Ad, Sıfat ve Zarflar Arasındaki İşlev Değiştirme

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 2, 609 - 635, 13.01.2025

Hürriyet Gökdayı , Çiğdem Kalegeri

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1481731

Öz

Sözcük türleri ayrımı dil bilgisi araştırmalarında üzerinde durulan konulardan birisidir. Sözcüklerin türlerinin belirlenmesi, tümcedeki işlevlerinin ortaya konulması ve o tümceyi oluşturan sözcüklerin tümce bağlamındaki işlevlerinin belirginleştirilmesi yönlerinden önemlidir. Sözcük türleri belirlenirken anlamsal, biçimsel ve dizimsel özelliklerden yararlanılmaktadır. Türkiye Türkçesinin dil bilgisi kaynaklarında, araştırmacıların daha çok kendi belirledikleri ölçütlere göre sözcük türü sınıflandırması yaptıkları görülmektedir. Bununla birlikte, aynı sözcüğün farklı türlerdeki kullanımını açıklayabilmek amacıyla, sözcüklerin belirli türlerde sabit olup olmadığı veya sözcük türleri arasında geçişlerin gerçekleşip gerçekleşmediği konularının üzerinde durulması gerekmektedir. Bu çalışmada, sözcük türü geçişlerini gösterebilmek amacıyla Türkiye Türkçesinde ad, sıfat ve zarf olarak kullanılabilen sözcükler, sıklıkları temel alınarak seçilmiştir. Sıklık değerleri göreceli olarak yüksek olan ve karşıt anlamlı bu dört sözcük çifti şunlardır: güzel - çirkin, yakın - uzak, sıcak - soğuk, yanlış - doğru. Bu sözcükler, bir tümcedeki dizilim içerisinde herhangi bir ek almadan veya biçim değiştirmeden ad, sıfat ve zarf olabildikleri için tercih edilmiştir. Bu sözcüklerin ad, sıfat ve zarf olarak kullanımları ile ilgili örnek tümceler Türkçe Ulusal Derlemi (TUD) taranarak tespit edilmiştir. Çalışmanın örneklemi; belirlenen sözcüklerin ad, sıfat ve zarf olarak kullanıldığı, rastlantısal olarak seçilmiş beşer örneği içeren toplam yüz yirmi tümceden oluşmaktadır. Bu tümceler üzerinden ad, sıfat ve zarflar arasındaki dizimsel ilişki ve sözcük türü geçişleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ad, sıfat, zarf, sözcük türleri, işlev değiştirme

Etik Beyan

Çıkar çatışması yoktur.

Destekleyen Kurum

Finansal destek yoktur.

Teşekkür

Teşekkür açıklaması yoktur.

Functional Shift Between Nouns, Adjectives and Adverbs

Öz

The distinction between word classes is a key issue emphasized in grammatical research. Determining the types of words is crucial for revealing their functions in sentences and clarifying the roles of the words that form those sentences within their context. Semantic, formal, and syntagmatic features are used to identify word classes. In the grammar sources of Modern Turkish, researchers often classify word types according to criteria they establish. However, to explain the use of the same word in different categories, it is necessary to examine whether certain types of words are fixed or whether transitions between word types occur. This study focuses on words in Türkiye Turkish that can function as nouns, adjectives, and adverbs, selected based on frequency, to demonstrate these transitions. The four word pairs with relatively high frequency values and antonyms are: güzel (beautiful) – çirkin (ugly), yakın (near) – uzak (far), sıcak (hot) – soğuk (cold), yanlış (wrong) – doğru (correct). These words were chosen because they can function as nouns, adjectives, and adverbs in a sentence without the addition of suffixes or changes in form. Sample sentences illustrating the use of these words as nouns, adjectives, and adverbs were identified by analyzing the Türkçe Ulusal Derlemi (TUD). The study sample consists of 120 sentences containing five randomly selected examples where these words are used as nouns, adjectives, and adverbs. The syntagmatic relationships between these word types and functional shifts were analyzed using these sentences.

Anahtar Kelimeler

Noun, adjective, adverb, word types, functional shift

Kaynakça

• Atabay, Neşe, Sevgi Özel ve İbrahim Kutluk. Sözcük Türleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık, 2003. google scholar
• Banguoğlu, Tahsin. Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000. google scholar
• Boz, Erdoğan. “Türkiye Türkçesinde Sözcük Türleri Üzerine Bir Tasnif Denemesi”, Uluslararası Yunus Emre Sosyal Bilimler Dergisi 1/1 (2020): 1-10. google scholar
• Bozkurt, Fuat. Türkiye Türkçesi. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi, 2000. google scholar
• Börekçi, Muhsine ve Yusuf Tepeli. “İşlevsel Dilbilim Yaklaşımıyla Türkçede Sözcük Türleri Üzerine”, Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi 2/7 (2013): 93-102. google scholar
• Carnie, Andrew. Constituent Structure. Oxford: Oxford University Press, 2010. google scholar
• Crystal, David. A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Oxford: Blackwell Publishing, 1991. google scholar
• Delice, Halil İbrahim. “Sözcük Türleri Nasıl Tasnif Edilmelidir?”, Turkish Studies 7/4 (2012): 27-34. google scholar
• Deny, Jean. Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). Çeviren Ali Ulvi Elöve. İstanbul: Maarif Matbaası, 1941. google scholar
• Erdem, Mevlüt ve Mustafa Sarı. “Sözcük Türlerinin Sözcük Öbekleriyle İlişkisi”, Turkish Studies 5/4 (2010): 321-325. google scholar
• Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları, 2006. google scholar
• Finegan, Edward. Language. Fort Worth: Harcourt Brace, 1994. google scholar
• Gencan, Tahir Nejat. Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi, 2001. google scholar
• Gronbech, Kaare. Türkçenin Yapısı. Çeviren Mehmet Akalın. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000. google scholar
• Güncel Türkçe Sözlük, “Ad”. Erişim 2 Mayıs 2024. https://sozluk.gov.tr/ google scholar
• Güncel Türkçe Sözlük, “Sıfat”. Erişim 2 Mayıs 2024. https://sozluk.gov.tr/ google scholar
• Güncel Türkçe Sözlük, “Zarf”. Erişim 2 Mayıs 2024. https://sozluk.gov.tr/ google scholar
• Hacıeminoğlu, Necmettin. Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: MEB Yayınları, 1992. google scholar
• Karaağaç, Günay. Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012. google scholar
• Koç, Nurettin. Yeni Dilbilgisi. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 1990. google scholar
• Korkmaz, Feryal. Batı Türkçesinde Tür Değiştirme. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2007. google scholar
• Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007. google scholar
• Nalbant, Mehmet Vefa. “Türkçede Tarihî Türk Dili Alanında Fonksiyon Değiştirmeye Bir Örnek: Tut- Fiili”, Bilig Dergisi 38 (2006): 138. google scholar
• Özkan, Bülent. “Güncel Türkçe Sözlük’te ‘Zarf’ Olarak Tanımlı Sözlük Birimlerin Derlem-Denetimi”, Turkish Studies 5/3 (2010): 1764-1782. google scholar
• Özmen, Mehmet. “Eksik Olan Dil Bilgisi Terimlerimiz Üzerine”, Doğu Akdeniz Üniversitesi Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu içinde, 115. Gazimağusa: EMU Press, 1999. google scholar
• Sarı, Mustafa. “Türkiye Türkçesinde Sözcük Türlerinin Değişikliğe Uğraması”, TÜRKİYE Türkoloji Dergisi 13/1 (2000): 229-238. google scholar
• Sebzecioğlu, Turgay. Dilbilim Kavramlarıyla Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları, 2016. google scholar
• Türkçe Ulusal Derlemi (TUD). Erişim 2 Mayıs 2024. https://www.tnc.org.tr/tr/ google scholar
• Uzun, Nadir Engin. Dünya Dillerinden Örnekleriyle Dilbilgisinin Temel Kavramları Türkçe Üzerine Tartışmalar. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 39, 2004. google scholar
• Yener, Mustafa Levent. “Türk Dilinde Sözcük Türleri Tasnifi Sorunu Üzerine.” Turkish Studies 2/3 (2007): 606-623. google scholar