Türk Yükseköğretiminde Üniversite Yeniden Yapılanırken “İlmi Yurda Götürmek”: Üniversite Haftaları Örneği

Yıl 2022, Sayı: 41, 1 - 29, 30.06.2022

Nuri Fudayl Kıcıroğlu , Ayşegül Komsuoğlu

Öz

1933 Üniversite Reformu ile İstanbul Darülfünunu, İstanbul Üniversitesi’ne dönüşür. Bu dönüşüm, Türkiyede yükseköğretimin yeniden örgütlenmesi açısından oldukça önemlidir ve Humboldt modeli, yeniden örgütlenmenin zihniyetinde belirleyici bir role sahiptir. Humboldt modelinde bilimin birliği ilkesi, öğretim ile araştırmanın birlikteliği ve “Bildung” kavramı öne çıkar. Türkiye’de yükseköğretimin yeniden yapılanma sürecinde Albert Malche’nin hazırladığı rapor, Humboldt modeliyle doğrudan örtüşen yönlere sahiptir. Humboldt modeli doğrultusunda üniversiteyi yeniden örgütlemek, Cemil Bilsel’in rektörlüğü sürecindeki birçok faaliyette görülebilir. Bu faaliyetlerin kamuya açık ilk örneği, üniversite konferanslarıdır. 1940 ile 1945 arasında her sene düzenlenen “Üniversite Haftası” da benzer bir etkinliktir. Üniversite konferansları, üniversite içindeki bir etkinlikken “Üniversite Haftası” her sene yurdun farklı bir kentinde düzenlenir. Bu çalışmanın merkezindeki Üniversite Haftası, yeni yükseköğretim kurumunun yeni misyonunu ve yeni zihniyetini dışarıya dönük bir şekilde nasıl sergilediğini incelemek için elverişli bir zemin sunar.

Anahtar Kelimeler

Üniversite Haftası, 1933 Üniversite Reformu, Humboldt Modeli, Albert Malche, Bildung

“Bringing Science to the Homeland” While Reorganizing University in Turkish Higher Education: A Case of University Weeks

Öz

In Turkey, the University Reform of 1933 had transformed Dar al-Funun of Istanbul into Istanbul University. This transformation is a landmark in the reorganization of the higher education system in Turkey. This reorganization depended mainly on the Humboldtian higher education model, whose central concepts are unity of science, unity of teaching and research, and Bildung. In this regard, the report prepared by Albert Malche in 1932 on the reorganization of higher education in Turkey overlaps the Humboldtian model’s concepts. The reorganization of Istanbul University in the direction of the Humboldtian model was executed during Cemil Bilsel’s nine-year rectorship. “University Conferences” and “University Week” are direct and public outcomes of the Humboldtian model. University Week, which was yearly organized in a different city throughout 1940–1945, constitutes a practical example for examining how the new higher education institution displayed its new mission and its new mindset.

Anahtar Kelimeler

University Week, University Reform of 1933 in Turkey, Humboldtian Higher Education Model, Albert Malche, Bildung

Kaynakça

• Altıncı Üniversite Haftası: Konya, 28 Eylül-4 Ekim 1945, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1946.
• Antalya Üniversite Haftası: 22-27 Kasım 1954, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1957.
• Arslan, Ali: “Çok Partili Döneme Geçişten 27 Mayıs’a Türkiye’de Siyaset ve Üniversite”,Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, S.2, 2002, s. 41-83.
• Ash, Mitchell G.: “Bachelor of What, Master of Whom? The Humboldt Myth and Historical Transformations of Higher Education in German-Speaking Europe and the US.”, European Journal of Education, C.41, S.2, 2006, s. 245-267.
• Balcı, M. E.: “Felsefe ve İçtimaiyat Mecmuası (1927/2014). Mukaddime”, (Çevrimyazı),İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, S.28, 2014/1, s. 391-394.
• Baltacıoğlu, Ali Y.: “1933 Üniversite Reformu’nda Tasfiye Edilenler: Hikmet Fehmi [Başkut (1900-1969)] Mehmet Niyazi [Bilirer (1892-1968)]”, Kebikeç, S.50, 2020,s. 545-556.
• Başgil, Ali Fuad: “Muassır Devlette Memur Meselesi ve Memurları Mesleki Fazilet ve Terbiyesi”, İkinci Üniversite Haftası: Diyarbakır, 1-6 Haziran 1941, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941, s. 160-175.
• Bengisu, Naci: “Trahom, İçtimai Zararları ve Korunma Çareleri”, İkinci Üniversite Haftası: Diyarbakır, 1-6 Haziran 1941, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941, s. 116-130.
• Beşinci Üniversite Haftası: Van, 7-12 Ağustos 1944, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1944.
• Birinci Üniversite Haftası: Erzurum, 13-19 Temmuz 1940, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941.
• Bilsel, Cemil: İstanbul Üniversitesi Tarihi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943. Bilsel, Cemil: “Açış”, İkinci Üniversite Haftası: Diyarbakır, 1-6 Haziran 1941, İstanbul,İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941.
• Bilsel, Cemil: “Rektör Cemil Bilsel’in Haftası Açış Nutku”, Üniversite Haftası: Erzurum, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941.
• Bilsel, Cemil: “Önsöz”, Üniversite Konferansları 1935-1936, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937.
• Bittner, Walton S.: The University Extension Movement, Washington, Government Printing Office, 1920.
• Dördüncü Üniversite Haftası: Samsun, 14-20 Eylül 1943, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943.
• Erel, Şinasi Hakkı: “Cerrahinin Son Senelerdeki Terakkisi”, İkinci Üniversite Haftası: Diyarbakır, 1-6 Haziran 1941, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941, s. 131-142. Erozan, Boğaç: “Türkiye’de Üniversite Haftaları (1940-1945)”, Bilgi ve Bellek, C.1, S.1,2004.
• Fındıkoğlu, Ziyaeddin F.: “Yetmişbirinci Konferans, Biyoloji ve Sosyoloji Münasebetinin Aktif Bir Temsilcisi Olarak Ord. Prof. Dr. Tevfik Kazancıgil”, Sosyoloji Konferansları, S.10, 1969, s. 5-32.
• Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri: “Muhit ve Terbiye”, Üçüncü Üniversite Haftası: Elazığ, 23-30 Eylül 1942, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943.
• Günergun, Feza-Kadıoğlu, Sevtap: «İstanbul Üniversitesi’nin Yerleşim Tarihçesi Üzerine Notlar”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C.8, S.1, 2006, s. 135-163.
• Held, Dirk: “Hellenism, Nationalism, and the Ideology of Research in Humboldt’s University”, Transformation and Continuity in the History of the Universities, Oslo, International Commision for the History of Universities, 2000.
• İkinci Üniversite Haftası: Diyarbakır, 1-6 Haziran 1941, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941.
• İncedayı, Cevdet Kerim: “Frenginin Tehlikelerine Dair Umumi Bilgiler ve Bu Hastalıkla Mücadelede Halka Nasihatler ve Tenbihler”, İkinci Üniversite Haftası: Diyarbakır, 1-6 Haziran 1941, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941, s. 84-97.
• Kardaş, Abdülaziz: “Bir Karış Fazla Şimendifer Elazığ-Muş Demiryolu’nun Yapım Süreci”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2019, C.6, S.4, s. 2360-2382.
• Kocatürk, Utkan: “Atatürk’ün Üniversite Raporu ile İlgili Notları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1984, C.1, S.1, s. 3-95.
• Koselleck, Reinhart: Kavramlar Tarihi: Politik ve Sosyal Dilin Semantiği ve Pratiği Üzerine Araştırmalar, çev. Atilla Dirim, İstanbul, İletişim Yayınları, 2009.
• Koselleck, Reinhart: The Practice of Conceptual History, çev. Todd Samuel Presner, California, Stanford University Press, 2002.
• Köse, Resul: “Tek Parti Dönemi’nde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Vilayetlerinde Düzenlenen Üniversite Haftası Etkinlikleri ve Üniversiteli Aydın Kesimin Bölgenin Meselelerine Bakışı (1940-1945)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 2021, C.37, S.104, s. 307-356.
• Malche, Albert: İstanbul Üniversitesi Hakkında Rapor, İstanbul, Devlet Basımevi, 1939. Neumark, Fritz: “Vergi Reformu”, Altıncı Üniversite Haftası: Konya, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1946, s. 32-51.
• Onar, Sıddık Sami: “Hukuk Bakımından Aile”, Üçüncü Üniversite Haftası: Elazığ, 23- 30 Eylül 1942, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943.
• Onar, Sıddık Sami: “Hukuk Bakımından Şehir ve Hemşehri”, Birinci Üniversite Haftası: Erzurum, 13-19 Temmuz 1940, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941, s. 56-67. Onar, Sıddık Sami: “Kadının Cemiyet ve Ailedeki Rolü ve Hukuki Vaziyeti”, İkinci Üniversite Haftası: Diyarbakır, 1-6 Haziran 1941, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941, s. 28-41.
• Onuncu Üniversite Haftası: Hatay, 5-10 Haziran 1956, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1957.
• “Ord. Prof. Dr. Cemil Birsel Merhumu Anma Merasimi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.16, S.1-2, 1950, s. 5-26.
• Şimşek, Sefa: Bir İdeolojik Seferberlik Deneyimi Halkevleri 1932-1951, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2002.
• Taşdemirci, Ersoy: “Türkiye’de Üniversite Kavramının Gelişiminde Alman Bilim Adamlarının Katkısı”, Erdem, 1999, C.11, S.33, s. 883-910.
• Tavat, Sedat: “Verem ve Vereme Karşı Savaş”, Üçüncü Üniversite Haftası: Elazığ, 23-30 Eylül 1942, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943.
• Tekeli, İlhann: “Siyasetin Diliyle Değil, Eğitim Tarihinin Diliyle 1933 Reformu”, İlhan Tekeli Toplu Eserler 14, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010.
• Üçüncü Üniversite Haftası: Elazığ, 23-30 Eylül 1942, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943.
• Üniversite Haftası: Trabzon-Rize, 14-19 Eylül 1955, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1956.
• Üniversite Konferansları 1935-1936, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937. Üniversite Konferansları 1936-1937, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1937. Üniversite Konferansları 1937-1938, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1939. Üniversite Konferansları 1938-1939, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1939. Üniversite Konferansları 1939-1940, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1940. Üniversiteler Haftası: Edirne Konferansları, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları,1958.
• Van Bommel, Bas: “Between ‘Bildung’ and ‘Wissenschaft’: The 19th-Century German Ideal of Scientific Education”, European History Online, 2015.
• Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet: “Evlenme ve Bunun Hukuki Neticeleri”, Üçüncü Üniversite Haftası: Elazığ, 23-30 Eylül 1942, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1943.
• Yedinci Üniversite Haftası: Çanakkale, 6-12 Temmuz 1952, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1953.
• Yeşilkaya, Neşe G.: Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık, İstanbul, İletişim Yayınları, 1999. Yücel, Hasan Âli: “Giriş”, İstanbul Üniversitesi Hakkında Rapor, İstanbul, Devlet Basımevi, 1939.
• Yücel, Hasan Âli: “Üniversite Rektörlüğüne” (cevaben resmi yazının örneği), Üniversite Haftası Erzurum, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1941.