İBADET DİLİNİN TÜRKÇELEŞTİRİLMESİ BAĞLAMINDA TÜRKÇE EZAN DENEMESİ VE BUNA GÖSTERİLEN TEPKİLER

Yıl 2006, Sayı: 10, 77 - 104, 18.10.2012

Ali Dikici

Öz

İbadet dilinin Arapça yerine Türkçe olarak seçilmesi, Tanzimat
döneminden beri uzun süre takip edilen bir devlet politikasıydı. Kur'an'm
Türkçe'ye tercümesi bu alandaki ilk adım olarak görüldü, böylelikle insanlar
daha rahat ibadet edebileceklerdi. Bu tercümeler ilk defa 1932 yılında halka
açık olarak okundu ve büyük yankı yaptı. İnsanları camiye davet mesajı olarak
tanımlanan ezanın Türkçeleştirilmesi ise bu alandaki ikinci önemli adım olarak
görüldü ve aynı yıl ezanın Arapça okunması yasaklanarak, Türkçe okunması
zorunlu hale getirildi.
Bu karar halk arasında ferdi ve toplu tepkilere yol açtı ve bu yasak, halkın
fiili olarak devrim ve devrim yasalarına karşı geldiği bir husus oldu. Bu
yasaklama 18 yıl sürdü ve nihayet 1950 yılında Menderes hükümeti tarafından
kaldırıldı. Bu karar Atatürk devrimlerine aykırı bir karar olarak görüldü ve 1960
darbesinin gerekçeleri arasında yer aldı.
Günümüzde Türkçe ezan konusu sık sık tartışmalara yol açmakta ve
siyasi polemik konusu olmaya devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe Ezan, Arapça ezan, İbadet dilinin Türkçeleştirilmesi

Kaynakça

• "Atatürk'ün cenaze namazı", Hürriyet (10.11.1998).
• "Ezan 18 yıl Türkçe okundu", Hürriyet (16.6.2000).
• "Ezan Türkçe, Kur'an Türkçe okunmalı", Cumhuriyet (6.10.1960).
• Akşam (Muhtelif Sayılar).
• Akşin, Sina: "Atatürk'ün Dış Siyaset Modeli", Çağdaş Türk Diplomasisi : 200 Yıllık Süreç, Sempozyum-Ankara 15-17 Ekim 1997, Türk Tarih Kurumu, 1999.
• Atatürk'ün Nöbet Defteri, (der: Özel Şahingiray), Türkiye İş Bankası Yayını, Ankara, 1955.
• Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri (1918-1937), İÜ/124-125, T.T.K., 4. bas., Ankara, 1989.
• Atay, Falih Rıfkı: "Bursa Nutku Üzerine", Dünya Gazetesi, (12.12.1966).
• Atay, Falih Rıfkı: "Bursa Nutku ve Gerçekler", Milliyet (1.12.1966).
• Atay, Falih Rıfkı: Çankaya, Bateş Atatürk Dizisi, 1961.
• Ayan, Hüseyin: "Bursa Nutku Aslında Stalin'e Aittir!", Yeni İstiklal, Sayı: 225, (16.11.1966).
• Bardakçı, Murat: "Adnan Menderes'i suçlamaktan vazgeçin! Arapça ezanı DP ile CHP beraber serbest bırakmışlardı", Hürriyet (11 Haziran 2006).
• Borak, Sadi: Atatürk ve Din, İstanbul, 1962.
• Bozdağ, İsmet: Zaferlerle ve Şereflerle Dolu Bir Hayat: Celal Bayar, Tercüman Yayınları, İstanbul, 1986.
• Ceylan, Hasan Hüseyin: Din-Devlet İlişkileri, Cilt: 2, Rehber Yayıncılık, Ankara, 1990.
• Cumhuriyet (Muhtelif Sayılar)
• Çağatay, Neşet: Türkiye'de Gerici Eylemler (1923'ten Bu Yana), Ankara, 1972.
• Çerman, Osman Nuri: "Dinimizde Reform", Kemalizm, Sayı: 36, Kasım 1960.
• Dündar, Can: "Atatürk Yaşasaydı", Yeni Yüzyıl (12.11.1995).
• Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivleri (E.G.M.A.), Muhtelif Belgeler. Erer, Tekin: "Ata'nm Bursa Nutku", Son Havadis (18.11.1966).
• Ergin, Osman Nuri: Türk Maarif Tarihi, Cilt: 5, İstanbul, 1977.
• Fenik, Mümtaz Faik: "Ezana Dair" Zafer (17.06.1950).
• Gazeteci Mustafa Ekmekçi'nin Atatürk'ün yakın yaverlerinden Cevdet Tolgay ile yaptığı röportaj, Milliyet (1.12.1966).
• Gökalp, Ziya: Türkçülüğün Esasları, MEB Yayınları, İstanbul, 1990.
• Göktürk, Akşit: "Çağdaş Uygarlığın Türkçesi", Atatürk'ün Yolunda Türk Dil Devrimi, Topluçalışım, 17-18 Ocak 1981 Bildiriler-Toplugörüşmeler, (Ankara: TDK 1981), ss. 44-45.
• Hâkimiyeti Milliye (7.2.1933).
• Heyd, Uriel: Language Reform in Modern Turkey, Israel Oriental Society, Jerusalem, 1954.
• Hürriyet (Muhtelif Sayılar)
• İnan, Afet: Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatürk'ün El Yazıları, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1998.
• Jaschke, Gotthard: Yeni Türkiye'de İslamcılık, (çev. Hayrullah Örs), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1972.
• Kader (05.02.1949).
• Kongar, Emre: "Türkçe Ezanın Öyküsü", Emre Kongar'ın Resmi Internet Sitesi, http://www.kongar.org/aydinlanma/2004/440 Turkce Ezanin Oykusu.php
• Kutay, Cemal: Atatürk "Bugün" Olsaydı, Cem Ofset Matbaası, İstanbul, 1994.
• Milliyet (Muhtelif Sayılar)
• On beşinci Yıl Kitabı, Cumhuriyet Halk Partisi Yayınları, Ankara, 1938.
• Öymen, Altan: Değişim Yılları, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004.
• Özdemir, Emin: Dil Devrimimiz, TDK, Ankara, 1969.
• Pulur, Hasan: "Arapça ezan Türkçe ezan...", Milliyet (2.12.2004).
• Rustow, Dankwort A.: "Politics and Islam in Turkey: 1920-1935", in R. N. Frye (ed.): Islam and the West, The Hague, 1957, ss. 69-107.
• Sebilürreşad, Cilt: VI, Sayı: 82, Haziran 1950.
• Sencer, Muzaffer: Dinin Türk Toplumuna Etkileri, May Yayınları, İstanbul, 1974.
• Son Posta (Muhtelif Sayılar).
• Soysal, İlhami: "Mezhepler Tarikatlar", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: V, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983.
• Şahingiray, Özel: "Açık Mektup", Son Havadis (5.10.1966).
• Talu, Ercümend E.: "Mübarek Ramazan", Son Posta (18.06.1950).
• Tarihe Bin Canlı Tanık, "Taş taşa değmeyince duvar olmaz", İçimizden Biri Ahmet Kaya, Milliyet-Pazar (10.8.2004).
• TBMM Zabıt Ceridesi, 16 Haziran 1950, Birleşim 9, Oturum 1.
• Tunaya, Tarık Zafer: İslamcılık Cereyanı, Baha Matbaası, İstanbul, 1962.
• Tunaya, Tarık Zafer: Türkiye'de Siyasi Partiler, Cilt: 3, Doğan Kardeş Bas., İstanbul, 1952.
• Tuncalp, Enver: Türk İslam Çocuklarının Şiirleştirilmiş Allah, Din ve Ahlak Bilgileri, Hakka Doğru Dergisi yayınları, 1950.
• Tunçkanat, Haydar: 27 Mayıs 1960 Devrimi (Diktadan Demokrasiye), Çağdaş Yayınları, 1996.
• Ulus (6.6.1950)
• Ülker, Reşit: Atatürk'ün Bursa Nutku: Tanıklar ve Belgelerle, Cumhuriyet Gazetesi Armağanı, İstanbul, 1998.
• Veli, Orhan: Şairin İşi: Yazılar, Öyküler, Konuşmalar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006.
• Yeni Sabah (Muhtelif Sayılar)
• Yücer, Rıza Ruşen: Atatürk'e Ait Birkaç Fıkra ve Hatıra, Şaka Matbaası, İstanbul, 1947.
• Zafer (5.6.1950).