Sosyo-Psikolojik Açıdan Kur’an’da Uyma Davranışı Bağlamında İtaat Kavramı

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 127 - 143, 15.12.2024

Şevval Karakullukçu

https://doi.org/10.46595/jad.1482826

Öz

Sosyal bir varlık olan insan, diğer insanlar ile etkileşim içinde olmaya, grup içinde yaşamaya ve o grup tarafından kabul görmeye ihtiyaç duyar. Bu ihtiyaç, sosyal etkinin bir sonucu olarak kendini gösterir; bireyler, diğerlerinin düşünceleri, davranışları veya inançları tarafından etkilenerek kendi davranışlarını değiştirebilirler. Uyma davranışı da bu etkileşimin bir yansımasıdır. Uyma davranışının benimseme, özdeşleşme ve itaat gibi farklı tezahürleri vardır. Bu çalışmada itaat kavramı, uyma davranışı bağlamında Kur’an-ı Kerim’de yer alan çeşitli kıssa ve ayetlerle ilişkilendirilerek incelenmiştir. Çalışmanın amacı, itaati etkileyen üç faktörün Kur’an-ı Kerim’deki karşılıklarını ileri sürmektir. Bu çalışmada doküman inceleme tekniği kullanılmaktadır. Çalışmanın amacı doğrultusunda uyma davranışı incelenmiş, itaat kavramı farklı tanımlar ile açıklanmış, sonra Stanley Milgram’ın deneyine değinilmiş ve bu deneyden hareketle itaate etki eden temel faktörlerden a) fiziksel yakınlık b) otorite kaynağı c) grup etkisi başlıkları açıklanmış ve son olarak bu başlıklar Kur’an-ı Kerim’den bazı ayetler ile ilişkilendirilerek açıklanmıştır. Sonuç olarak insanın itaatine etki eden faktörler Kur’an-ı Kerim’deki ayetler bağlamında da incelendiğinde Kur’an-ı Kerim’de de fiziksel yakınlık, otorite kaynağı ve grubun itaat üzerindeki etkisi ile karşılaşılmıştır. İtaatin sosyolojik ve psikolojik olarak incelenmesi, toplumsal huzur ve düzen için önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Sosyal Psikoloji, Uyma Davranışı, İtaat, Kur'an

Etik Beyan

Etik ihlal yoktur.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum yoktur.

The Concept of Obedience in the Context of Compliance Behavior in the Quran from a Socio-Psychological Perspective

Öz

Human, as a social being, requires interaction with others, living within a group, and being accepted by that group. This need manifests itself as a result of social influence; individuals can change their behaviors by being influenced by the thoughts, actions, or beliefs of others. Conformity behavior is a reflection of this interaction. Conformity behavior has various manifestations such as adoption, identification, and obedience. In this study, the concept of obedience is examined in relation to various narratives and verses in the Qur'an within the context of conformity behavior. The aim of the study is to propose the parallels of three factors influencing obedience in the Qur'an. The document review technique is used in this study. Conformity behavior is examined in line with the aim of the study, the concept of obedience is explained with different definitions, then Stanley Milgram's experiment is mentioned, and based on this experiment, the fundamental factors affecting obedience, namely a) physical proximity b) legitimacy of authority c) group influence, are explained. Finally, these factors are associated with some verses from the Qur'an to provide explanations. As a result, when the factors influencing obedience are examined in the context of verses from the Qur'an, the same influence is encountered as well. The sociological and psychological examination of obedience is important for societal harmony and order.

Anahtar Kelimeler

Psychology Of Religion, Social Psychology, Conformity Behavior, Obedience, Quran

Kaynakça

• Akdemir, Furat. “Kur’an’da İtaat Kavramı ve Peygambere İtaatin Mahiyeti”. Kelam Araştırmaları 11/1 (2013), 425-442.
• Aronson, Elliot vd. Sosyal Psikoloji. çev. Okhan Gündüz. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2012.
• Arkonaç, Sibel Ayşen. İnsan İnsan İçinde. İstanbul: Hiperlink Yayınları, 2016.
• Baylav, Hüseyin. İnanç Açısından İtaat. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Çelik, Ahmet (2004). “Birey ve Toplumun Islahı Açısından Kur’an Kıssaları”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22 (2004), 54-87.
• Dursun, Salih vd. Sosyal Yaşamda Birey: Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Dora Yayıncılık, 2021.
• El-Isfahani, Ragıp. Müfredat Kur’an Kavramları Sözlüğü çev. Abdulbaki Güneş ve Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2010.
• Ersöz, İsmail. “Ashab-ı Kehf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/465-467. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Eyüboğlu, Osman - Usta, Niyazi. “İtaat Kavramının Gerekçeleri Açısından Kuranın Eleştirel Düşünceye Bakışı”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2019), 347-378.
• Feyizli, Hasan Tahsin. Feyzü’l Furkan Tefsirli Kur’an-ı Kerim Meali. İstanbul: Server Yayınları, 2020.
• Fromm, Erich. İtaatsizlik Üzerine çev. Ayşe Sayın. İstanbul: Yaprak Kitap Yayın Pazarlama, 1987.
• Freedman, J.L. vd. Sosyal Psikoloji çev. Ali Dönmez). Ankara: İmge Kitapevi Yayınları, 2003
• Hogg, Michael A. - Vaughan, Graham M.. Sosyal Psikoloji çev. İbrahim Yıldız ve Aydın Gelmez. Ankara: Ütopya Yayınları, 2011.
• Hortaçsu, Nuran. En Güzel Psikoloji: Sosyal Psikoloji. Ankara: İmge Kitapevi Yayınları, 2012.
• Helm, Charles - Morelli, Mario. “Stanley Milgram and the Obedience Experiment: Authority, Legitimacy and Human Action”. Political Theory 7/3 (1979) , 321-345.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem - Cemalcılar, Zeynep. Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınevi, 2017.
• Kutub, Seyyid. Fi Zılal-il Kur’an çev. Salih Uçan, Vahdettin İnce, Mehmet Yolcu. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1991.
• Marshall, Gordon. “İtaat”. Sosyoloji Sözlüğü çev. Osman Akınhay & Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999
• Milgram, Stanley. Obedience to Authority: An Experimental View. New York: Harper & Row, 1974.
• Milgram, Stanley. “Behavioral Study of Obedience”. Journal of Abnormal and Social Psychology 67/4 (1963), 371-378
• Odabaşı, Fatma. “Kim/ Neye, Niçin ve Nasıl İtaat Ediyorlar? Gençlerin İtaat Algısı ve Din Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma”. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2021), 33-81
• Oxford English Dictionary. Erişim 23 Mart 2024. https://www.oed.com/search/dictionary/? scope=Entries&q=obedience
• Rashotte, Lisa (2009). “Social Influence”. The Blackwel Encyclopedia of Sociology. ed. George Ritzer. Blackwell Publishing, 2009
• Sakallı, Nuray. Sosyal Etkiler Kim Kimi Nasıl Etkiler? Ankara: İmge Kitapevi, 2016.
• Silah, Mehmet. Sosyal Psikoloji: Davranış Bilimi. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2005.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Erişim 23 Mart 2024. https://sozluk.gov.tr/?kelime=itaat
• Tutar, Hasan. Sosyal Psikoloji: Kavramlar ve Kuramlar. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2016.
• Yükselbaba, Ülker. “Milgram Deneyi: Otorite ve İtaate Dair”. İÜHFM 75/1 (2017), 227-270