RUSLE (3D) MODELİ KULLANILARAK TOPRAK EROZYONU TAHMİNİ: HAVRAN ÇAYI ÖRNEĞİ

Yıl 2018, Sayı: 1, 50 - 66, 15.10.2018

Yunus Emre Mutlu Abdullah Soykan

Öz

İncelemeye konu olan Havran Çayı Havzası, Türkiye’nin kuzeybatısında, Ege Bölgesi’nin Asıl Ege Bölümü’nün kuzeyinde yer almakta olup 537 km2 yüzölçümüne sahiptir. Bu çalışmada Havran Çayı Havzası’nda erozyon duyarlılık ve dağılışının belirlenmesi, ayrıca yıllık ortalama toprak kaybı miktarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaca ulaşmak için CBS tabanlı bir yöntem olan Düzenlenmiş Evrensel Toprak Kaybı Denklemi (RUSLE) tercih edilmiştir. Bu yöntem çerçevesinde havzanın topografya, jeoloji, toprak, yağış, arazi kullanımı gibi parametreleri değerlendirilmiştir. Çalışmada altlık olarak 1/25.000 ölçeğinde topoğrafya paftaları kullanılmıştır. Bu harita paftaları UTM - ED50 formatında koordinatlandırılmış ve bilgisayar ortamında altlık veriler üretilmiştir. Bu veriler kullanılarak toprak erozyonunu belirlemeye yönelik analizler yapılmıştır. Böylece erozyon duyarlılık sınıfları ve yıllık toprak kaybı miktarı elde edilmiştir. Sonuç olarak havzada hafif, orta, güçlü, şiddetli ve çok şiddetli olmak üzere beş farklı erozyon duyarlılık sınıfı belirlenmiştir. Sahanın % 27’sinin yıllık toprak kaybının 10 – 50 ton/ha/yıl arasında olduğu orta şiddetli erozyon tehditi altında olduğu belirlenmiştir. İnceleme alanında eğim değerlerinin yüksek, bitki örtüsünün seyrek, toprağın kolay taşınabilir olduğu, dar ve derin vadilerin yer aldığı kesimler erozyon duyarlılığının fazla olduğu alanlara karşılık gelmektedir. Buna karşılık erozyon duyarlılığının daha düşük olduğu alanlar bitki örtüsünün sık olduğu ormanlık sahalar ile ova tabanlarına karşılık gelmektedir. Bu çalışmada elde edilen sonuçlar, erozyonun insan ve faaliyetleri üzerindeki olumsuz etkilerini azaltma amacıyla kullanılabilir veriler içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Havran Çayı, Toprak, Erozyon, RUSLE, CBS

Kaynakça

• Anon. (2017) Türkiye İstatistik Kurumu. [Çevrimiçi] Available at: http://www.tuik.gov.tr [2 11 2017].
• Anon. (2018) Meteoroloji Genel Müdürlüğü. [Çevrimiçi] Available at: www.mgm.gov.tr [5 3 2018].
• Ardel, A. & Kurter, A. (1969) Uygulamalı Klimatoloji. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Ardel, A., Kurter, A. & Dönmez, Y. (1969) Uygulamalı Klimatoloji. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Arnoldous, H. M. J. (1980) An Approximation of the Rainfall Factor in the USLE. içinde Assessment of Erosion. Chichester: Wiley, pp. 127-132.
• Atalay, İ. (2011) Toprak Oluşumu, Sınıflandırılması ve Coğrafyası. İzmir: Meta Basım Matbaacılık.
• Bilgin, T. (1969) Biga Yarımadasının Güneybatı Kesiminin Jeolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Bingöl, E. (1976) Batı Anadolu'nun Jeotektonik Evrimi. MTA Dergisi, Issue 86, pp. 15-35.
• Cürebal, İ. & Ekinci, D. (2006) Kızılkeçili Dere Havzasında CBS Tabanlı RUSLE (3D) Yöntemiyle Erozyon Analizi. Türk Coğrafya Dergisi, Issue 47, pp. 115-129.
• Çepel, N. (1997) Toprak Kirliliği Erozyon ve Çevreye Verdiği Zararlar. İstanbul: TEMA Vakfı Yayınları.
• Çepel, N., Metin, B., Işık, K., Altın, M., Geray, U., Neyişçi, T., Sarı, M., Ergün, C. (2000) Erozyonla Mücadele (Tema Eğitim Semineri Ders Notları). İstanbul: Tema Vakfı Yayınları.
• Efe, R., Ekinci, D. & Cürebal, İ. (2008) Erosion Analysis of Şahin Creek Watershed (NW of Turkey). Journal of Applied Science, 8(1), pp. 49-58.
• Ekinci, D. (2005) CBS Tabanlı Uyarlanmış Rusle Yöntemi ile Kozlu Deresi Havzası'nda Erozyon Analizi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrfaya Dergisi, Issue 13, pp. 109-119.
• Ekinci, D. & Ekinci, B. (2006) Küçükçekmece Gölü ve Yakın Çevresinde (İstanbul) Zemin Örtüsü Değişiminin Coğrafya Üzerindeki Etkileri. Türk Coğrafya Dergisi, Issue 47, pp. 131-146.
• Erkal, T. & Taş, B. (2013) Jeomorfoloji ve İnsan. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Erol, O. (1981) Biga Yarımadası Batı ve Güney Kıyı Kesiminin Jeomorfolojisi, M.T.A. Yayınları, Ankara
• Fıçıcı, M. (2016) Kapıdağ Yarımadası'nda Erozyon ve Arazi Kullanma İlişkisi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• Gaubi, I., Chaabani, A., Mammou, A. B. & Hamza, A. H. (2017) A GIS-Based Soil Erosion Prediction Using the Revised Universal Soil Loss Equation (RUSLE) (Lebna Watershed Cap Bon, Tunisia). Nat Hazards, Issue 86, pp. 219-239.
• Gülşen, M. (2014) Eber Havzasında (Afyonkarahisar) Toprak Erozyonunun Değerlendirilmesi, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Hoşgören, M. Y. (2004) Hidrografya'nın Ana Çizgileri- Yeraltısuları- Kaynaklar- Akarsular. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• İmamoğlu, A. & Dengiz, O. (2017) Determination of Soil Erosion Risk Using RUSLE Model and Soil Organic Carbon Loss in Alaca Catchment (Central Black Sea Region, Turkey). Rendiconti Lincei, 1(28), pp. 11-23.
• Karabulut, M. & Küçükönder, M. (2008) Kahraman-maraş Ovası ve Çevresinde CBS Kullanılarak Erozyon Alanlarının Tespiti. Kahramanmaraş: KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi.
• Kızılelma, Y. & Karabulut, M. (2014) Mut Havza-sında Erozyona Duyarlı Alanların Belirlenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(31), pp. 439-456.
• Lane, L. J., Renard, K. G., Foster, G. R. & Laften, J.M. (1992) Development and Application of Modern Soil Erosion Prediction Technology-the USDA Experience. Soil and Water Management and Conservation, Issue 30, pp. 893-912.
• Mater, B. (1998) Toprak Coğrafyası. İstanbul: Çantay
• Millward, A.A. & Mersey, J.E. (1999) Adapting the RUSLE to Model Soil Erosion Potential in a Mountainous Tropical Watershed. Catena, Issue 38, pp. 109-129.
• Mitasova, H., Hofierka, J., Zlocha, M. & Iverson, L.R. (1996) Modeling Topographic Potential for Erosion and Deposotion Using GIS. Journal of Geographical İnformation Science, 10(5), pp. 629-641.
• Moore, I. & Burch, G. (1986) Physical Basis of the Length- Slope Factor in the Universal Soil Loss Equation. Soil Science Society of America Journal, Issue 50, pp. 1294-1298.
• Nearing, M.A., Yin, S.G., Borelli, P. & Polyakov, O.V. (2017) Rainfall Erosivity: An Historical Rewiew. Catena, Issue 157, pp. 357-362. Orman ve Su İşleri Genel Müdürlüğü (2013) Erozyonla Mücadele Eylem Planı 2013 - 2017, Ankara: Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü.
• Özdemir, H. (2007) Havran Çayı Havzasının (Balıkesir) CBS ve Uzaktan Algılama Yöntemleriyle Taşkın ve Heyelan Risk Analizi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Özdemir, M. A. & Dönmez, S.T. (2016) CBS Tabanlı RUSLE Yöntemiyle Işıklı Gölü Havzasının Erozyon Risk Analizi. Harita Teknolojileri Elektronik Dergisi, 8(1), pp. 1-21.
• Özşahin, E. (2014) Tekirdağ İlinde CBS Tabanlı RUSLE Modeli Kullanarak Erozyon Risk Değerlendirmesi. Journal of Tekirdağ Agricultural Faculty, 11(3), pp. 45-56.
• Özşahin, E. & Atasoy, A. (2014) Aşağı Asi Nehri Havzası'nın Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ce Uzaktan Algılama (UA) Teknikleriyle Erozyon Analizi. Hatay: Hakan Ofset.
• Pandey, A., Mathur, A., Mishra, S.K. & Mal, B.C., (2009) Soil Erosion Modeling of a Himalayan Watershed Using RS and GIS. Environmental Earth Sciences, Issue 59, pp. 399-410.
• Pektezel, H. (2015) Gelibolu Yarımadası'nda CBS Tabanlı Rusle (3D) Yöntemiyle Erozyon Duyarlılık Analizi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Issue 17, pp. 131-151.
• Renard, K.G., Foster, G.R., Weesies, G.A., McCool, D.K. and Yoder, D.C. (1997) Predicting Soil Erosion by Water: a Guide to Conservation Planning with the Revised Universal Soil Loss Equation (Rusle). Washington D.C: U.S Department of Agriculture Handbook.
• Renard, K.G., Foster, G.R., Weeies, G.A. & Porter, J.P. (1991) RUSLE: Revised Universal Soil Loss Equation. Journal of Soil and Water Consevation, Issue 46, pp. 30-33.
• Sönmez, S. (1996) Havran Çayı- Bakırçay Arasındaki Bölgenin Bitki Coğrafyası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Tüfekçioğlu, M. & Yavuz, M. (2016) Yusufeli Mikro Havzasında (Artvin) Yüzey Erozyonu Toprak Kaybının Tahmin Edilmesi ve Erozyon Risk Haritasının Oluşturulması. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 17(2), pp. 188-199.
• Wischmeier, W.H. & Smith, D.D. (1978) Predicting Rainfall Erosion Losses: a Guide to Conservation Planning. Washington D C: U S Department of Agriculture Habdbook.
• Zeng, C., Wang, S., Bai, X., Li, Y., Tian, Y., Li, Y., Wu, L., Luo, G. (2017) Soil Erosion Evolotion and Spatial Correlation Analysis in a Typical Karst Geomorphology Using RUSLE with GIS. Solid Earth, Issue 8, pp. 721-736.
• Zhu, L. & Huang, J.F. (2006) GIS-Based Logistic Regression Method for Landslide Susceptibility Mapping in Regional Scale. Journal of Zhejiang University, 7(12), pp. 2007-2017.