Macar Başvekili Gyula Gömbös’ün Atatürk’e Gönderdiği Mektup ve Kitaplar Çerçevesinde Türk-Macar Kültürel Münasebetleri

Yıl 2022, Sayı: 42, 169 - 202, 29.12.2022

Seyithan Altaş

https://doi.org/10.26650/YTA2022-1117482

Öz

Çok eski tarihlere dayanan Türk-Macar kültürel ilişkileri hakkında detaylı araştırmalar 19. yüzyıldan itibaren daha da artmıştır. 1870’lerde başlayan Türkoloji çalışmaları Birinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan Türkiye Cumhuriyeti ve Macaristan ilişkileri ekseninde en yoğun dönemini yaşamıştır. Kurulan siyasi ilişkiler, önceden var olan kültürel ilişkilerin daha da gelişmesine yol açmıştı. Türk Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasını ve sonrasında Lozan Barışı’nın imzalanmasını Macar aydınları ve devlet adamları büyük bir başarı olarak görmüşlerdi. 1930 yılında Macaristan başvekili olan Gyula Gömbös, çağdaş bir devlet adamı olarak Atatürk’ün başardıklarına hayranlık duyuyordu. Bizzat Atatürk ile görüşerek dostluğunu pekiştiren Gömbös, Atatürk’ün tarih ve dil alanındaki çalışmalarını bildiği için ona, bir kısım kitaplar ve bir mektup göndermiştir. Bu çalışma Gömbös’ün gönderdiği mektup ve kitaplar ışığında Türk-Macar kültürel ilişkilerinin hangi boyutlarda geliştiğini açıklamaya katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk-Macar İlişkileri, Atatürk, Gyula Nemeth, Gyula Gömbös, Hungaroloji, Hungarian studies, Turkish-Hungarian relations

Teşekkür

teşekkür ederim

Turkish-Hungarian Cultural Relations Within the Framework of the Correspondence and Books sent Between the Hungarian Prime Minister Gyula Gömbös and Atatürk

Öz

Detailed research on Turkish-Hungarian cultural relations dating back to ancient times have increased greatly since the 19th century. Turkic studies started in the 1870s and experienced their most intense period in parallel with the relations between the Republic of Türkiye and Hungary as countries that were founded after World War I. The political relations that were established led to the further development of pre-existing cultural relations. Hungarian intellectuals and statesmen saw the victory of the Turkish War of Independence and the signing of the Treaty of Lausanne afterwards as great successes. Gyula Gömbös became the Hungarian prime minister in 1930 and admired Atatürk’s achievements as a contemporary statesman. Gömbös strengthened his friendship with Atatürk by meeting in person and sent him some books and letters because he knew of Atatürk’s works in the fields of history and language. This study aims to contribute to explaining the dimensions of Turkish-Hungarian cultural relations in light of the letters and books Gömbös sent to Atatürk.

Anahtar Kelimeler

Atatürk,, Gyula Nemeth, Hungarian studies, Gyula Gömbös, Turkish-Hungarian relations

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi
• Akşam
• Belleten
• Cumhuriyet
• Milliyet
• Son Posta
• Aladár, Bán: “Gömbös Gyula keleti útja és a rodostói ünnepség”, Turan, XVI. Évfolyam, I-IV. Szam, 1933.
• Armaoğlu, Fahir: 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980, Ankara, TİB Yay., 1993. Atatürk, Mustafa Kemal: Nutuk, İstanbul, TDK, 1981.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri C.I (1919-1938), Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2006. Çalik Orhun, Fatma: “Sevr’den Lozan’a Kadar Olan Dönemde Türk-Macar İlişkileri”,
• Düşünce Dünyasında Türkiz, Y.10, S.52, Ağustos 2019, s. 121-153.
• Çolak, Melek: “Atatürk ve Macar Başkanı Gyula Gömbös”, Erdem, 55, 2009, s. 33-55. Çolak, Melek: “Atatürk, Macarlar ve Türk Tarih Tezi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.27, Bahar 2010, s. 371-472.
• Çolak, Melek: “Bir Macar Çocuğun Anılarında Atatürk”, M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Atatürk’ün Doğumunun 125. Yılı ve Cumhuriyetimizin 83. Yılı Özel Sayısı, 2006, s. 95-105.
• Çolak, Melek: “Gyula Nemeth’in Atatürk’e Yazdığı Mektup”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S.287, Kasım 2010, s. 56-60.
• Çolak, Melek: “Macar Turan Derneği, İmam Abdüllatif Efendi ve Ermeni Meselesine Dair Macarca Bir Broşür”, Ermeni Araştırmaları, S.64, 2019, s. 43-59.
• Çolak, Melek: “Macar Turancıları ve Atatürk (Macar Kaynaklarına Göre)”, Türk Yurdu Dergisi, Y.100, S.290, Ekim 2011, s. 94-101.
• Çolak, Melek: “Macaristan’da Revizyonizm ve Balkan paktı Çerçevesinde Türkiye- Macaristan İlişkileri (1923-1938)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, S.8, 2005, s. 1-14.
• Çolak, Melek: “Macarların Gözü ile Atatürk ve Türk Dil Devrimi”, 15th International Conference on Turkish Linguistics (ICTL), Studia Uralo-Altaica (49), Szeged- Macaristan, 20-22 August 2010, 2012.
• Demirkan, Tarık: Macar Turancıları, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000. Dilaçar, Agop: “Prof. J. Nemeth’s Role in the Turkish Alphabet and language Reform”,
• Hungaro-Turcica. Studies in Honour of Julıus Nemeth, ed. Gy. Kaldy-Nagy, Budapest, Lorand Eötvös University, 1976, s. 351-356.
• Eren, Hasan: “Türklük Bilimi Sözlüğü I. Yabancı Türkologlar, Ankara, 1998, s. 232-241. Gönlübol, Mehmet: “Atatürk’ün Dış Politikası: Amaçlar ve İlkeler”, Atatürk Yolu, Ankara, 1987, s. 233-268.
• Güngörmüş, Naciye: “Magyar Ttudosók Szerepe a Török Nyelvújítási Mozgalomban”, Jászkunság, 38. Évfolyam, 3. Szam, Június 1992.
• Güngörmüş, Naciye: “Magyar Ttudosók Szerepe a Török Nyelvújítási Mozgalomban (Türk Dili Yenileme Hareketinde Macar Alimlerin Rolü)”, Nemzetközi Magyar Filológiai Társaság, III. Nemzetközi Hungarológiai Kongresszus, Szeged, 12-16 Augusztus 1991.
• HİREK: “A Török Köztársaság kikiáltásának 10. Évfordulója (Türkiye Cumhuriyeti’nin İlanının 10. Yıldönümü)”, Turan, XVI. Évfolyam, I-IV. Szam, 1933.
• Horvath, Bela: Anadolu 1913, çev. Tarık Demirkan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996. Karagülmez, Müjdat: “Atatürk Dönemi Türk-Macar Kültürel İlişkilerinden Kesitler”,
• Türk Tarihine Dair Yazılar III, ed. Alpaslan Demir, Tuba Tombuloğlu, Eralp Erdoğan, Ömer Düzbakar, Ankara, 2018, s. 629-645.
• Mayor, Tibor: “Macaristan ve Trianon Muahedesi”, Türk Kültürü, S.93, Temmuz 1970, s. 621-624.
• Medriczky, Andor: “Kemal Atatürk a hadvezér, az államférfi és az ember (Devlet Adamı, Asker ve İnsan Olarak Kemal Atatürk)”, Turan, VII-X. Évfolyam, XX-XXI. Szam.
• Móricz, Péter: “A Mai Törökorzsag (Yeni Türkiye)”, Turan, XII. Évfolyam, I-IV. Szam, 1929.
• Móricz, Péter: “Az újtörök történetírási mozgalom (Türk Tarih Yazım Hareketi)”, Turan, XV. Évfolyam, I-IV. Szam, 1932.
• Móricz, Péter: “Faşizmus as turanizmus Törökorszgban”, Turan, XIII. Évfolyam, I-IV. Szam, 1930, s. 17-22.
• Namal, Yücel: Türk-Macar ilişkileri (1850-1900), Yüksek Lisans Tezi, Muğla, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
• Németh, Gyula: “Az Ujjaszületett Törökország”, Törökök És Magyarok II, ed. E. Schütz, E. Apor, Budapest, 1990.
• Özgiray, Ahmet: “Türkiye Macaristan Siyasi İlişkileri (1923-1938)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XII, 1997, s. 75-80.
• Rasonyi, Laszlo: “Atatürk Özgürlük Savaşının Macar Basınında Yankıları”, Belleten, C.XLV/1, S. 177, Ocak 1981, s. 79-86.
• Saral, Emre: “Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye-Macaristan İlişkilerinde Turan Cemiyeti’nin Rolü Üzerine”, Turan ve Turancılık-Edebiyat, Sosyoloji ve Jeopolitikte Kavram, Kuram, Anlam, Konum, ed. Yeliz Okay, İstanbul, Doğu Kütüphanesi, 2019. Şimşir, Bilal: Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları, C.III, Ankara, TTK Basımevi, 2001. Yaşar, Selman: “Türkiye-Macaristan İlişkileri (1923-1938)”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Y.5, S.53, Eylül 2017, s. 1-42.