Istanbul Governorship and Mayorship Period of Muhittin Memduh Üstündağ (1926-1938)

Yıl 2021, Sayı: 40, 279 - 312, 30.12.2021

Songül Güneş

Öz

Muhittin Memduh Üstündağ was the second Director General of Public Security of the Turkish Republic and an influential bureaucrat and statesman who ruled Istanbul during the reform period for 12 years and 10 months. In addition to his appointment as the Mayor of Istanbul in 1926, he was appointed as the Deputy Governor of Istanbul in 1928. Üstündağ, who also held the Istanbul Provincial Presidency for the Republican People’s Party since 1936 was retired two weeks after Atatürk passed away. This study examines the activities of Muhittin Memduh Üstündağ during the period he ruled Istanbul, in the light of periodicals, parliamentary decisions, academic works, and archival documents.

Anahtar Kelimeler

Muhittin Üstündağ, Istanbul, Municipality, Republic, Atatürk

Muhittin Memduh Üstündağ’ın İstanbul Valiliği ve Belediye Reisliği Dönemi (1926-1938)

Öz

Muhittin Memduh Üstündağ, Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci emniyet genel müdürü ve inkılaplar dönemi İstanbul’unu 12 yıl 10 ay boyunca yönetmiş önemli bir bürokrat ve devlet adamıdır. 1926 yılında atandığı İstanbul Şehreminliği vazifesinin yanı sıra 1928 yılında vekâleten İstanbul Valisi olarak görevlendirilmiştir. 1936 yılı itibarıyla Cumhuriyet Halk Partisi’nin İstanbul İl Başkanlığı’nı da uhdesinde bulunduran Üstündağ, Atatürk’ün ölümünden iki hafta sonra emekliye sevk edilmiştir. Bu çalışmada, süreli yayınlar, meclis kararları, akademik eserler ve arşiv belgeleri ışığında Muhittin Memduh Üstündağ’ın İstanbul’u yönettiği dönemdeki faaliyetlerinin incelenmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Muhittin Üstündağ, İstanbul, Belediye, Cumhuriyet, Atatürk

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Arşivi
• İçişleri Bakanlığı Arşivi
• İBB Atatürk Kitaplığı Dijital Arşivi
• T.C. Resmî Gazete
• Akşam
• Ayda Bir
• Cumhuriyet
• Golspor
• Haber Akşam Postası
• İstanbul Şehremaneti Mecmuası / İstanbul Belediye Mecmuası
• Kurun
• Milliyet
• Son Posta
• Tan
• Vakit
• Yeni Sabah
• Aldan, Mehmet: İz Bırakan Mülki İdare Amirleri, C.II, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1995.
• Bakar, Bülent: “Esaretten Kurtuluş: İtilâf Devletlerinin İstanbul’u Tahliyesi”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.23, 2009, s. 13-58.
• Bayındır, Seda: Atatürk’ün Sosyal ve Kültürel Politikaları, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2010.
• Bilgin, Arif vd.: Dünden Bugüne Toplu Ulaşım Kültürü, İstanbul, İETT Yayınları, 2012.
• Bozdoğan, Sibel: Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Döneminde Mimari Kültür, İstanbul, Metis Yayınları, 2015.
• Çavdar, Tevfik: Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839-1950), Ankara, İmge Kitabevi, 1995.
• Çelebi, Mevlüt: Dünden Bugüne Taksim Cumhuriyet Anıtı, İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Müdürlüğü, 2005.
• Demirel, Ahmet: Tek Partinin İktidarı, Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946), İstanbul, İletişim Yayınları, 2013.
• Dere, Umut: Operatör Emin (Erkul) Bey’in Hayatı, Mebusluğu ve Şehreminliği, İstanbul, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Dere, Umut: “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Eski Başkentte Yeni Rejimin İlk Sembolü: Sarayburnu Atatürk Heykeli”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.67, Güz 2020, s. 117-142.
• Dikici, Ali: “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türk Polis Teşkilâtı (1923-1938)”, Atatürk Araştırmaları Merkezi Dergisi, C.XXIV, S.2, 2008, s. 719-756.
• Engin, Vahdettin-Gülsoy, Ufuk: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İstanbul’da Elektrik, İstanbul, Yeditepe Yayınevi, 2016.
• Ergin, Osman Nuri: Cumhuriyet ve İstanbul Mahalli İdaresi, İstanbul, İstanbul Matbaacılık ve Neşriyat T.A.Ş., 1933.
• Ergin, Osman Nuri: Beledi Bilgiler, İstanbul, İstanbul Matbaacılık ve Neşriyat T.A.Ş., 1934.
• Erkul, Operatör Emin: Millî Mücadele ve Cumhuriyet Devrine Ait Hatıralar, yay. haz. Umut Dere, İstanbul, Yeditepe Yayınları, 2020.
• Ersel, Hasan vd.: “Darülbedayi’den Şehir Tiyatrosu’na”, Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-1940, C.I, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• Güneş, Songül: “İstanbul Umumi Meclisi’nde Beykoz Azalarının Faaliyetleri (1930- 1938)”, Beykoz 2020 Sempozyumu Tebliğler Kitabı, ed. Hilal Yurdakul, İstanbul, Beykoz Kitaplığı, 2021, s. 1073-1087.
• Kaya, Bahar: Dolmabahçe Mekânın Hafızası, İstanbul, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Kırmızı, Zikrullah-Tunalı Çalışkan, Fehime: İstanbul Ulaşım Zaman Dizini, İstanbul, Cinius Yayınları, 2012.
• Koçak, Cemil: Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye Tarihi (1908-1980), İstanbul, Cem Yayınevi, 2007.
• Konur, Tahsin: “Cumhuriyet Döneminde Devlet-Tiyatro İlişkisi”, Ankara Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.31, S.1-2, 2018, s. 307-359.
• Mantran, Robert: İstanbul Tarihi, çev. Teoman Tunçdoğan, İstanbul, İletişim Yayınları, 2011.
• Naçar, Fatih: Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı Ekrem Hayri Üstündağ’ın Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri (1885-1956), Uşak, Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Oktay, Tarkan: Osmanlı’da Büyükşehir Belediye Yönetimi İstanbul Şehremaneti, İstanbul, Yeditepe Yayınevi, 2011.
• Ortaylı, İlber: Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Paçacı, Gönül: “Belediye Konservatuarı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.II, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 1994.
• Sezen, Salih-Apaydın, Ahmet: İstanbul’da Ulaşım, Faytonlardan Marmaray’a, “İstanbul Ulaşımına Yön Veren 140 Olay”, İstanbul, Paraf Yayınları, 2012.
• Şahin, Eyüp: Emniyet Genel Müdürleri, Ankara, Polis Akademisi Yayınları, 2014.
• T.C. Dâhiliye Vekâleti Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü: Belediyeler, İstanbul, Holivut Matbaası, 1933.
• Tekeli İlhan-Ortaylı, İlber: Türkiye’de Belediyeciliğin Evrimi, Ankara, Türk İdareciler Derneği Yayınları, 1978.
• Tekeli, İlhan: İstanbul ve Ankara İçin Kent İçi Ulaşım Tarihi Yazıları, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
• Tekeli, İlhan: Türkiye’nin Sağlık Tarihi Bağlamı İçinde 1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ve Cumhuriyetin Sağlık Sorununa Yaklaşımı, Ankara, Türkiye Bilimler Akademisi, 2010.
• Tekeli, İlhan: İstanbul’un Planlanmasının ve Gelişmesinin Öyküsü, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
• Tunçay, Mete: Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), Ankara, Yurt Yayınları, 1981.
• Tümerkan, Sıddık: Türkiye’de Belediyeler, İstanbul, R. Zellic Basımevi, 1946.
• Uran, Hilmi: Hatıralarım, Ankara, Ayyıldız Matbaası, 1959.
• Ziyaoğlu, Rakım: İstanbul Kadıları Şehreminleri Belediye Reisleri ve Partiler Tarihi 1453-1971 İdari-Siyasi, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası, 1971.
• Ziyaoğlu, Rakım: Yorumlu İstanbul Kütüğü, İstanbul, Turing Yayınları, 1985.