanbul: Everest Yayınları, 2010. google scholar
• Durakbaşa, Ayşe. Halide Edib -Türk Moderleşmesi ve Feminizm- İstanbul: İletişim Yayınları, 2021. google scholar
• Enginün, İnci. Halide Edib Adıvar, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2019. google scholar
• Eskin, Şerif. “Dünyaya Yol Almak: Halide Edib’in Yazarlık Tecrübesine Dair Yeni Bulgular ve Edebiyat Sosyolojisi Perspektifinden Bir İnceleme”. Türkiyat Mecmuası. Erken görünüm makale/Advance online publication. DOI: 10.26650/iuturkiyat.1348750. google scholar
• Gürbilek, Nurdan. “Erkek Yazar, Kadın Okur Etkilenen Okur, Etkilenmeyen Yazar”, Kör Ayna Kayıp Şark, İstanbul: Metis Yayınları, 2016. google scholar
• Haut, Woody. Pulp Culture-Hardboiled Fiction and The Cold War-, Serpent’s Tail, 1995. google scholar
• Horsley, Lee. Twentieth-Century Crime Fiction, Oxford University Press, 2005. google scholar
• Kazan, Frances. Halide Edib ve Amerika, İstanbul: Bağlam Yayınları, 1995. google scholar
• Knight, Stephen. Form and Ideology in Crime Fiction, Indiana University Press, 1981. google scholar
• McCann, Sean. Hard-Boiled Crime Fiction and the Rise and Fall of New Deal Liberalism (New Americanists), Duke University Press: 2000. google scholar
• Priestman, Martin. The Cambridge Companion to Crime Fiction, Cambridge University Press, 2003. google scholar
• Şahin, Seval. Kültürel Sermaye, Kibar Hırsız ve Şehir, İstanbul: Bağlam Yayınları, 2011. google scholar
• Şahin, Seval. “Taklit Orijinale Karşı: Cingöz Recai versus Sherlock Holmes”, Turkish Studies, (6/1) 2011, 1831-1842 ve google scholar
• Şahin, Seval. “Hırsız Kim? Cingöz Recai ve Arsene Lupin”, Peyami Safa Kitabı, Haz. Seval Şahin, Didem Ardalı Büyükarman, Banu Öztürk ve Tülin Ural, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2021. 51-66. google scholar
• Şahin, Seval. “Cingöz Recai’nin Akıl Ve Gerilimle Harmanlanmış Yeni Bir Serüveni: Siyah Pervaneler”, Türkbilig, 2022 (43), 147-155. google scholar
• Türk, H. Bahadır. “Halide Edip Adıvar’ın Liberalizmle İmtihanı”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 7: Liberalizm, İstanbul: İletişim Yayınları, 2021.119-138. google scholar