Traces of Late Pleistocene Glaciations in Tekeli Mountain (Tokat)

Yıl 2018, Sayı: 1, 13 - 25, 15.10.2018

Cihan Bayrakdar

Öz

Having the summit at 2649 m, Mount Tekeli is at the intersection of Middle Black Sea, Eastern Black Sea and Upper Kızılırmak subregions. Mount Tekeli is a high massif, which constitutes a part of the Tokat massif between the Kelkit tectonic valley at 550 m in the north and the Kızılırmak valley at 1300 m in the south and is made up of Permian marbles. The nearest mountains that were subjected to Pleistocene glaciations in this region are Karagöl (3107 m) in the northeast and Kızıldağ (3025 m) in 80 km east. While there are studies on glacier research related to these mountains, the glaciation phenomenon on the Tekeli Mountain has not been known until this study. However, we identified cirques developed on the eastern and northwest slopes of Tekeli Mountain and terminal moraines descending at an elevation of around 2000 m. With this study, we add a new glaciated area to the glaciation inventory of Turkey. We aim to reveal the geomorphological and climatological characteristics of the newly discovered glaciated area and try to explain geomorphological evolution of Mount Tekeli since Pleistocene. Field observations combined with data obtained from unmanned aerial vehicles and meteorological stations were analyzed by geographical information systems to create maps and outputs.

Anahtar Kelimeler

Mount Tekeli, Glacial geomorphology, Pleistocene glaciations

TEKELİ DAĞI’NDA (TOKAT) GEÇ PLEYİSTOSEN BUZULLAŞMALARININ İZLERİ

Öz

Tekeli Dağı, Orta Karadeniz, Doğu Karadeniz ve Yukarı Kızılırmak bölümlerinin kesişme noktasında 2649 m zirveye sahip bir dağdır. Tekeli Dağı, kuzeyde 550 m seviyelerindeki Kelkit tektonik vadisi ile güneyde 1300 m seviyelerindeki Kızılırmak vadisi arasında yer alan Tokat Masifi üzerinde Permiyen mermerlerinden oluşan yüksek bir kütledir. 

Bu bölgede Pleyistosen buzullaşmalarına uğramış en yakın dağlar 70 km kuzeydoğuda Karagöl Dağı (3107 m) ve 80 km doğuda Kızıldağ (3025 m)’dır. Bu dağlar ile ilgili buzul araştırmalarına yönelik çalışmalar varken, Tekeli Dağı ile ilgili buzullaşma olgusu bilinmemekte, başka bir deyişle buzullardan bahseden hiçbir çalışma bulunmamaktadır. Oysaki Tekeli Dağı’nda yapılan arazi çalışmasında doğu ve kuzeybatı yamaçlarında gelişmiş belirgin sirkler ve 2000 m seviyelerine kadar inmiş cephe morenleri tespit edilmiştir.

Bu çalışma ile Türkiye’de yeni bir buzullaşma sahası tespit edilmiş ve Türkiye buzullaşma envanterine katkı yapılmıştır. Yeni buzullaşma alanının jeomorfolojik, klimatolojik özelliklerini ortaya koymayı hedefleyen bu çalışmada; Tekeli Dağı’nın Pleyistosen’den günümüze jeomorfolojik gelişimi açıklanmaya çalışılmıştır.

Arazi çalışmaları, insansız hava aracı ve meteoroloji istasyonlarının verilerinden elde edilen mekânsal veriler coğrafi bilgi sistemleri kullanılarak analizlere tabi tutularak sonuç harita ve çıktılar oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tekeli Dağı, Buzul Jeomorfolojisi, Pleistosen buzullaşmaları

Kaynakça

• Akçar, N., Yavuz, V., Ivy-Ochs, S., Kubik, P.W., Vardar, M., Schluchter, C. (2007) Paleoglacial records from Kavron Valley, NE Turkey: Field and cosmogenic exposure dating evidence. Quaternary International, 164-165, 170-183.
• Akçar, N., Yavuz, V., Ivy-Ochs, S., Kubik, P.W., Vardar, M., Schluchter, C. (2008) A case for a downwasting mountain glacier during Termination I, Vercenik valley, northeastern Turkey. J. of Quaternary Science, 23 (3), 273-285.
• Akçar, N., Yavuz, V., Yeşilyurt, S., Ivy-Ochs, S., Reber, R., Bayrakdar, C., Kubik, P.W., Zahno, C., Schlunegger, F. and Schlüchter, C. (2017) A synchronous Last Glacial Maximum across the Anatolian peninsula. In: Hughes, P. D. & Woodward, J. C. (eds) Quaternary Glaciation in the Mediterranean Mountains. Geological Society, London, Special Publications, 433. First published online 11 December, 2015.
• Bayrakdar C., Çılgın Z., Doker M.F., Canpolat E. (2015) Evidence of an Active Glacier in the Munzur Mountains, Eastern Turkey, Turkish Journal of Earth Sciences, vol. 24, pp.56-71.
• Bilgin, T. (1969) Gavur Dağı Kütlesinde Glasiyal ve Periglasiyal Topoğrafya Şekilleri, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1494, İstanbul.
• Bilgin, T. (1972) Munzur Dağları Doğu Kısmının Glasiyal ve Periglasiyal Morfolojisi. İstanbul Üniversitesi Yayınları No:1757, Coğrafya Enstitüsü Yayınları No: 69, İstanbul.
• Çılğın, Z. (2013) Ovacık Ovası (Tunceli) ve Munzur Dağlarının Güneybatı Aklanının Jeomorfoloji-sinde Buzullaşmaların Etkisi. Kilis Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (6), 103-121.
• Çılğın, Z. & Bayrakdar, C. (2017) Kızıldağ’da (Sivas) buzullaşma izleri. Türk Coğrafya Dergisi, 69 (2017) 101-107.
• Çiner, A. (2003) Türkiye'nin Güncel Buzulları ve Genç Kuvaterner Buzul Çökelleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 46, Sayı 1 , 55-78.
• Hubbard, B., & Glasser, N. (2005) Field Techniques in Glaciology and Geomorphology. West Sussex: John Wiley & Sons Ltd.
• MGM (2018) Link: https://www.mgm.gov.tr/ veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx (Erişim: 06/06/2018)
• Planhol, X. & Bilgin, T. (1961) Karagöl Kütlesi Üzerinde Pleistosen ve Aktüel Glasyasyon İle Periglasyal Şekiller, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 12, 127-146, İstanbul.
• Porter, S.C. (2001) Snowline Depression in the Tropics Druing the Last Glaciation. Quaternary Science Reviews, 20, 1067-1091.
• Reber, R., Akçar, N., Yesilyurt, S., Yavuz, V., Tikhomirov, D., Kubik, P.W., Schlüchter, C. 2014. Glacier advances in northeastern Turkey before and during the global Last Glacial Maximum. Quaternary Science Reviews, 101, 177-192.
• Sarıkaya, M.A. & Çiner, A. (2015) Türkiye Geç Pleyistosen buzullaşması ve paleoiklimi. MTA Dergisi, 151, 111-132.
• Sarıkaya, M.A., Çiner, A. (2017) Late Quaternary glaciations in the eastern Mediterranean. In: Hughes, P. D. & Woodward, J. C. (eds) Quaternary Glaciation in the Mediterranean Mountains. Geological Society, London, Special Publications, 433. First published online 11 December, 2015.
• Turoğlu, H. (2009) Aksu Deresi Havzası (Giresun) Periglasiyal Sahasında Kütle Hareketleri. Türk Coğrafya Dergisi. 52, 41-54, İstanbul.