İstiklâl Harbi’nden Mekanize Savaşa: İki Savaş Arası Dönemde Türk Ordusunun Kara Doktrini ve Tartışmaları (1923-1939)

Yıl 2022, Sayı: 41, 179 - 228, 30.06.2022

Efe Güzeloğlu

Öz

Bu çalışma iki savaş arası dönemde Türk kara doktrinine, doktrinin kökenlerine, iki savaş arası dönem boyunca nasıl evrildiğine, mekanize savaşın meydan okumasıyla nasıl yüzleştiğine ve İkinci Dünya Savaşı’ndan çıkarılan ilk derslerden nasıl etkilendiğine odaklanmaktadır. Makalenin temel amacı teknolojik açıdan görece geri kalmış bir ordunun modern askeri teknolojilerin yükselişine nasıl tepki verdiğini anlamaktır. Bulgularımız Türk ordusunun geçmiş başarılarına çok fazla odaklandığını ve bunun da yeni askeri teknolojilerin devrimci yükselişinin hafife alınmasına yol açtığını gösterecektir. Türk Genelkurmayı ve subayları “önceki savaşa hazırlanırken”, mekanize unsurlar modern savaş sanatını tamamen dönüştürmüştür. Çalışmanın yöntemi Türk askeri doktrininin resmi kaynaklarının ve Türk subaylarının doktrin üzerine kişisel görüşlerinin çapraz bir okumaya tabi tutulmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Askeri Doktrin, Türk Ordusu, İki Savaş Arası Dönem, Mekanize Savaş, Zırhlı Savaş

From the War of Independence to the Mechanized Warfare: Turkish Land Doctrine and Its Discussions During the Interwar Period (1923-1939)

Öz

This work explores Turkish land doctrine during the interwar period. Particular attention is given to its roots, its evolution during the interwar years, how it faced the challenge of modern mechanized warfare, and the effects of the first lessons of World War II. The article’s main purpose is to investigate the response of a relatively underdeveloped army to the rise of modern military technologies. It will be shown that the Turkish army focused excessively on its past achievements, which resulted in the revolutionary effects of new military technologies being underestimated. While the Turkish General Staff and officers were “preparing for the last war,” mechanization had completely transformed modern warfare. Methodologically, this work cross-reads official sources on Turkish military doctrine with personal opinions expressed by Turkish officers on the subject.

Anahtar Kelimeler

Military Doctrine, Turkish Army, Interwar Period, Mechanized Warfare, Armoured Warfare

Kaynakça

• ATASE (Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt ve Denetleme Başkanlığı Arşivi) İDH Kataloğu (İkinci Dünya Harbi)
• 1340 senesi Avrupa Tetebbu Heyeti Raporları, Türkiye Cumhuriyeti Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti Talim ve Terbiye Dairesi, İstanbul, Matbaa-yı Askeriye, 1925.
• Abdullah Muhlis: Muvasala ve Muhabere ve Umur-ı Havaiye Dersleri Notlarından (Muvasala Kısmı), İkinci Basılış, Harbiye Mektebi Matbaası, 1928.
• Abdullatif: Topçuluk Notları, top. Ridvan Ziya, 1925.
• Ahmed Sedad (Erkan-ı Harbiye Miralayı): Ordumuzda Terakki Umdeleri, İstanbul, Matbaa-yı Askerî, 1924.
• Akyaz, Doğan: Askeri Müdahelelerin Orduya Etkisi, Hiyerarşi Dışı Örgütlenmeden Emir Komuta Zincirine, İstanbul, İletişim Yayınları, 2002.
• Aldoğan, Sadık (Tuğgeneral): “Tanklarla Yapılacak Taarruzlara Nasıl Karşı Koyacağız”,
• Askeri Mecmua, C.XI, No: 116 (Mart 1940), ss. 72-93.
• Alman Piyade Talimnamesi 3. Cüzzü, Makineli Tüfenk Bölüğü, müt. Ahmet Şevket Dragoman (Mülazım-ı Evvel), Dersaadet, Matbaa-yı Askeriye, 1923.
• Atatürk’ün Doğumunun Yüzüncü Yılında Türk Sılahlı Kuvvetleri, Ankara, Harita Genel Müdürlüğü, 1982.
• Aydemir, Şevket Süreyya: İkinci Adam II. Cilt, 2. Baskı, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1968. Aydın, Salim: “İkinci Dünya Savaşı’nda Kıyı ve İç Hat Savunması: Çakmak Hattı (Büyükçekmece-Çatalca) Koruganları”, Güvenlik Stratejiler Dergisi, C.16, No: 34, Temmuz 2020, ss. 383-451.
• Babüroğlu, Naim: Çanakkale 1915 Almanların Büyük Tuzağı, İstanbul, İnkılap Kitabevi, 2020. Basrî (Erkan-ı Harbiye Miralayı): Büyük Kumanda Kursu Mevzi Harbi Notları, İstanbul, Askeri Akademiler Kumandanlığı Matbaası, 1927.
• Barlas, Dilek, Güvenç, Serhat: Türkiye’nin Akdeniz Siyaseti (1923-1939) Orta Büyüklükte Devlet Diplomasisi ve Deniz Gücünün Sınırları, çev. Barış Cezar, İstanbul, Koç Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Bürman Bey, “Asri Hava Silahının Tabiyesi Hakkında Fikirler”, Askeri Mecmua, C. 48, No: 77, Temmuz 1930, ss. 331-337.
• Büyük Trakya Manevraları Hatıra Albümü, İstanbul, 7 Gün.
• Cebecioğlu Remzi (Erkan-ı Harbiye Binbaşısı): “Tayyare Gaz Muharebeleri”, Askeri Mecmua, No: 58, Ağustos 1925, ss. 149-162.
• Cebesoy, Ali Fuat: Siyasi Hatıralar: Lozan’dan Cumhuriyete, C. 2, Yay. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, İstanbul, Temel Yayınları, 2002.
• Citino, Robert M.: The German Way of War: From the Thirty Years’ War to the Third Reich, Kansas, University Press of Kansas, 2005.
• Çelik, Hasan Cenk: İkinci Dünya Savaşı’nda Sınır Savunma Tedbirleri ve Türkiye’nin Çakmak ve Çatalca Hatları, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Çetin, Sabit: İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Ordusu: Aktif Tarafsızlık Siyaseti Çerçevesinde Askerî Hazırlıklar, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2014.
• Çevik, C. (Kurmay Önyüzbaşı): “Yirminci Asır Sevkülceyşinin Yeni Doktrinlerinden Yıldırım Harbi”, Askeri Mecmua, C.X, No: 115, Birincikânun 1939, ss. 913-918.
• Çevik, Cavit (Kurmay Binbaşı): “1939 Alman-Müttefikler Harbi Başlangıcı Üzerinde Fikirler”, Askeri Mecmua, C.XI, No: 116, Mart 1940, ss. 53-62.
• Çifci, Erhan: Şark Cephesi’nden Kore’ye Bir Türk Generali, Tahsin Yazıcı’nın Askerlik Serüveni, İstanbul, Dergâh Yayınları, 2015.
• Çulpan, Cevdet (Kurmay Yarbay): “Üstün Kuvvetlere Karşı Muharebe ve Maneviyat”, Askeri Mecmua, C.XI, No: 116, Mart 1940, ss. 132-148.
• Dağ Talimnamesi Fennî Talim ve Terbiye, Dağ Harbi, İstanbul, Askeri Matbaa, 1928. Demirsoy, İ. (Kurmay Önyüzbaşı), “95 Sayılı Askerî Mecmuadaki ‘Geri Yamaç
• Mevzileri Hakkında Tetkikler’ Adlı Yazıya Bir Karşılık”, Askeri Mecmua, C.VI, No: 97, Haziran 1935, ss. 295-310.
• Demirsoy, İlyas: Muhtelif Harplerdeki Sahil Çıkarmaları, İstanbul, Askeri Matbaa, 1942. Dukakinzâde Feridun (Erkan-ı Harp Yüzbaşısı): “Son Asır Harplerinden Alınan Derslere Nazaran İstikbal Muharebatında Süvarinin Tarzı İstihdamı”, Askeri Mecmua, No:57, Mayıs 1925, ss. 74-104.
• Ege, Bahattin (E. Yüzbaşı): “Bizde Oyalama Muharebelerinin Vasıfları Ne Olmalıdır”,
• Askeri Mecmua, No: 94, Eylül 1934, ss. 706-710.
• Ergüder, Muzaffer: Orgeneral Muzaffer Ergüder’in Havacılık Anıları 1922-1930, Yay.
• Haz. H. İbrahim Fırtına, İstanbul, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018.
• Ergüder, Muzaffer (Korgeneral), “Polonya Neden Çabuk Ezildi”, Askeri Mecmua, C.X, No: 115, Birincikânun 1939, ss. 919-923.
• Ergüder, Muzaffer (Tümgeneral): “(Uçan Koşan) Ordu ile Baskın”, Askeri Mecmua C.VII, No: 101, Haziran 1936, ss. 201-216.
• Erikan, Celâl: Kurtuluş Savaşı Tarihi, Yay. Haz. Rıdvan Akın, 6. Basım, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
• Erikan, Celal (Kurmay Önyüzbaşı): “İspanya Dahili harbinden Tank, Tank Defi ve Motörlü Birlikler Hakkında Alınan Dersler”, Askeri Mecmua, C.X, No: 115, Birincikânun 1939, ss. 1183-1196.
• Erikan, Celal (Önyüzbaşı): “Fransız Ordusunda Tanka Karşı Müdafaa Celal Erikan”, Askeri Mecmua, C.X, No: 113, Haziran 1939, ss. 447-485.
• Erkuş, Salih (Kurmay Albay): “Modern Tank Defi Silâhları Karşısında Zırhlı Birliler”, Askeri Mecmua, C.XI, No: 116, Mart 1940, ss. 94-115.
• Eşref (Emekli Binbaşı): “Zırhlı ve Motörlü Harb Vasıtalarının Sevkulceyş, Tabiye ve Maneviyat Sahasındaki Rolleri”, Askeri Mecmua, C.VI, No:96, Mart 1935, ss. 42-55.
• Fahri (Kaymakam): “Türk Ordusuna Tank Lâzım Mı?”, Askeri Mecmua, No: 74, Eylül 1929, ss. 50-58.
• Fazıl (E. Binbaşı): “Sahillerin Örtme, Gözetleme ve Müdafaası”, Askeri Mecmua, No: 89, Haziran 1933, ss. 49-61.
• Ferhat (Binbaşı): “Zamanımızda Süvari: Süvarinin Lüzumu”, Askeri Mecmua, No: 53, Mayıs 1924, ss. 100-124.
• Fuller: “Kati Netice Arayan Taarruzun Hedefi Sevkülceyşi”, çev. Binbaşı Rahmi, Askeri Mecmua, C.48, No: 77, Temmuz 1930, ss. 343-353.
• G. A.: “Yeni Muhtelif Sınıfların Birlikte Sevk ve Muharebesi Talimnamemiz”, Askeri Mecmua, No: 65, Haziran 1927, 1-55.
• Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları I, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2012.
• Gizleme Talimnamesi I Umumi Maddeler, Gizlemenin Tatbiki, Ankara, Harita Matbaası, 1926.
• Gizleme Talimnamesi II, Gizlemenin Tekniği, İstanbul, Askeri Matbaa, 1926.
• Goethner: Dağcılık Talim ve Terbiyesi Hakkında Mütahassıs Goethner Bey’in Raporu, çev. Bursalı Nihad Bey, Ankara, Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Ankara Matbaası, 1928. Grüßhaber, Gerhard: The ‘German Spiritʼ in the Ottoman and Turkish Army, 1908-1938, A History of Military Knowledge Transfer, Berlin/Boston, De Gruyter Oldenbourg, 2018.
• Gündüz, Asım: Hatıralarım, Yay. Haz. İhsan Ilgar, İstanbul, Kervan Kitapçılık, 1973. Günkut, Haydar (Kurmay Albay): “Motörlü ve Zırhlı Vasıtalar ve Bunların Gelecek Harplerde Oynayacakları Roller”, Askeri Mecmua, C.X, No: 115, Birincikânun 1939, ss. 907-912.
• Güvenc, Serhat, Uyar, Mesut: “Lost in Translation or Transformation? The Impact of American Aid on the Turkish Military, 1947–60”, Cold War History, Vol.22 No:1, 2022, ss. 59-77.
• Hans Ritter: Harb-i Umumî Tenkidâtı, müt. Mehmed Nihad, İstanbul, Matbaa-yı Askeriye, 1923.
• Harb Oyunlarında Nazar-ı Dikkate Alınacak Esaslara Dair Talimatname, 1924. Hüseyin Rahmi (Binbaşı): “Avrupa Ordularında Piyade Topçusu”, Askeri Mecmua, Sayı: 57, Mayıs 1925, ss. 114-119.
• İbrahim Kamil (Yüzbaşı): “Süvari ve Tayyare: Keşif Noktai Nazarından”, Askeri Mecmua, No: 56, Şubat 1925, ss. 131-136.
• İsmail Berkok (Erkân-ı Harp Kaymakamı, Harbiye Mektebi Tabiye Baş Muallimi): Müşterek Tabiye Muhtelif Sınıfların Birlikte Sevk ve Muharebesi, Harbiye Mektebi Matbaası, 1928.
• İzzet (E. Miralay): “Asrî Yenilikler Karşısında İyi Tabiyecinin Vasıfları”, Askeri Mecmua, C.V, No: 95, Kânun 1934, ss. 809-814.
• Karabekir, Kazım: Ankara’da Savaş Rüzgârları, II. Dünya Savaşı, İstanbul, Emre Yayınları, 1995.
• Kılkışlı Hüseyin Hüsnü (Erkan-ı Harbiye Miralayı): “Yeni Piyade Talimnamemize Umumi Bir Bakış”, Askeri Mecmua, No: 65, Haziran 1927, ss. 125-150.
• Kılkışlı Hüseyin Hüsnü (Erkan-ı Harbiye Miralayı): “Yeni Piyade Talimnamemize Umumi Bir Bakış (Alayın Muharebesi)”, Askeri Mecmua, No: 69, Haziran 1928, ss. 1-20.
• Kılkışlı Hüseyin Hüsnü (Erkan-ı Harbiye Miralayı): “Yeni Usulde Piyadenin Muharebesi”, Askeri Mecmua, No: 53, Mayıs 1924, 35-62.
• Kılkışlı Hüseyin Hüsnü (Erkan-ı Harp Miralayı): “İstiklal Muharebelerinde Ordumuzun Muharebe Usullerine Umumi Bakış”, Askeri Mecmua, No: 54, Ağustos 1924, ss. 1-14. Kocatürk, Kenan: Bir Subayın Anıları Bitmemiş Senfoni, İstanbul, Kastaş Yayınevi, 1999.
• Köker, Behzat (Kurmay Albay): “Zırhlı ve Motörlü Birliklerce Zayıf Olan Tarafın Defi ve Tart Teşkilatı ve Müdafaa Sistemi”, Askeri Mecmua, C.XI, No: 116, Mart 1940, ss. 149-164.
• Lucas (Kaymakam): Ta’biye Efkârının Tekâmülü, müt. Mehmed Sami (Yüzbaşı), İstanbul, Askeri Matbaa, 1926.
• Mehmet Emin (Erkan-ı Harbiye Binbaşısı): “Tankların 1914-18 Harbindeki Sureti İstimaline Dair”, Askeri Mecmua, No: 51, Teşrinisani 1923, ss. 24-62.
• Miller, Bruh: Yarma Melhamelerinde Topçu, çev. Halil Kemal, İstanbul, Erkan-ı Harbiye Mektebi Matbaası, 1925.
• Millman, Brock: “The Turkish Armed Forces On The Eve Of The Second World War: The British View”, Turkish Studies Association Bulletin, Vol.20, No: 1, Spring 1996, ss. 38-55.
• Miralay İ.F.C. Tuller: “Makinalaştırma Hakkında Mesele”, çev. Binbaşı Rahmi, Askeri Mecmua, C. 48, No: 77, Temmuz 1930, ss. 354-367.
• Muallim Erkân-ı Harbiye Kaymakamı Bursalı Mehmet Nihat: “Kırkkilise Melhamesine Müstenid Sevkülceyşi Harp Oyunu”, Askeri Mecmua, No: 57, Mayıs 1925, 10-58.
• Muharebe Arabası, Tayyare, Topçuluk ve Zehirli Maddeler Hakkında Bilinmesi ve Efrada Öğretilmesi Lâzım Gelen Malumat, İstanbul, Askeri Matbaa, 1927.
• Muharebe Gazlarından Korunma Talimnamesi, İstanbul, Askeri Matbaa, 1927
• Muhittin (Erkânı Harbiye Binbaşısı): “Askeri Tayyareciliğin Hâlihazır ve Müstakbel Tekemmülatı”, Askeri Mecmua, No: 54, Ağustos 1924, ss. 163-195.
• Muhtelif Sınıfların Birlikte Sevk ve Muharebesi 2. Kısım, İstanbul, Askeri Matbaa, 1928.
• Muhtelif Sınıfların Birlikte Sevk ve Muharebesi, (Sevk. Ta.), İstanbul, Askeri Matbaa, 1926 Muzaffer (Kaymakam): “Dağ Muharebesinin Hususiyetleri”, Askeri Mecmua, C.48, No: 78, Teşrinievvel 1930, ss. 411-422.
• Ortaç, B. Sıtkı (Kurmay Binbaşı): “Zırhlı Vasıta Defi ve Tardı”, Askeri Mecmua, C.X, No: 115, Birincikânun 1939, ss. 1004-1038.
• Osman Nuri (Binbaşı): “Alay ve Alaydan Küçük Birliklerin Asrî Kuruluşları Nasıl Olmalıdır?”, Askeri Mecmua, No: 76, Nisan 1930, ss. 165-174.
• Özcan, Gencer: “Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Ordusunda Prusya Etkisi”, Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti, ed. Evren Balta Paker, İsmet Akça, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010, ss. 175-221.
• Özdağ, Ümit: Atatürk İnönü Dönemlerinde Türk Silahlı Kuvvetleri, Ankara, Kripto, 2017. Özdemir, Hikmet: Türkiye Cumhuriyeti’nde Rejim ve Asker İlişkisi Üzerine Bir İnceleme, İstanbul, İz Yayınları, 1993.
• Özkurt, Fatih: Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve Askerî Manevra ve Tatbikatlar (1909- 1938), Ankara, Genelkurmay Basımevi, 2017.
• Özlü, Hüsnü: “Arşiv Belgelerine Göre, İkinci Dünya Savaşı’nda İzmir ve Trakya’nın Savunmasına Yönelik Türk-İngiliz Heyetlerinin Görüşmeleri ve Alınan Önlemler”, ÇTTAD, C.XII, No: 24, Bahar 2012, ss. 233-253.
• Piyade Talimnamesi, İstanbul, Askeri Matbaa, 1926.
• Reşit, Ali (E. Kaymakam): “Zayıf (kuvvetçe az) ve Asrî Vasıtaları Noksan Bir Ordunun; Asrî Vasıtalı ve Kuvvetli (kuvvetçe çok) Bir Düşmana Karşı Zaferi Elde Etmesine Dair Tetkikler”, Askeri Mecmua, No: 94, Eylül 1934, ss. 583-600.
• Sadık (Kaymakam): “Fırka, Kolordu ve Ordu Topçusu Nasıl Olmalıdır?”, Askeri Mecmua, No: 70, Eylül 1928, 82-100.
• Sahra Tahkimat Talimnamesi, 2. Kısım. 1927.
• Sedat: “Büyük Sevk ve İdarede Hututu Dahileden İstifade”, Askeri Mecmua, C.48, No: 78, Teşrinievvel 1930, ss. 381-398.
• Seyhan, Dündar: Gölgedeki Adam, İstanbul, Nurettin Uycan Matbaası, 1966.
• Sunay, Cevdet: “Zırhlı Motörlü Birlikler ve Bunların Sevk ve İdaresi Hakkında Düşünceler”, Askeri Mecmua, C.XI, No: 116, Mart 1940, ss. 36-52.
• Süvari Talimnamesi, İstanbul, Matbaa-yı Askeri, 1925.
• Tucker, Spencer: “1914-1918 Birinci Dünya Savaşı”, ed. Jeremy Black, Dretnot, Tank ve Uçak, çev. Yavuz Alogan, İstanbul, Kitap Yayınevi, 2003.
• Turhal, Abdullah: Türk Ordusu’nun İlk Tankı: T-26 B, ‘Seyyar Çelik Kale’, Ankara, FNSS, 2020.
• Tümer, Hıfzı (Kurmay Yüzbaşı), “Çevik Birliklerden Beklenen Operatif Gayeler ve Bu Birliklerin Teşkilat ve Coğrafi Bünye Bakımından Tetkiki”, Askeri Mecmua, C.X, No: 113, Haziran 1939, ss. 326-340.
• Türesel, Fehmi: (Kurmay Albay), “Motörlü Hafif Birliklerin Mahiyeti ve Sevk ve İdaresi”, Askeri Mecmua, C.XI, No: 116, Mart 1940, ss. 23-35.
• Türk Illustrasyonu Büyük Trakya Manevraları Hatırası, İstanbul, 1937.
• Türk İli Kış ve Dağ Ahvali, İstanbul, Askeri Matbaa, 1927.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Balkan Harbi II nci Cilt 2 nci Kısım 2 nci Kitap Şark Ordusu İkinci Çatalca Muharebesi ve Şarköy Çıkarması, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1981.
• Üstünkaya, Zeki (Kurmay Binbaşı): “Üstün Hava Kuvvetlerine Malik Bir Düşman Karşısında Teşkilatta ve Sevk ve İdarede Gözönüne Alınması Lâzımgelen Bazı Düşünceler”, Askeri Mecmua, C.XI, No: 116, Mart 1940, ss. 171-182.
• Üstünkaya, Zeki: “Üstün Zırhlı ve Motörlü Vasıtalara Malik Ordulara Karşı Muharebe Edecek Orduların Teşkilât ve Sevk ve İdaresi Hakkında Bazı Düşünceler”, Askeri Mecmua C.X, No: 115, Birincikânun 1939, 1080-1091.
• Veysel: “Yenilik Baskını, Seri Tanklar”, Askeri Mecmua, No: 74, Eylül 1929, s. 24-44. von Ritter, Hans: Ordu Teşkilatı, çev. Nuri Refet, Askeri Akademiler Kumandanlığı Matbaası, 1928.
• Yazıcı, Tahsin: “Z. Oto. Ların Taarruz ve Defütart Muharebelerinde Rolleri”, Askeri Mecmua, C.IX, No: 108, Mart 1938, ss. 109-117.
• Zekai (Yüzbaşı): Maltepe Piyade Atış ve Tatbikat Mektebi Zabitan Kurslarında: Ağır Makinalı Tüfenk Konferansları, İstanbul, Teşebbüs Matbaası, 1926.