Reassessing Minor Sin Theory (Lemem) through Qur’anic and Hadith Evidence: Toward an Integrated Interpretation”

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 253 - 272, 15.12.2025

Osman Yağmur

https://doi.org/10.46595/jad.1816314

Öz

In the Qur’an, the human position and responsibility in relation to sin is discussed through different degrees. Verse 32 of Sūrat al-Najm clearly distinguishes between major sins (kabāʾir) and minor sins (al-lamam). Exegetes have interpreted the term al-lamam either as transient inclinations that arise involuntarily, or as minor sins committed but immediately followed by repentance. The interpretations of early exegetes such as Ibn ʿAbbās, Qatāda, and Mujāhid reveal different nuances concerning the nature of this concept. In this context, the Prophetic tradition, “Every son of Adam has his share of zina…” is considered a complementary evidence for understanding the verse. The hadith does not confine zina merely to physical intercourse; rather, it highlights a multilayered process extending from looking and listening to touching and intending. This perspective sheds light on the distinction between kabāʾir and lamam, and demonstrates how sin should be evaluated within the framework of the intention–action relationship. This article analyzes the hadith from both transmission (isnād) and meaning (dirāya) perspectives, focusing particularly on the lexical, exegetical, and juridical dimensions of the terms farj (sexual organ), nafs al-tamanni (the desire of the soul), and al-lamam. Furthermore, the study examines the hadith’s function in relation to safeguarding chastity from an ethical standpoint, confronting human desire from a psychological perspective, and classifying degrees of zina in Islamic jurisprudence. Thus, by evaluating the verse and the hadith together, this study contributes to discussions in Islamic thought on the distinction between minor and major sins, the psychology of sin, and the vastness of divine forgiveness.

Anahtar Kelimeler

Hadith , Sin , Major sins , Adultery , el-Lamam – (Minor sins) , al-Bukhari , Muslim

el-Lemem Teorisi Bağlamında Günah Tasnifi: Kur’ân ve Hadis Verilerinin Sentezik Bir İncelemesi

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de insanın günah karşısındaki konumu ve sorumluluğu, farklı dereceler üzerinden ele alınmaktadır. En-Necm sûresi 53/32. âyet, büyük günahlarla küçük günahlar (el-lemem) arasındaki ayrımı açıkça ortaya koymaktadır. Müfessirler “el-lemem” kavramını, kimi zaman insanın iradesi dışında gelişen geçici temayüller, kimi zaman da işlenip ardından hemen tevbe edilen küçük günahlar şeklinde yorumlamışlardır. İbn Abbas, Katâde ve Mücâhid gibi erken dönem müfessirlerin açıklamaları, bu kavramın mahiyeti konusunda farklı yaklaşım tarzlarını yansıtmaktadır. Bu bağlamda Hz. Peygamber’in (s.a.v) “Âdemoğluna zinadan bir pay yazılmıştır...” hadisi, âyetin tefsirinde tamamlayıcı bir delil olarak değerlendirilmiştir. Hadis, zinayı yalnızca fiilî birleşmeye indirgememekte; bakıştan işitmeye, dokunmadan niyete kadar uzanan çok boyutlu bir sürece dikkat çekmektedir. Bu yaklaşım, “kebâir” ve “lemem” ayrımına ışık tutmakta ve günahın niyet–amel ilişkisi içinde nasıl değerlendirileceğini göstermektedir. Yapılan inceleme sonucunda, ilgili hadisin ferç, nefsin temennisi ve el-lemem kavramlarını açıklığa kavuşturarak zina fiilinin derecelerini belirlediği; bu yönüyle hem küçük günah–büyük günah ayrımına hem de günahın psikolojisine dair önemli bir çerçeve sunduğu tespit edilmiştir. Hadis, kişinin şehvetle imtihanını ve iffetin korunmasının ahlâkî değerini vurgulamakta; ayrıca Allah’ın engin mağfiretinin, kulun içsel mücadele ve niyet dünyasıyla birlikte değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Böylece âyet ve hadisin müşterek ele alınması, günahın mahiyeti ve insan iradesinin sınırları konusunda bütüncül bir anlayışa katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Günah , Kebâir , Zina , el-Lemem , Buhârî

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• el-Buhârî, Muhammed b. İsmâʿîl. el-Câmiʿu’ṣ-Ṣaḥîḥ. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• el-Hattâbî, Hamd b. Muhammed. Maʿâlimü’s-sünen fî şerḥi Ebî Dâvûd. Halep: Maṭbaʿatü’l-ʿİlmiyye, 1932.
• el-Kasânî, Alâuddîn. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, ts.
• el-Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahman. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• el-Muʿcemü’l-ʿArabî el-Esâsî. haz. Arap Dilcilerinden Bir Heyet. Tunus: Dârü’l-Lurûs (ALECSO), ts.
• el-Müslim, Müslim b. el-Ḥaccâc. el-Câmiʿu’ṣ-Ṣaḥîḥ. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• en-Nesâî, Ebû ʿAbdirraḥmân Ahmed b. Şuʿayb. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Fahreddîn er-Râzî. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 1981.
• Hatipoğlu, İbrahim. “Süfyân b. Uyeyne.” DİA. C. 38. İstanbul: TDV Yayınları, 2010, 18–20.
• İbn ʿAbdilberr, Ebû ʿUmar Yûsuf. el-İstizkâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• İbn Abdilberr, et-Temhîd limâ fi’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1987.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muḥtâr ʿalâ’d-Dürrü’l-muḫtâr şerḥu Tenvîri’l-ebṣâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2000.
• İbn Battâl, Ebû’l-Hasen Ali b. Halef. Şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyad: Mektebetü’r- Rüşd, 2003.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan el-Ezdî. Cemheratü’l-luġa. Beyrut: Dâru’l-ʿİlmi li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. Haydarâbâd: Meclisü Dâireti’l-Maʿârifi’n-Nizâmiyye, 1952.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah. el-Muṣannef. thk. Kemal Yusuf el-Ḥût. Beyrut: Dâru’t-Tâc, 1989.
• İbn Hacer el-Askalânî. Fetḥu’l-Bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1989.
• İbn Hacer el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Maʿârifi’l-Osmâniyye, 1325.
• İbn Hacer el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân. el-İḥsân fî taḳrîbi Ṣaḥîḥi İbn Ḥibbân. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• İbn Hibbân. es-Sikāt. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1975.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâʾ İsmâʿîl b. ʿUmer. Tefsîru’l-Ḳurʾâni’l-ʿAẓîm. thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. Riyad: Dâru Ṭaybe, 1999.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Faẓl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• İbn Receb el-Ḥanbelî. Câmiʿu’l-ʿulûm ve’l-ḥikam. Kahire: Mektebetü’l-İmân, 1994.
• İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec. Keşfü’l-müşkil min ḥadîsi’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Riyad: Mektebetü’r- Rüşd, 1997.
• Karagöz, İsmail. “Necm Sûresinin Otuz İkinci Âyetinde Geçen ‘Lemem’ Kelimesi Bağlamında Küçük ve Büyük Günah Meselesi.” Diyanet İlmî Dergi 60/3 (2024), 845–872.
• Kurtubî, Ebû ʿAbdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2006.
• Mâzerî, Ebû ʿAbdillâh. el-Muʿlim bi-fevâʾidi Müslim. Beyrut: Dâru’l-Garb, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Manṣûr Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. thk. Ahmet Vanlıoğlu v.dğr. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005–2010.
• Mustafa el-Aʿzamî. Studies in Early Hadith Literature. Indianapolis: American Trust Publications, 1978.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmûʿ şerḥu’l-Muhezzeb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1997.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. el-Ḥaccâc. Beyrut: Dâru İḥyâʾi’t- Turâsi’l-ʿArabî, 1972.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Minhâcü’ṭ-ṭâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Râgıb el-İsfahânî. Müfredâtü elfâẓi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrifa, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr. el-Mebsûṭ. Beyrut: Dâru’l-Maʿrifa, 1993.