Jeomorfolojik Özelliklerin Tunceli Şehrinin Gelişimine Etkileri

Yıl 2021, Sayı: 7, 109 - 131, 15.10.2021

Fatma Esen

https://doi.org/10.46453/jader.948540

Cited By: 3

Öz

Bu çalışma, Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan Tunceli ilinin aynı adı taşıyan şehir yerleşmesinin kuruluşu, mekânsal ve zamansal gelişiminde jeomorfolojik özelliklerin etkilerinin belirlenebilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda şehir yerleşim alanının mekânsal gelişimine etki eden jeomorfolojik faktörler (jeolojik birimler, eğim, yükselti, bakı) değerlendirilmiş ve haritalandırılmıştır. Daha sonra 1984, 2000 ve 2020 yıllarına ait şehir yerleşim alanı ile faktör haritaları çakıştırılmış, elde edilen sonuçlar zonal, korelasyon ve regresyon analizine tabi tutularak aralarındaki ilişki açıklanmıştır. Zonal analiz ile şehir yerleşmesinin jeomorfolojik faktörlerin alt kriterlerine göre dağılışı tespit edilmiş ve sınırları belirgin olarak çizilmiştir. Korelasyon analizi ile şehir yerleşim alanı ve jeomorfolojik faktörler arasındaki ilişkinin yönü ve şiddeti tespit edilmiştir. Son olarak regresyon analizi ile her bir jeomorfolojik faktörün şehir yerleşmesinin dağılışı üzerindeki etki oranı ve yıllar içerisindeki değişimi belirlenmiştir. Sonuç olarak, şehir yerleşim alanı 1984 yılında 950,01-1000 m yükselti basamağında, 0-10⁰ eğim grubunda, GD yöne bakan alçak plato alanlarında yoğunlaşmıştır. 2000 yılında 900,01-950 m yükselti basamağında, 0-10⁰ eğim grubunda, GD yöne bakan alçak plato alanlarında yoğunlaşmıştır. 2020 yılında ise 900,01-950 m yükselti basamağında, 0-10⁰ eğim grubunda, GD yöne bakan taraçalarda yoğunlaşmıştır. Her üç analiz sonucuna göre: Tunceli şehir yerleşim alanı ile eğim arasında çok kuvvetli, jeomorfolojik birimler ile kuvvetli, bakı ile orta, yükselti ile zayıf bir ilişki tespit edilmiştir. Şehirde bundan sonra yapılacak kentsel arazi kullanım plan ve projelerinin tamamında jeomorfolojik faktörlerin neden olduğu kısıtların dikkate alınması önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Jeomorfolojik faktörler, yerleşim alanı, zonal analiz, korelasyon analizi, regresyon analizi

The Effects of Geomorphological Features on the Development of Tunceli City (1984-2020)

Öz

Kaynakça

• Akbulak, C., Erginal, A. E. & Öztürk, B. (2008a) Gelibolu Yarımadası’nın Kuzeybatı Kıyılarında Arazi Kullanımının Uzaktan Algılama ile İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20: 41–50.
• Akbulak, C., Erginal, A. E., Gönüz, A., Öztürk, B. & Çavuş, Z. (2008b) Investigation of Land Use and Coastline Changes on the Kepez Delta Using Remote Sensing. Black Sea/Mediterranean Environment, 14: 95-106.
• Aliağaoğlu, A.. & Uğur, A. (2010) Şehir Coğrafyası. Ankara, Nobel Yayın Dağıtım.
• Altın, B. N. (2005) Bolkar Dağları Doğal Ortam Koşulları ve Arazi Kullanımı. Türkiye Kuvaterner Sempozyumu. İstanbul: TURQUA-V, İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü.
• Antrop, M. (2004) Landscape Change and the Urbanization Process in Europe. Landscape and Urban Planning, 67: 9-26 Afshar, F.A. (1965) Tunceli-Bingöl Bölgesi Jeolojisi, MTA Raporu.
• Atasoy, M. (2007) Yaylalardaki Arazi Kullanım Değişiminin CBS ile İzlenmesi: Trabzon Örneği. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Avcı, S. & Döker, F. (2005). Ömerli Havzası-İstanbul'da Mekânsal Değişimin Uzaktan Algılama Metotları ile Belirlenmesi. K. Ölgen (Ed), Ege Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 91-103. İzmir.
• Bayar, R. (2003) Arazi Kullanımı-Nüfus İlişkisi: Anamur Örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1 (1): 97-116.
• Baykal, F. (1990) Salihli Kentsel Alanının Genişletilmesinde ve Belirli Yönlere Kaymasında Rol Oynayan Faktörler. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 2: 311-32.
• Brandolini, P., Mandarino, A., Paliaga, G., Faccini, F. (2020) Anthropogenic Landforms in an Urbanized Alluvialcoastal Plain (Rapallo City, Italy). Journal of Maps, 1-12. https://doi.org/10.1080/17445647.2020.1793818
• Cafiso, F., & Cappadonia, C. (2019) Landslide Inventory and Rockfall Risk Assessment of a Strategic Urban Area (Palermo, Sicily). Rendiconti Online Della Società Geologica Italiana, 48, 96–105. https://doi.org/10.3301/ROL.2019.42
• Canpolat, F.A. (2019) Tunceli Kentinin Nüfus Özellikleri. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 4(2): 183-200.
• Cheruto, M. C., Kauti, M. K., Kisangau, P. D. & Kariuki, P. C. (2016) Assessment of Land Use and Land Cover Change Using GIS and Remote Sensing Techniques: A Case Study of Makueni County, Kenya. Journal of Remote Sensing & GIS, 5 (4): 2-6.
• Cürebal, İ., Efe, R., Soykan, A., Sönmez, S. (2008) Balıkesir Kent Merkezi Yerleşim Alanı ile Jeomorfolojik Birimler Arasındaki İlişkinin CBS Ve UA Yöntemleriyle Belirlenmesi. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu, Çanakkale.
• Cürebal, İ., Efe, R., Soykan, A. (2019) Spatial and Temporal Change of Bursa City Settlement Area (1955-2018) and Environmental Impacts of Expansion. Theory and Practice in Social Sciences, ISBN 978-954-07-4761-3 ST. Klİment Ohridski University Press. Sofıa.
• Çavuş, C.Z. (2007) Çanakkale’de Kentsel Gelişimin Uzaktan Algılama ve GPS Ölçümleri ile İzlenmesi. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Coğrafya Dergisi, 15: 44-58.
• ÇED (2020) Tunceli İli 2019 Yılı Çevre Durum Raporu. Türkiye Cumhuriyeti,Tunceli Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Tunceli.
• Çılğın, Z. (2018) Munzur Kaynak Sularının (Ovacık, Tunceli) Hidrografyası, Sosyal Bilimler Yönetim ve Çevre (183-203), Akademisyen Yayınevi.
• Duran, C. (2005). Hazar Gölü Havzası Arazi Kullanımındaki Değişikliklerin Belirlenmesi (1956–2004), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• DPT (2017) İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, Ankara.
• Duman, T. Y., Olgun, Ş., Çan T., Nefeslioğlu, H. A., Hamzaçebi, S., Elmacı, H., Durmaz, S., Çörekçioğlu, Ş. (2009) Türkiye Heyelan Envanteri Haritası 1/500.000 Ölçekli Erzurum Paftası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Özel Yayın Serisi-16, 26 s. Ankara.
• Duman, T. Y., Emre, Ö., Özalp, S., Elmacı, H., Olgun, Ş. (2012) 1/250.000 Ölçekli Türkiye Diri Fay Haritası Serisi, Elazığ (NJ 37-7) Paftası Seri No: 45, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Ege, İ. (2008) Bolkar Dağları’nın Doğu Kesiminde Jeomorfolojik Birimler Üzerinde Arazi Kullanımı. (Doktora Tezi) Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Elmastaş, N. (2008) Kâhta Çayı Havzası’nda Arazi Kullanımı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 6 (2): 159–190.
• Erginal, A.E., Erginal, G. (2003) Çanakkale Şehrinde Yer Seçiminin Jeomorfolojik Açıdan Değerlendirilmesi, Doğu Coğrafya Dergisi, IX: 94-116, Erzurum.
• Erinç, S. (1953) Doğu Anadolu Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, No. 572.
• Eroğlu, İ. & Bozyiğit, R. (2011). Güzelhisar Çayı Havzası’nda yapısal unsurların jeomorfolojik birimlere etkileri. Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 32: 169-190.
• Galve, J., Cevasco, A., Brandolini, P., Piacentini, D., Azañón, J. M., Notti, D., & Soldati, M. (2016). Cost-Based Analysis of Mitigation Measures for Shallow-Landslide Risk Reduction Strategies. Engineering Geology, 213: 142–157. https://doi.org/10.1016/j.enggeo.2016.09.002 doi:10.1016/ j.enggeo.2016.09.002
• Granit, S. & Şener, M. (1986) Tunceli Havzası’nın Jeolojisi ve Petrol Olanakları, MTA Raporu (Yanınlanmamış).
• Güneralp, B. & Seto, K. (2008) Environmental Impacts of Urban Growth from An Integrated Dynamic Perspective: A Case Study of Shenzhen, South China, Global Environmental Change, 18(4): 720-735.
• Gürbüz, M., Denizdurduran, M., Karabulut, M. & Kızılelma, Y. (2011) Uzaktan Algılama ve CBS Kullanılarak Elbistan Ovasında Arazi Kullanımı / Arazi Örtüsünde Meydana Gelen Değişimlerin İncelenmesi. KSÜ Mühendislik Bilimleri Dergisi, Özel Sayı, 36-37.
• Herece, İ. E. & Acar, Ş. (2016) Pertek (Tunceli) Dolayının Üst Kretase-Tersiyer Jeolojisi/Stratigrafisi. MTA Dergisi, 153: 1-43 Jiang, L., Xiangzheng Deng & Seto, K. (2013) The Impact of Urban Expansion on Agricultural Land Use Intensity in China. Land Use Policy, 35: 33-39.
• Karadoğan, S. & Özdemir, M.A. (2002) Malatya Şehri Doğusunda Jeomorfolojik Özelliklerden Kaynaklanan Sorunlar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12 (2): 31-46.
• Karadoğan, S. (2007) Malatya Kenti ve Yakın Çevresi İçin Olası Doğal Riskler ve Afet Yönetimi ( GIS Ortamında Örnek Bir Uygulama ). TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi, Trabzon.
• Karvar, G. (2019) Tunceli (Merkez) Karbonatlı Kaynak Çökellerinde (Tufa/Traverten) Sedimantolojik ve Jeokimyasal İncelemeler, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Fırat Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Kılıç, A. (2006) Uydu görüntüleri ile Arazi Kullanımı ve Değişikliğinin Araştırılması. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Koç, T. (2008) Kaz Dağı Kuzeyinde (Bayramiç-Evciler Havzası) Morfolojik Birimler ve Arazi Kullanımı İlişkisi. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu (Prof. Dr. Mehmet Ardos Anısına) Bildiriler Kitabı 134-153. Çanakkale.
• Korkmaz, H., Çetin, B., Kuşçu, V., Ege, İ., Bom, A., Özşahin, E. & Karataş, A. (2010) Temporal Changes in Land Use in Asi River Delta. 2nd International Geography Symposium (GEOMED–2010). Kemer–Antalya: Rose Hotel.
• Kurt, S., Karaburun, A. & Demirci, A. (2010) Coastline Changes in Istanbul Between 1987 and 2007. Scientific Research and Essays, 5(19): 3009-3017.
• Kurt, S. (2013) Land Use Changes in Istanbul’s Black Sea Coastal Regions Between 1987 and 2007. Journal of Geographical Sciences, 23(2): 271-279.
• Kurt, S. (2015) The Geographical Analysis of the Changes Occurring in Terkos Lake (Istanbul) and Its Surroundings. International Journal of Social Science, 43(2): 331-342.
• Kurt, S. & Duman, E. (2015). Sakarya Nehri Deltasında Kıyı Alan Kullanımı Değişiminin Coğrafi Analizi. Türkiye Coğrafyacılar Derneği Yıllık Kongresi, Ankara.
• Kurt S. & Duman, E. (2016) Sakarya İli’nde Kentsel Gelişim Sürecinin Arazi Kullanımı Ve Jeomorfolojik Birimler Üzerindeki Etkisinin Zamansal Değişimi. Marmara Coğrafya Dergisi, 34: 268-282.
• Kurter, A. (1985) Uygulamalı Jeomorfoloji. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Ders Notları, İ. Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü: İstanbul.
• Lóczy, D., & Süto, L. (2011). Human Activity and Geomorphology. In The Sage Handbook of Geomorphology (260–278). London: Sage Publications.
• Özdemir, M.A. (1996) Türkiye'de Büyük Yerleşme Alanlarının Seçiminde Jeomorfolojik Esaslar (Geomorphologic Factors in Determining Large Locations of Settlement in Turkey) ; Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (2): 209–222.
• Özdemir, M. A. & Karadoğan, S. (1996) Türkiye’de İl Merkezlerinin Coğrafi Mekânla İlişkileri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8 (2): 271-291.
• Özdemir, M.A., Günay, M. (2005) Bolvadin Kentinin Gelişiminde Coğrafi Koşulların Rolü, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, VII (2): 129-156.
• Özdemir, M. A. & Bahadır, M. (2008) Armutlu Yarımadası’nda Arazi Kullanımının Zamansal Değişimi. 2. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, Kayseri.
• Özdemir, M. A. & Bahadır, M. (2010). Uzaktan algılama İle Acıgöl Havzası’nda Arazi Kullanımının Zamansal Değim Analizi (1975–2005). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(12): 335–351.
• Özgül, N. (1981) Munzur Dagları’nın Jeolojisi, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Raporu, Rapor No.6995.
• Özşahin, E. (2011) Gönen Havzası’nda Jeomorfolojik Birimlerle Arazi Kullanımı Arasındaki İlişki (Balıkesir). Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(7), 187-205.
• Özşahin, E. (2014). CBS Kullanılarak Şehir ve Jeomorfoloji Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Tekirdağ Şehri Örneği. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6: 93-122.
• Rawat, J. S. & Kumar, M. (2015) Monitoring Land Use/Cover Change Using Remote Sensing and GIS Techniques: A Case Study of Hawalbagh Block, District Almora, Uttarakhand, India. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science, 18 (1): 77-84.
• Slaymaker, O., Spencer, T. & Embleton-Hamann, C. H. (2009) Geomorphology and Global Environmental change, 450. Cambridge University Press.
• Şengün, M. T. (2008) Uluova'da Jeomorfolojik Birimlerle Arazi Kullanımı Arasındaki İlişkiler. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu (Prof. Dr. Mehmet Ardos Anısına) Bildiriler Kitabı, 167–183. Çanakkale.
• Şengün, M. T. & Siler, M. (2010). Kadıköy Birikinti Yelpazesinin (Baskil-Elazığ) Jeomorfolojik Özellikleri ve Arazi Kullanım Durumu. E-Journal of New World Sciences Academy, 5(1): 1-17.
• Taş, B. (2006). Tosya İlçesinde Jeomorfolojik Birimlerin Arazi Kullanımı Üzerine Etkileri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(1): 43–66.
• Taş, B. (2009) Sultandağı İlçesinde Tarımsal Arazi Kullanımı ve Planlama Önerileri. Doğu Coğrafya Dergisi, 22: 29–44.
• Taşöz Düşündere, A. (2020) 81 İlde İnsani Gelişme Endeksi Ve Türkiye’nin 2020 Küresel Performansı. TEPAV Proje Raporu, Ankara.
• Tezcan, Ş. (2003) Çanakkale’de Şehirsel Gelişme ve Mekânsal Değişim. (Basılmamış) İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
• Tonbul, S. & Özdemir M.A. (1993) Çemişkezek (Tunceli) Heyelanı. Türkiye Jeomorfoloji Bilimsel ve Teknik Kurultayı (3-7 Mayıs 1993), Ankara.
• Tonbul, S. & Sunkar, M. (2008) Batman Şehrinde Yer Seçiminin Jeomorfolojik Özellikler ve Doğal Risk Açısından Değerlendirilmesi. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu, Çanakkale.
• Turoğlu, H. (1993) Mühendislik Jeomorfolojisinin Tanıtılması Ve Metodolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, 28: 345–349.
• Turoğlu, H. (1998) Sinop Şehri Ve Çevresinde Arazi Kullanımı- Jeomorfoloji İlişkisi. Türk Coğrafya Dergisi, 33: 519-528.
• Turoğlu, H. (2000) Doğal Ortam Analizi ve Düzenleme-Planlama Çalışmaları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 8: 201-212.
• Uzun, M. (2015) İzmit Körfezi Kıyılarında, Kıyı Jeomorfolojisi-Kıyı Kullanımı İlişkisinin Coğrafi Analizi. Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, 17(2): 351-375.
• Vural, E. (2008) Boğaziçi sit alanındaki arazi kullanımının zamansal değerlendirmesi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yılmaz, H.M., Reis, S. & Atasoy, M. (2007) Türkiye’de Yeni İllerin Kentsel Gelişim Sürecinin Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Belirlenmesi: Aksaray Örneği, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi, Trabzon.