İsveçli Arkeolog Prof. Dr. Axel Waldemar Persson’un Türkiye’deki Çalışmaları

Yıl 2023, , 195 - 226, 21.06.2023

Gülşah Eser , Kubilay Arpacı

https://doi.org/10.26650/YTA2023-1226307

Öz

Prof. Dr. Axel Waldemar Persson (1888-1951) yürütmüş olduğu arkeolojik kazıları ve akademik çalışmalarıyla arkeoloji alanının önde gelen isimlerindendir. 1920’li yıllardan itibaren Yunanistan’ın çeşitli bölgelerinde kazılar yapan Persson, İsveç Veliahdı VI. Gustaf Adolf’un referans olmasına binaen imzalanan 1935 yılındaki kararnameyle Türkiye’de kazı izni almıştır. Bu bağlamda Karya medeniyetinin izlerini sürmek amacıyla Milas Genciktepe’de sondaj çalışmaları yapmış ve 1936’daki kararnameyle de Genciktepe Kazısı’nın idaresini almıştır. Bu kazıda çıkan buluntuların korunması ve sergilenebilmesi amacıyla 1938’de Milas Firuz Bey Camii’nin müzeye çevrilme talebi Persson’un girişimleriyle gündeme gelmiştir. II. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte Türkiye’deki çalışmalarına ara vermiştir. 1948’deki Labraunda Kazısı ile tekrar Türkiye’ye gelen Persson buradaki kazı başkanlığı görevini vefatına kadar sürdürmüştür.
Bu araştırmada literatür taramasından elde edilen bilgilerin yanı sıra arşiv belgeleri ve ulusal basın temel alınarak onun Türkiye’deki çalışmalarının bütüncül bir şekilde incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada Persson’un Prehistorik Dönem’de Ege’de hüküm sürmüş medeniyetlerin ortak bir kültüre sahip oldukları anlayışını Genciktepe ve Labraunda’daki arkeolojik kazılarıyla kanıtlamak istediği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Axel Waldemar Persson, Arkeolojik Kazı, Genciktepe, Labraunda, Milas Firuz Bey Camii, Türkiye, İsveç

Teşekkür

Prof. Dr. Emre Dölen ve Prof. Dr. Pontus Hellström’e makalenin hazırlanma sürecindeki görüş ve önerilerinden dolayı teşekkürlerimizi sunarız.

Swedish Archaeologist Prof. Dr. Axel Waldemar Persson’s Studies in Türkiye

Öz

Prof. Dr. Axel Waldemar Persson (1888-1951) was a leading name in the field of archaeology with his archaeological excavations and academic studies. Persson, who had been excavating various parts of Greece since the 1920s, obtained excavation permission in Türkiye with the decree in 1935 signed on the basis of the reference of Gustaf VI Adolf, Crown Prince of Sweden. In this context, Persson carried out drilling works in Milas Genciktepe in order to find traces of the Carian civilization, and with the decree in 1936, he took the management of the Genciktepe Excavation. In order to protect and exhibit the finds from this excavation, the request to convert the Milas Firuz Bey Mosque into a museum was raised with Persson’s initiatives in 1938. In the following period, his studies in Türkiye were interrupted with the beginning of World War II. Persson returned to Türkiye with the Labraunda Excavation in 1948 and continued to work as the head of the excavation until his death.
This study aims to examine his works in Türkiye in a holistic way, based on the information obtained from the literature review, as well as archival documents and the national press. The research has concluded that Persson wanted with his archaeological excavations in Genciktepe and Labraunda to prove his understanding that the civilizations that had ruled in the Aegean during the Prehistoric period had had a common culture.

Anahtar Kelimeler

Axel Waldemar Persson, Archaeological Excavation, Genciktepe, Labraunda, Milas Firuz Bey Mosque, Türkiye, Sweden

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) google scholar
• Akşam google scholar
• Anadolu google scholar
• Cumhuriyet google scholar
• Haber google scholar
• Ulus google scholar
• Yeni Asır google scholar
• Adıyeke, Nuri: XIX. Yüzyılda Milas Kazası, Milas, Milas Belediyesi Kültür Yayınları, 2017. google scholar
• Adolf, Gustaf: “Undersökning af en grafhög vid Tinkarp nara Sofiero”, Fornvannen Journal of Swedish Antiquarian Research, 1, 1906, s. 53-62. google scholar
• Akarca, Aşkıdil-Akarca, Turhan: Milas Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, İstanbul, İstanbul Matbaası, 1954. google scholar
• Arslan, Anıl: Mylasa’da Yerel Tanrılar ve Kutsal Alanlar, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018. google scholar
• “Axel W. Persson”, https://kulturpersoner.uppsalakyrkogardar.se/en/axel-w-persson/, 22 Ağustos 2022 (Çevrimiçi). google scholar
• Ayverdi, Ekrem Hakkı: Osmanlı Mimarîsinin İlk Devri 630-805 (1230-1402), İstanbul, İstanbul Fetih Cem’iyeti İstanbul Enstitüsü, 1958. google scholar
• Durukan, Aynur: “Fîruz Bey Camii ve Medresesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, s. 138-140. google scholar
• Erdoğru, Mehmet Akif: “Çanakkale Savaşlarının Yıldönümü Vesilesiyle İsveç’i Hatırlamak”, https://www.dokuzeylul.com/9-sutun/canakkale-savaslarinin- google scholar
• yildonumu-vesilesiyle-isveci-hatirlamak-h181862.html, 20 Mayıs 2022 (Çevrimiçi). google scholar
• Ergin, Feridun: “Birinci Dünya Savaşı’nda ve Atatürk Döneminde Fiyatlar ve Gelirler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C III, S. 7, 1986. s. 59-84. google scholar
• Guden Med Dubbelyxan Zeus i Labranda, Stockholm, Medelhavsmuseet, 1987. google scholar
• Güler, Behlül: Tarihi Labranda (Milas-Muğla) Kalıntıları ve Çevresinin Floristik Özellikleri, Muğla, Muğla Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2010. google scholar
• Hellström, Pontus, “A Chariot at Labraunda”, AchaemenidAnatolia: Persian Presence and Impact in the Western Satrapies 546- 330 BC. Proceedings of an International Symposium at the Swedish Research Institute in İstanbul, 7-8 September 2017, BOREAS, Uppsala Studies in AncientMediterranean andNear Eastern Civilizations 37, s. 143-159. google scholar
• Hellström, Pontus: “Early Labraunda”, Karia Arkhaia: La Carie, Des Origines a la Periode Pre-Hekatomnide, ed. Olivier Henry-Koray Konuk, İstanbul, Institut Français d’Etudes Anatoliennes, 2019, s. 61-88. google scholar
• Hellström, Pontus: Labraunda Karya Zeus Labraundos Kutsal Alanı Gezi Rehberi, İstanbul, Ege Yayınları, 2007. google scholar
• Hellström, Pontus: “100 Years of Swedish Excavations in Turkey and a Bibliography”, Acta Bibliotheca Regia Stockholmiensis, S. 69, 2003, s. 237-252. google scholar
• Hellström, Pontus-Blid, Jesper: Labraunda 5 The Andrones, Sweden, Swedish Research Institute in İstanbul, 2019. google scholar
• Hellström, Pontus-Thieme, Thomas: “The Androns at Labraunda A Preliminary Account of their Architecture”,MedelhavsmuseetBulletin, S. 16, 1981, s. 58-74. google scholar
• Karlsson, Lars: “Labraunda: Göğün Hava Tanrısı’na Adanan Kutsal Alan”, Mylasa Labraunda Milas Çomakdağ, ed. Figen Kuzucu- Murat Ural, İstanbul, Milli Reasürans T.A.Ş., 2010, s. 10-61. google scholar
• Kepenek, Banu: Narrating Past Places to Present Viewers: Presentation of Archaeological Sites as Contemporary (Re)constructs, The Case of Labraunda [Geçmiş Mekanları Bugünün izleyicisine Anlatma: Arkeolojik alanların modern (re)konstrüksiyonlar Olarak Sunumu, Labraunda Örneği], ODTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2016. google scholar
• Koşay, Hâmit Zübeyr-Orgun, M. E. Zarif-Bayram, Sadi, Tan, Erdoğan: Osmanlı imparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Çağlarında Türk Kazı Tarihi, Cilt I/ 2. Kitap, Ankara, TTK, 2013. google scholar
• Küçük, Evren: Türkiye-İsveç İlişkileri (1918-1938), Ankara, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2016. google scholar
• Mater, Gizem, Larisa (Buruncuk) Kazıları: Tarihçe, Bürokrasi ve Mimari Buluntulara İlişkin Bilgiler, İstanbul, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2013. google scholar Nilsson, Martin P.: “Axel Waldemar Persson”, Gnamon, S. 23, 1951, s. 405-407. google scholar
• Özkılıç, Merve: 1937İkinci Türk Tarih Kongresi Sergisinde Arkeoloji, Sanat ve Mimarlık Tarihinin Temsili, İstanbul, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2016. google scholar
• Öztoprak, İzzet-Güler, Cafer-Karataş, Murat-Şahin, Güneş: Cumhuriyetin XV Yılında Türkiye, C. VII, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2015. google scholar
• Persson, Axel Waldemar: Prehistoryada Yunanistanla Küçük Asya Arasındaki Münasebetler, İstanbul, Devlet Basımevi, 1937. google scholar
• Persson, Axel Waldemar-Âkerström, Âke: “Zwei mykenische Hausaltare in Berbati”, Bulletin de la Societe Royale des Lettres de Lund, S. 3, 1937-1938, s. 59-63. Robinson, David M., “Necrology: Paul Victor Christopher Baur, Axel Waldemar Persson”, American Journal of Archaelogy, C. LVI/S. 1, Ocak 1952, s. 67-68. Save-Söderbergh,Torgny- Hellström, Pontus, “Excavations at Gencik Tepe”, Acta Archaeologica, C LXVIII, 1997, s. 75-107. google scholar
• Sönmez, Zeki: Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1995. google scholar
• Tanman, M. Baha: “Anadolu Türk Mimarlığına Kullanılmış Bir Silme Türünün Kökeni ve Gelişimi Hakkında”, Prof. Dr. Halûk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı, C. II, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2008, s. 1124-1134. google scholar
• Taşkıran, Bilgi: Sosyal, Siyasal ve Ekonomik Yönüyle Milas (1923-1960), Muğla, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2003. Temel, Mehmet: “Cumhuriyet Arşivi Belgelerine Göre Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türkiye-İsveç İlişkileri”, SUTAD, S. 42, Güz 2017, s. 395-407. google scholar
• Theolin, Sture, The Swedish Palace in İstanbul/İstanbul’da Bir İsveç Sarayı, çev. Sevin Okyay, İstanbul, YKY, t.y. google scholar
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit: Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri, 2001. google scholar
• Ünal, Emine: Milas Firuz Bey Camii Süslemeleri, Isparta, Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2014. google scholar
• Yioutsos, Nektarios-Peter: “The Last Occupation of Asine in Argolis”, Opuscula, s. 10, 2017, s. 164-189. google scholar
• http://arkeo.bilkent.edu.tr/labraunda-tr.html, 19 Ağustos 2022 (Çevrimiçi). http://1001documentary.net/arsiv/7_Uluslararasi_1001_Belgesel_Film_Festivali.pdf, 30 Temmuz 2022 (Çevrimiçi).
• https://sok.riksarkivet.se/sbl/Presentation.aspx?id=7106, 29 Mayıs 2022 (Çevrimiçi). http://www.diva-portal.se/smash/get/diva2:1224211/FULLTEXT01.pdf, 04 Haziran 2022 (Çevrimiçi). google scholar
• https://www.labraunda.org/Labraunda.org/Excavations_tr.html, 19 Ağustos 2022 (Çevrimiçi). https://www.labraunda.org/Labraunda.org/Oikoi_building_tr.html, 9 Ağustos 2022 (Çevrimiçi).
• https://www.labraunda.org/Labraunda.org/Temple_of_Zeus_tr.html, 9 Ağustos 2022 (Çevrimiçi). https://www.sia.gr/en/articles.php?tid=338, 30 Mayıs 2022 (Çevrimiçi). https://www.srii.org/, 24 Temmuz 2022 (Çevrimiçi). google scholar
• Küçük, Evren: “İsveç Veliahtı VI. GustafAdolf (1882-1973)”, https://ataturkansiklopedisi. gov.tr/bilgi/isvec-veliahti-vi-gustaf-adolf-1882-1973/, 29 Mayıs 2022 (Çevrimiçi). google scholar