LOZAN KONFERANSI'NDA İTİLAF DEVLETLERİNİN ERMENİLERE YÖNELİK TOPRAK TALEPLERİ

Yıl 2011, Sayı: 19-20, 1 - 27, 11.10.2012

Mehmet Sait Dilek

Öz

Paris Barış Konferansı’nda ve Sevr Antlaşması’nda “Yenen-Yenilen” kavramı, Wilson Prensipleri’ne rağmen “Ezen-Ezilen” ifadesine dönüştürüldü. Türk Milleti hukuk dışılığa karşı milli bir direniş hareketi gerçekleştirdi. Cephede zaferler arttıkça muhatap kabul edilme süreci başladığından Lozan’da bir konferans toplanması kaçınılmaz hale geldi. Ermeni lobisi misyonerlerden aldığı destekle, savaş metoduyla elde edemedikleri yerleri, insancıl söylemlerle kazanabilmek için İtilaf Devletleri delegasyonlarına Lozan Konferansı’nda baskıda bulundu. Ermeni heyetlerinin en önemli amacı Kilikya ya da yeni Türk Devleti’nin doğusunda Ermeniler için milli bir yurt kurma isteğiydi. İtilaf Devletleri delegasyonları Ermeni sorununu oturumlarda defalarca gündeme getirdiği gibi, 26 Aralık 1922 tarihli oturumda Türk delegasyonunun protestosuna rağmen Ermeni heyetinin taleplerini dinledi. Türk tarafı Misak-ı Milli’nin bir gereği olarak yurt talebini kesin bir dille reddetti. Bu durum konferansın ilk devresinde taraflar arasında zaman zaman tansiyonun yükselmesine zemin hazırladı. Türk heyetinin konferans esnasında oturumları iki kez terk etmesi ve gerekirse savaşı göze alabileceğini hissettirmesi, delegasyonlarının geri adım atmasına sebep oldu. 23 Nisan 1923’ten itibaren başlayan konferansın ikinci devresinde İtilaf Devletleri suni bir mesele olan Ermenilerin toprak taleplerini gündeme getirmeyerek kendileri için daha önemli konulara önem verme stratejisini benimsediler

Anahtar Kelimeler

Lozan, İsmet Paşa, Lord Curzon, Lobicilik

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• The National Archives of the United States (NARA), The Special Mission of the United States of America Lausanne, Folder I,II,V,VI,VII,VIII.
• Atatürk’ün Milli Dış Politikası (Milli Mücadele Dönemine Ait 100 Belge), 1919-1923, I, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1994.
• House of Common Debates, 23 November 1922, Vol.159.
• House of Common Debates, 24 November 1922 Vol.159.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler, Birinci Takım Cilt:I, Kitap:I ve Cilt:I, Kitap:II, (Çev.Seha L. Meray), Istanbul, YKY, 2001.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States The Paris Peace Conference, IV, Washington, Government Printing Office, 1943.
• Papers Relating to the Foreign Relations of the United States (FRUS), 1923, II, Washington, Government Printing Office, 1938.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, III, Ankara, Türkiye Iş Bankası, 1985.
• Hakimiyet-i Milliye
• The New York Times
• The Times
• Akyüz, Yahya, “Lausanne Konferansı Başlarken Fransız Kamuoyu”, Belleten, XLV/I.177, (1981), s.257-285.
• Armaoğlu, Fahir, “Amerikan Belgelerinde Lozan Konferansı ve Amerika”, Belleten, 213, (Ağustos 1991), s.483-527.
• Armaoğlu, Fahir, Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Ankara, TTK, 1991.
• Beyoğlu, Süleyman, “Sevr ve Lozan’da Ermeni Sorunu”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C.II, S.3, Kış 2008, s.125-138.
• Bilgin, Mustafa Sıtkı, Lozan Konferansı’nda Ermeni Meselesi: Itilaf Devletlerinin Diplomatik Manevraları ve Türkiye’nin Karşı Siyaseti,
• Belleten, LXIX, 254 (Nisan 2005)’den ayrıbasım, Ankara, TTK, 2005, s.267-283.
• Bilsel, Cemil, Lozan, I-II, Istanbul, Sosyal Yayınlar, 1998.
• Brown, Philip Marshall, “The Lausanne Treaty”, The American Journal of International Law, Vol.21, No.3, (Jul.,27) s.503-505.
• Child, Richard Washburn, “The Lausanne Conference”, Current History, (New York), 17:5 (1923 Feb.), s.742-748.
• Çelebyan, Antranik, Antranik Paşa, (Çev.Mariam Arpi-Nairi Arek), Istanbul, Peri Yayınları, 2003.
• Çiçek, Kemal, “Amerikan Ermeni Derneklerinin Lozan Görüşmeleri Esnasındaki Faaliyetleri”, 80. Yılında 2003 Penceresinden Lozan Sempozyum Bildirileri, s.119-141.
• Çulfalı, Mustafa, “Lozan Konferansı ve Antlaşması Üzerine Ingiliz Parlamentosu’nda Yapılan Tartışmalar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 47, Cilt: XVI, Temmuz 2000, s. 561-601.
• Dağ, Ahmet Emin, Uluslararası Ilişkiler ve Diplomasi Sözlüğü, Istanbul, Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
• Di Casola, Maria Antonia, “ Italy and the Treaty of Lausanne of 1923”, The Turkish Yearbook of International Relations (Milletlerarası Münasebetler Türk Yıllığı), Sayı:23, 1993, s.65-78.
• Dockrill, Michael “Britain and the Lausanne Conference: 1922-1923”, The Turkish Yearbook of International Relations (Milletlerarası Münasebetler Türk Yıllığı), Sayı:23, 1993, s.1-17.
• Ertan, Temuçin F., “Lozan Konferansı’nda Ermeni Sorunu”, KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Cilt II, Sayı 2, (Güz 2000), s. 209-225.
• Grew, Joseph C., Amerika’nın Ilk Türkiye Büyükelçisi’nin Anıları Lozan Günlüğü, (Çev.Kadri Mustafa ORAĞLI), Istanbul, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 2001.
• Grew, Joseph C., “The Lausanne Peace Conference of 1922-1923”, Proceedings of the Massachusetts Historical Society, Vol. 69, (Oct., 1947 - May, 1950), s.348-367.
• Güler, Ali, Osmanlıdan Cumhuriyete Azınlıklar, Ankara, Berikan Yayınları, 2003.
• Hovannisian, Richard, Armenian on the Road to Independence 1918, Berkeley and Los Angeles, University of California Press, 1969.
• Inönü, Ismet, Ismet Inönü’nün Hatıraları, Büyük Zaferden Sonra Mudanya Mütarekesi ve Lozan Antlaşması, Istanbul, Yenigün Haber Ajansı, 1998.
• Jeffrey, Keith; Sharp, Alan, “Lord Curzon and the Use of Secret Intelligence at the Lausanne Conference:1922-1923”, The Turkish Yearbook of International Relations (Milletlerarası Münasebetler Türk Yıllığı), Sayı:23, 1993, s.79-87.
• Lippe, John M. Vander, “The "Other" Treaty of Lausanne: The American Public and Official Debate on Turkish- American Relations”, The Turkish Yearbook of International Relations (Milletlerarası Münasebetler Türk Yıllığı), Sayı:23,1993, s.31-63
• Nur, Rıza- Grew, Joseph, Lozan Barış Konferansının Perde Arkası, Istanbul, Örgün Yayınevi, 2003.
• Öke, Mim Kemal, Ermeni Sorunu, Ankara, TTK, 1991.
• Perinçek, Mehmet Bora, Sovyet Arşiv Belgeleri Işığında Türk-Ermeni Ilişkileri (1915-1923), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Istanbul, 2007.
• Saral, Ahmet Hulki, Ermeni Meselesi, Ankara, 1971.
• Sonyel, Salahi, Gizli Belgelerle Lozan Konferansı’nın Perde Arkası, Ankara, TTK, 2006.
• Şimşir, Bilal, Lozan Telgrafları, I, Ankara, TTK, 1990.
• Turan, Ömer “Lozan Konferansı’nda Amerikan Misyonerleri”, 80. Yılında 2003 Penceresinden Lozan Sempozyum Bildirileri, s.205-239.
• Uluslararası Ilişkiler Sözlüğü, (Der.Faruk Sönmezoğlu), Đstanbul, Der Yayınları, 2010.
• Ural, Gültekin, Ermeni Dosyası, Istanbul, Kamer Yayınları, 1998.
• Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Istanbul, Belge Yayınları, 1987.