Bir Sürgün Öyküsü: Bosnalı Fransisken Bir Rahibin Saraybosna’dan İstanbul’a Yolculuğu

Yıl 2024, Cilt: 34 Sayı: 2, 723 - 753, 13.01.2025

Okan Büyüktapu

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1527019

Öz

Bu çalışma, 1852 yılında bir Pan-Slav komplosuna karıştığı düşüncesiyle tutuklanarak İstanbul’a sürgün edilen Bosnalı aydın ve kültür adamı Ivan Franjo Jukić’in (1818-1857) Saraybosna’dan İstanbul’a Yolculuk 1852 Yılı Mayıs Ayı adıyla yayımladığı seyahat anılarını konu edinmektedir. Modern BosnaHersek edebiyatının başlangıcı olarak kabul edilen bu seyahatname, esasen Balkanlar’dan Osmanlı başkentine uzanan bir gezi hikâyesi olsa da yazarın çok yönlü ve derin tarih ve kültür birikimi onu okunması zevkli entelektüel bir metin hâline getirmektedir. Jukić’in sürgün serüveni Saraybosna, Priştine, Üsküp ve Selanik gibi önemli şehirlerden geçerek 19. yüzyıl ortasındaki imparatorluk topraklarının sosyal, ekonomik ve idari durumuna ışık tutan bir tanıklığa dönüşür. Yazar, seyahati boyunca karşılaştığı farklı etnik ve dinî gruplar, yerel yönetimler, askerî yapılanmalar ve gündelik yaşam pratikleri hakkında detaylı gözlemler sunmakta; ayrıca dönemin ulaşım imkânları, hapishane koşulları ve adli uygulamaları hakkında da kıymetli bilgiler vermektedir. Dil engeli nedeniyle Türk tarih yazımında nadiren yararlanılabilen bir kaynak grubuna dahil olan bu eser, Tanzimat dönemi Balkanları’nın tarihi açısından değerli bir perspektif sunarken imparatorluğun merkezi dışında kalan bir bölge için de birinci elden bilgiler paylaşmaktadır. Makalede Jukić’in edebî ve kültürel faaliyetleri, dönemin siyasi atmosferi ve Tanzimat reformlarının bölgedeki etkileri ele de alınarak, metnin tarihî bağlamında değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Makalenin ikinci bölümünde, orijinal metin Boşnakçadan Türkçeye ilk defa çevrilerek Türk okuyucuların istifadesine sunulmuştur. Bu çevirinin hem yazarın hem de seyahatnamenin akademik çevrelerde tanınmasına katkıda bulunması ve Türk araştırmacılar için Balkanlar’ın 19. yüzyıldaki durumu hakkında yeni bir kaynak olarak hizmet etmesi temenni edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ivan Franjo Jukić, Seyahatname, Osmanlı İmparatorluğu, Balkanlar, Tanzimat, 19. yüzyıl

A Story of Exile: A Bosnian Franciscan Friar’s Journey From Sarajevo To Istanbul

Öz

This study examines the travel memoirs of Ivan Franjo Jukić (1818-1857), a Bosnian intellectual and cultural figure who was arrested in 1852 for his alleged involvement in a pan-Slavic conspiracy and exiled from Sarajevo to Istanbul, published under the title Journey from Sarajevo to Istanbul, May 1852. The article aims to evaluate the text in its historical context by discussing Jukić’s literary and cultural activities, the political atmosphere of the period, and the effects of the Tanzimat reforms in the region. Although this travelogue—considered the beginning of modern Bosnian-Herzegovinian literature—is essentially a travel story from the Balkans to the Ottoman capital, the author’s multifaceted and in-depth historical and cultural knowledge makes it an intellectually rich text. Jukić’s exile, passing through important cities such as Sarajevo, Pristina, Skopje, and Thessaloniki, provides significant testimony, shedding light on the social, economic, and administrative conditions of the imperial territories during the mid-19th century. Throughout his journey, the author offers detailed observations on the various ethnic and religious groups, local administrations, military structures, and daily life practices he encounters, as well as valuable insights into transportation options, prison conditions, and judicial practices during the period. This work, which belongs to a group of sources rarely utilized in Turkish historiography because of language barriers, offers a valuable perspective on the history of the Tanzimat-era Balkans, while containing first-hand information on a region outside the empire’s center. In the second part of the article, the original text is translated from Bosnian to Turkish for the first time, making it accessible to Turkish readers. We hope that this translation will enhance the recognition of both the author and the travelogue in academic circles, offering a fresh resource for Turkish researchers studying the 19th-century Balkans.

Anahtar Kelimeler

Ivan Franjo Jukić, Travelogue, Ottoman Empire, Balkans, Tanzimat, 19th century

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa, Tezakir:21-39. Yayına hazırlayan Cavid Baysun. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1986. google scholar
• Alaupovic, Tugomir. IvanFrano Jukic (1818-1857). Sarajevo: Zemaljska Stamparia, 1907. google scholar
• Babic, Mile. “Portret Ivana fra Frane Jukica”, Colloquia franciscanaII: 200. obljetnica rodenjaIvana Frane Jukica (1818-1857) içinde, 17-33. Editör Dolores Grmaca-Marko Karamatic. Sarajevo: Kulturno-povijesni institut Bosne Srebrene, 2020. google scholar
• Badurina, Lada ve Ivo Pranjkovic. “Putovanje u Carigrad Ivana fra Frane Jukica i Adolfa Vebera Tkalcevica.” Colloquia franciscana II: 200. obljetnica rodenja Ivana Frane Jukica (1818-1857) içinde, 113-125. Editör Dolores Grmaca ve Marko Karamatic. Sarajevo: Kulturno-povijesni institut Bosne Srebrene, 2020. google scholar
• Bracewell, Wendy. “Bosnian, Croatian, and Serbian Travel Writing.” A Bibliography ofEast European Travel Writing on Europe içinde, 7-44. Editör Wendy Bracewell ve Alex Drace-Francis. Budapest: Central European University Press, 2008. google scholar
• Bresic, Vinko. Hrvatska knjizevnost 19. stoljeca. Zagreb: Filozofski fakultet, 2019. google scholar
• Demir, Hakan. “XIX. Yüzyılda Hırvat İlirizm Hareketi” Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD) 1/1 (2012): 209-239. google scholar
• Despalatovic, Elinor Murray. Ljudevit Gaj and the Illyrian Movement. Boulder Colo: East European Quarterly, 1975. google scholar
• Gölen, Zafer. “1849-1851 Bosna Hersek İsyanı”, Belleten 66/247 (2002): 905-930. google scholar
• Gölen, Zafer. Tanzimat Döneminde Bosna Hersek (Siyasi, İdari, Sosyal ve Ekonomik Durum). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2010. google scholar
• Hadzihuseinovic, Muvekkit Salih Sidki. Povijest Bosne. S turskog preveli: Abdulah Polimac, Lamija Hadziosmanovic, Fehim Nametak, Salih Trako, II. Sarajevo: El-Kalem, 1999. google scholar
• Harni, Slavko. “Bibliografski rad Ivana Franje Jukica i kraj kulturne povijest bibliografije kao izvor za povijest knjige i kulturnu povijest.” Libellarium: casopis za istrazivanja u podrucju informacijskih i srodnih znanosti 1/1 (2008): 27-50. google scholar
• Jukic, Ivan Frano. Putopisi i istorisko-etnografski radovi. Sarajevo: Svjetlost, 1953. google scholar
• Kecmanovic, Ilija. “Jukic Ivan Frano.” Enciklopedija jugoslavije: prva izdanja. 5: 155. Zagreb: Izdanje i Naklada Leksiografskog Zavoda Fnrj, 1962. google scholar
• Lesic, Zdenko. “Ivan Franjo Jukic — knjizevnik (U povodu 150-godisnjice smrti Ivana Franje Jukica).” Ivan Franjo Jukic: Izabrani spisi içinde, 551-574. Editör Ivan Lovrenovic. Sarajevo/Zagreb: Synopsis, 2015. google scholar
• Lovrenovic, Ivan. “Jukic Ivan Frano.” Enciklopedija jugoslavije: druga izdanja. 6: 611. Zagreb: Izdanje i Naklada Leksiografskog Zavoda Fnrj, 1962. google scholar
• Saydam, Abdullah. “Ömer Lütfi Paşa.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34: 74-76. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007. google scholar