Activities of the Ministers of Health and Social Welfare during the Turkish National Struggle

Yıl 2022, Sayı: 42, 47 - 75, 29.12.2022

Hilal Karavar

https://doi.org/10.26650/YTA2022-1106785

Öz

Although the Ottoman Empire had no independent ministry of health, the spread of epidemic diseases in Anatolia during the National Struggle necessitated the establishment of a separate ministry for dealing with health issues. Thus, the Ministry of Health and Social Welfare (MHSW) was established with Law No. 3 on May 2, 1920 (Law upon the Election of the Cabinet Council of the Grand National Assembly). The MHSW has been determined to mostly work on organizing health services, producing vaccines, and sheltering orphans and immigrants. The MHSW had limited work in the field of military health services because the Health Branch of the Ministry of Defense was responsible for this task. Although combining military and civilian health services had been suggested during Dr. Adnan Bey’s role as MHSW minister, this did not occur due to its drawbacks. However, MHSW was seen to provide medical support to the army during both Dr. Refik Bey’s and Dr. Rıza Nur Bey’s time as MHSW ministers.

Anahtar Kelimeler

Dr. Adnan Adıvar, Dr. Refik Saydam, Dr. Rıza Nur, Sanitation, Public Health

Milli Mücadele Döneminde Sıhhat ve Muavenet-i İçtimaiye Vekillerinin Faaliyetleri

Öz

Osmanlı Devleti’nde müstakil bir Sağlık Bakanlığı mevcut olmasa da Milli Mücadele döneminde Anadolu’da salgın hastalıkların yaygınlaşması, sağlık işleriyle ilgilenen ayrı bir vekâletin kurulmasını gerektirmiştir. 1920’de 3 Sayılı Kanun ile Sıhhat ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti kurulmuştur. Sıhhiye Vekâleti’nin daha çok sağlık hizmetlerinin teşkilatlandırılması, aşı üretiminin yapılması, yetim çocuklar ve muhacirlerin yerleştirilmesiyle ilgili çalışmalar yaptığı belirlenmiştir. Bu vekâletin askeri sıhhiye alanındaki çalışmaları kısıtlıdır. Çünkü Müdafaa-i Milliye Vekâleti’ne bağlı sağlık şubesi bu görevi yürütmüştür. Dr. Adnan Bey’in sıhhiye vekilliği döneminde askeri ve sivil sağlık hizmetlerinin birleştirilmesi teklif edilse de sakıncalarından ötürü kabul edilmemiştir. Gerek Dr. Refik Bey’in gerekse Dr. Rıza Nur Bey’in vekillikleri sırasında orduya sıhhi destek verildiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dr. Adnan (Adıvar) Bey, Dr. Refik (Saydam) Bey, Dr. Rıza (Nur) Bey, Sıhhiye, Halk Sağlığı, Dr. Adnan Adıvar, Dr. Refik Saydam, Dr. Rıza Nur, Sanitation, Public Health

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMMZC) Resmî Gazete
• Sıhhiye Mecmuası Fevkalade Nüshası Milliyet
• Ada, Turhan: Adnan Adıvar Hayatı ve Kişiliği, İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2010.
• Arı, Kemal: “Cumhuriyetin Sağlık Devrimcisi: Dr. Refik Saydam”, Vatan ve Sıhhat Tıbbiyelinin Yurtseverliği, ed.: Eren Akçiçek, Fevzi Çakmak, İzmir, Bulaşıcı Hastalıkları Önleme Derneği Yayınları, 2015.
• Arslan, Mehmet: “Anılarda Milli Mücadele Döneminde Sağlık Koşulları ve Verilen Sağlık Hizmetleri”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 9/27, Haziran 2021, s. 397-415.
• Ataç, Adnan: “Milli Mücadele’de (1919-1923) Askeri Sağlık Hizmetleri”, Isparta, SDÜTF 100. Yılında Milli Mücadele’de Sağlık Hizmetleri, Sempozyumu Bildiri Özetleri Kitabı, 2020.
• Aydın, Erdem: “19. Yüzyılda Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM), 15, 2004, s. 185-207.
• Birinci, Ali, “Rıza Nur (1879-1942)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C.35, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2008.
• Çapa, Mesut, Kızılay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti (1914-1925), Ankara, Türkiye Kızılay Derneği, 2010.
• Dere, Umut: Operatör Emin (Erkul) Bey’in Hayatı, Mebusluğu ve Şehreminliği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2018.
• Elmacı, İrfan: “Bilimsel ve Teknolojik Açıdan Osmanlı İmparatorluğu’nda XVII. Yüzyıldan XIX. Yüzyıla Çiçek Aşısı ve Kuduz Aşısı”, Belleten, 79/285, 2015, s. 611- 626.
• Erdem, Ufuk: Osmanlı’dan Cumhuriyete Muhacir Komisyonları ve Faaliyetleri (1860- 1923), Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Erdem, Ufuk: “Aşair ve Muhacirin Müdüriyet-i Umumisi (1913-1922)”, Zeitschrift Für Die Welt Der Türken, 9/1, 2017, s. 57-80.
• Erer, Sezer: “Osmanlılar Döneminde Bursa’da Yaptırılan Hastaneler”, U.Ü. Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11/19, 2010/2, s. 241-252.
• Esen, Atakan: “Sıhhi-i İçtimai Coğrafya Kitaplarına Göre İç Anadolu’da Görülen Salgın Hastalıklar (1922-1926)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 60, Bahar 2017, s. 73-90.
• Gül, Muhittin: “Atatürk Dönemi Sağlık Politikaları”, G.Ü. Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, V/1, 1988, s. 250-260.
• Hayta, Necdet: Belenli, Tuğba, “Milli Mücadele Dönemi’nde Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Tarafından Uygulanan Sosyal Politikalar”, Belleten, 80/287, 2016, s. 279-306.
• Hot, İnci: Sıhhiye Mecmuasına Göre Ülkemizde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1913- 1996), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2001.
• Karabulut, Umut: “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Sağlık Hizmetlerine Toplu Bir Bakış: Dr. Refik Saydam’ın Sağlık Bakanlığı ve Hizmetleri (1925-1937)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi (ÇTTAD),VI/15, Güz 2007, s. 151-160.
• Karıncalı, Feyyaz: TBMM Hükümetleri Döneminde Müdafaa-i Milliye Vekâleti (3 Mayıs 1920-29 Ekim 1923), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2021.
• Kopar, Metin: Türkiye’de Sağlık Sistemi ve Salgın Hastalıklarla Mücadele (1923-1938), Adıyaman, İksad Yayınevi, 2021.
• Köprülü, Orhan F. : “Abdülhak Adnan Adıvar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C.1, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1988.
• Şahin, Kurnaz Feyza, “Propaganda Ve Sağlık: Cumhuriyet Döneminde Sıhhî Propaganda Faaliyetleri Ve Halk Sağlığına Etkileri (1923-1945)”, Türkiye Cumhuriyeti’nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi Uluslararası Sempozyumu (26-28 Kasım 2015 İzmir), Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2017, s. 549-589.
• Nur, Rıza: Hayat ve Hatıratım, C.III, İstanbul, Altındağ Yayınevi, 1967.
• Ortaylı, İlber, “Sağlık Ordusunun Az Bilinen Komutanlarından Dr. Refik Saydam”, Milliyet, 8 Temmuz 2012.
• Tekin, Gürkan: Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâletinden Sağlık Bakanlığına (1920- 2000), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, 2011.
• Tekir, Süleyman: “Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâletinin Kuruluşu ve Erken Cumhuriyet Dönemindeki Faaliyetleri (1920-1930)” Belgi Dergisi, 2/8, 2019/II, s. 1301-1326.
• Yazıcı, Sibel: “Meclis-i Mebusan Bütçe Görüşmelerinde Salgın Hastalılarla İlgili Tartışmalar ve Öneriler (1914- 1918)”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 5/8, Nisan 2019, s. 70-92.
• Yıldırım, Nuran: “Hekim Kimliği ile Abdülhak Adnan Adıvar ve Tıp Tarihi ve Deontoloji Mühendisliği”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi, VII/2, 2006, s. 55-86.
• Yıldız, Abdullah: “Osmanlı İmparatorluğunda Sivil ve Türkçe Tıp Eğitimine Geçiş”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 70/3 (2017), s.127-134.
• Yücel, Gülseren: “Malatya’da Kolera Salgını ve Devletin Müdahale Çabaları (1892- 1894)”, İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi, 7/1, 2019, s. 108-121.
• “Fuat Umay (1885-1963)”, (Çevrimiçi), https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/fuat- umay-1885-1963/, Erişim Tarihi: 27.01.2022.
• “Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti (Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı)”, (Çevrimiçi), https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/sihhiye-ve-muavenet-i-ictimaiye- vekaleti-saglik-ve-sosyal-yardim-bakanligi/, Erişim Tarihi: 27.01.2022.