Ottoman Bank Müdürü Francis de Palézieux Falconnet’nin İstanbul Serüveni (1856-1861)

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 1, 113 - 139, 28.06.2024

Hasan Ali Çakmak

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1413733

Öz

On dokuzuncu yüzyıl Osmanlı Devleti’nde hem idari teşkilatta hem de özel sektörde finans kurumlarının batılılaştığı ve yenilerinin ortaya çıktığı bir dönemdir. Bankacılık faaliyetleri ile de imparatorluk bu dönemde tanışmıştır. 1849 yılında Alleon ve Baltazzi bankerlerin öncülüğünde Dersaadet Bankası’nın kurulması sonucunda bu alanda ilk ciddi adım atılmıştır. 1856 yılında Islahat Fermanı’nın ilan edilmesinden sonra ise bankacılıkta Osmanlı topraklarında yabancı girşimcilerin de imkân aradıkları ve muhtelif kurum ve kuruluşlar meydana getirdikleri bir süreç yaşanmıştır. Mevcut literatürde yerli bankerler/ bankacılara dair detaylı araştırmalar bulunmasına karşın Osmanlı topraklarında iş ve finans dünyasına katılan yabancı bankacılar hakkındaki incelemelerin temenni edilen boyutta olduğunu söylemek son derece güçtür. Bu bakımdan bu makalede söz konusu bankacılardan biri olan Ottoman Bank Müdürü Francis de Palézieux Falconnet’nin yaşamı ve İstanbul’daki icraatına yer ayrılmıştır. Kırım Savaşı’ndan sonra payitahta gelerek sadece bir bankacı olarak değil, aynı zamanda bir finans danışmanı olarak yaklaşık beş sene imparatorluğun finans sistemine ve mali idaresine katkılar sağlayan Falconnet’nin hizmetlerinin ortaya çıkarılması finans tarihi araştırmalarına farklı bir boyut kazandıracak bir çabadır. Bu amaçtan yola çıkan bu inceleme, yerli ve yabancı dildeki kaynakların karşılaştırmalı bir usul ile değerlendirilerek Falconnet’nin hayatı ve Osmanlı dünyasındaki faaliyetleri hakkında var olan boşluğun doldurulmasına hasredilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Francis de Palézieux Falconnet, Osmanlı Maliyesi, Osmanlı Bankası, Osmanlı Bankacılık Tarihi, Yabancı Bankacılar

Teşekkür

Makalenin malzemesinin toplanması ve yazım sürecinde katkılar sağlayıp görüşlerini belirten Doç. Dr. Harun Tuncer, Doç. Dr. Ömerül Faruk Bölükbaşı ve Doç. Dr. Hüseyin Al’a şükranlarımı arz ederim.

Ottoman Bank Manager Francis de Palézieux Falconnet’s Adventure in Constantinople (1856-1861)

Öz

The 19th century was a period in which the financial institutions in the Ottoman Empire, both in the administrative organization and the private sector, were westernized and emerged anew. The empire also became acquainted with banking activities during this period, with the first serious step in this field being taken with the establishment of Dersaadet Bank in 1849 under the leadership of bankers Alléon and Baltazzi. After the declaration of the Ottoman Reform Edict of 1856, a period took place in which foreign entrepreneurs sought opportunities and established various institutions and organizations regarding banking in Ottoman lands. Although detailed studies are found on local bankers in the current literature, the studies on foreign bankers who joined the business and financial world in the Ottoman lands cannot be said to be at the desired level. In this regard, the current article covers the life and activities of the foreign banker and Ottoman Bank Manager Francis de Palézieux Falconnet in Constantinople. Revealing the services of Falconnet, who had come to the capital after the Crimean War and contributed to the monetary system and financial administration of the empire for about five years not only as a banker but also as a financial adviser, is an effort that will add a different dimension to financial history of the Empire. Based on this purpose, the current review is devoted to filling the gap regarding Falconnet’s life and activities in the Ottoman world by using a comparative method to evaluate the sources in Turkish and foreign languages.

Anahtar Kelimeler

Francis de Palézieux Falconnet, Ottoman Finance, Ottoman Banks, Ottoman Banking History, Foreign Bankers

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
• Bâbıâsâfi Name-i Hümayun Defterleri (A.DVNS.NMH.d.) 12/191. google scholar
• Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR.MKT.) 249/86; 372/11. google scholar
• Hariciye Nezareti İdari (HR.İD.) 194/68; 194/54; 261/15. google scholar
• Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS.) 1890/31. google scholar
• İrade Dâhiliye (İ.DH), 373/24719. google scholar
• İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS.) 18/772; 12/505; 11/444; 17/713. google scholar
• Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme (A.MKT.MHM.) 163/65. google scholar
• Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair (A.MKT.NZD.) 289/90. google scholar
• Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat (A.MKT.UM.) 297/61. google scholar
• Osmanlı Bankası Arşivi (OBA) google scholar
• LA23982. google scholar
• https://baring.access.preservica.com/uncategorized/IO_4a91be5a-7eef-44dc-94a0-32edf5b47236/. google scholar
• https://baring.access.preservica.com/index.php?name=SO_db9ef6e4-1005-4fc7-ad1a-370af1eb2faf. google scholar
• https://baring.access.preservica.com/uncategorized/SO_0a39dc2a-1b00-463e-a72d-88ef600bda10/. google scholar
• British Standard, Journal de Constantinople (JDC), La Presse, Morning Chronicle, Taranaki Herald, The Levant Herald (LH), The Times, Sun. google scholar
• Active Finans Merkezi, “Milli Banka Kurma Projeleri”. Active: Bankacılık ve Finans Dergisi. 21 (2001): 90-94. google scholar
• ———. “Mr. Falconnet’in Konsolidasyon Projesi”. Active: Bankacılık ve Finans Dergisi. 24 (2002): 86-89. google scholar
• Ahmed Lütfi Efendi, Vak’a-nüvis Ahmed Lutfî Efendi Tarihi. Hazırlayan Münir Aktepe. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1984, IX. google scholar
• Akar, Şevket ve Al, Hüseyin. Osmanlı Dış Borçları ve Gözetim Komisyonları (1854-1856). İstanbul: OBAAM, 2003. google scholar
• Akgündüz, Ahmed. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Sayıştay: Divan-ı Muhasebat. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2012. google scholar
• Akyıldız, Ali. Para Pul Oldu. İstanbul: İletişim, 2003. google scholar
• ———. Anka’nın Sonbaharı. İstanbul: İletişim, 2005. google scholar
• ———. Mümin ve Müsrif Bir Padişah Kızı Refia Sultan. İstanbul: Kapı, 2015. google scholar
• ———. Osmanlı Merkez Bürokrasisi. İstanbul: Timaş, 2018. google scholar
• ———. Haremin Padişahı Valide Sultan. İstanbul: Timaş, 2022. google scholar
• Al, Hüseyin. Uluslararası Sermaye ve Osmanlı Maliyesi: 1820-1875. İstanbul: OBAAM, 2007. google scholar
• ———. “Osmanlı Bankacılığı Üzerine Bir Kaynak Taraması”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. Cilt 1, Sayı 1 (2003): 171-188. google scholar
• Al, Hüseyin ve Akar, Şevket K. Osmanlı’dan Günümüze Borsa: Galata Borsası 1830-1873. İstanbul: Borsa İstanbul, 2013. google scholar
• -------. “Uluslararası Finans Politik Açısından 1860-61 Suriye Bunalımı ve Mires Borçlanması”. Tarih Dergisi. 45 (2007): 83-87. google scholar
• ———. “Osmanlı Maliyesinde Kısır Döngü ve 1861 Ticarî Krizi”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. 18 (2008), 51-86. google scholar
• Al, Hüseyin, Akar, Şevket K. ve Bayraktar, Kaya. Osmanlı Finans Sisteminde Modernleşme: Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye’de Merkez Bankası Arayışları. Ankara: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, 2014, I. google scholar
• Antonin du Velay, Essai sur l’histoire fmanciere de la Turquie. Hazırlayan Arthur Rousseau. Paris, 1903. google scholar
• Autheman, Andre. Bank-ı Osmani-i Şahane: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Bankası. çev. Ali Berktay. İstanbul: OBAAM, 2002. google scholar
• Aydın, H. Veli. “Osmanlı Devletinde Yarım Kalmış Bir Devlet Bankası Kurma Girişimi: Türkistan Bankası”. Toplumsal Tarih. Sayı 62 (1999): 53-58. google scholar
• Bayraktar, Kaya. “Osmanlı Bankası’nın Kuruluşu, Faaliyetleri ve Osmanlı Devleti’nin Moratoryum İlanındaki Yeri (1863-1875).” Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2002. google scholar
• Belin, François Alphonse. Essaissur l’histoire economique de la Turquie. Paris: Imperimerie Imperiale, 1865. google scholar
• Biliotti, Adrien. La Banque Imperiale Ottomane. Paris: Henry Jouve, 1909. google scholar
• Blaisdell, Donald. C. European Financial Control in the Ottoman Empire. New York: Columbia University Press, 1929. google scholar
• Cevdet Paşa, Tezakir: 13-20. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1960. google scholar
• Clay, Christopher. Gold for the Sultan. London: I.B. Tauris, 2000. google scholar
• Costeloe, Michael P. “The Extraordinary Case of Mr. Falconnet and 2.500.000 Silver Dollars: London and Mexico, 1850-1853”. Mexican Studies. Vol: 15, No: 2 (1999): 261-289. google scholar
• Cronin, Patricia. “Excerpts from ‘Harriet Hosmer’: Lost and Found”. BOMB. No: 105 (2008): 20-23. google scholar
• Çakır, Coşkun. Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Küre Yayınları, 2001. google scholar
• Çakmak, Hasan Ali. Meclis-i Âlî-i Hazâin: teşkilat yapısı ve faaliyetleri (1860-1866). Konya: Çizgi Kitabevi, 2023. google scholar
• Doğan, Yetiş ve Esma Gül. Osmanlı İç Borçlanma Sisteminde Modernleşme (1839-1881). İstanbul: Vakıfbank, 2022. google scholar
• Eldem, Edhem. Osmanlı Bankası Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı, 2000. google scholar
• ———. Bankalar Caddesi: Osmanlı’dan Günümüze Voyvoda Caddesi. İstanbul: OBAAM, 2000. google scholar
• ———. Osmanlı Bankası Banknotları (1863-1914). İstanbul: Osmanlı Bankası, 1998. google scholar
• ———. 135 Yıllık Bir Hazine: Osmanlı Bankası Arşivinde Tarihten İzler. İstanbul: Osmanlı Bankası, 1997. google scholar
• ———. “Banking History in Turkey: Issues, Sources, Phases and Shortcomings”. European Banking Historiography: Past and Present. Athens: Alpha Bank, 2009, 41-61. google scholar
• ———. “The Imperial Ottoman Bank: Actor or Instrument of Ottoman Modernization?”. Modern Banking in the Balkans and West-European Capital in the Nineteenth and Twentieth Centuries. Editör Kostas P. Kostis, UK: Ashgate, 1999, 26-27. google scholar
• Farley, J. Lewis. Two Years in Syria. London: Saunders and Outrey, 1858. google scholar
• ———. The Resources of Turkey, London: Longman, Green and Roberts, 1862. google scholar
• Girardin, Saint Marc. “Les Voyageurs en Orient VI. de la Moralite Des Finances Turques”. Revue des Deux Mondes. 2 (15 Ocak 1861): 471-486. google scholar
• Guymer, Laurence Mark. “Curing The Sick Man: Sir Henry Bulwer and the Ottoman Empire, 1858-1865.” Doktora Tezi, University of East Anglia, 2009. google scholar
• Güran, Tevfik. Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları, (1841-1861). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989. google scholar
• ———. Osmanlı Mali İstatistikleri Bütçeler, 1841-1918. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü, 2003. google scholar
• Hulkiender, Murat. Bir Galata Bankerinin Portresi: George Zarifi (1806-1884). İstanbul: OBAAM, 2003. google scholar
• Kömürcan, Kirkor. Türkiye İmparatorluk Devri Dış Borçlar Tarihçesi. Ankara: MEB, 1948. google scholar
• Le Baron I. De Testa, Recueil des traites de la Porte ottomane avec les puissances etrangeres, depuis le premier traite conclu, en 1536, entre SüleymanI etFrançoisI jusqu’a nos jours. Paris: Amyot, 1864, IV, 47-64. google scholar
• Le Baronne Durand de Fontmagne, Un Sejour a l’ambassade de France a Constantinople sous le second empire. Paris: Libraire Plon, 1902. google scholar
• Manav, Nursel. Osmanlı Maliyesi ve Baltazziler. İstanbul: Libra, 2019. google scholar
• -------. “19. Yüzyıl Galata’sından Bir Banker: Darphane-i Âmire ve Sefaretler Bankeri Jacques Alleon”. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi. IV/7 (2018): 89-105. google scholar
• Morawitz, Charles. Le Finances de la Turquie. Paris: Guillaumin et Cie, 1902. google scholar
• Ortabağ, Erol. Osmanlı İmparatorluğu’nda Bankacılığın Gelişimi ve Regülasyon. İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği, 2018. google scholar
• Ochsenwald, W. L. “The Jidda Massacre of 1858”. Middle Eastern Studies. No: 3 (1977): 314-326. google scholar
• Papers Relating to Administrational ve Financial Reforms in Turkey (1859-1861). London: Harrison and Sons, 1861. google scholar
• Papers Relating to the Outbreak at Jeddah in June 1858. London: Foreign Office, 1859. google scholar
• Perrot, Georges. Souvenir d’un Voyage en AsieMineur. Paris: Michel Levy Freres, 1864. google scholar
• Platt, D.C.M. “British Finance in Mexico, 1821-1867”. Bulletin of Latin American Resarch. Vol: 3, No: 1 (1984): 45-62. google scholar
• Poujade, Eugene. “De La Prochaine Consolidation de la Dette Ottomane”. Journal desEconomistes. 18 (12 Ocak 1858): 268-271. google scholar
• Raccagni, Michelle. “The Frence Economic Interests in the Ottoman Empire”. International Journal of Middle East Studies. Vol 11, No: 3 (1980): 339-376. google scholar
• Sayar, Nihat. Türkiye’de İmparatorluk Dönemi Siyasi, Askeri, İdari ve Mali Olayları. İstanbul: Nihad Sayar Vakfı, 1977. google scholar
• Senior, Nassau William. Bir İktisatçı Gözüyle Osmanlı. Çeviren Hüseyin Al. Ankara: Birleşik, 2011. google scholar
• Stephenson, Macdonald. The Railways in Turkey. London: John Weale, 1859. google scholar
• Şener, Abdüllatif. Sona Doğru Osmanlı, Ankara: Birleşik, 2007. google scholar
• Tekeli, İlhan ve Selim İlkin, Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. Ankara: TCMB, 1997. google scholar
• Toprak, Zafer. “From Imperial Debt to Global Offerings: The History of the Istanbul Stock Exchange”. From Imperial Debt to Global Offerings-The Rise of the Istanbul Stock Exchange. Istanbul; Mepa, 1995, 14-55. google scholar
• Ziegler, Philip. The Sixth Great Power. New York: Alfred A. Knoff, 1988. google scholar
• https://hls-dhs-dss.ch/de/articles/019578/2011-11-09/. google scholar
• http://www.churches-of rome.info/CoR_Info/SAdF%20064/pages/Chap15/DSC6438.html. google scholar
• https://www.milliyet.com.tr/tatil/arkeoloji/bankadan-kot-pantolona-renkli-bir-tarih-han-duvarlari-dile-gelse-6810771. google scholar