COVID-19 Pandemisinin Türkiye Turizm Verimliliği Üzerindeki Etkisi: Veri Zarflama Analizi Yaklaşımı

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 155 - 173, 18.12.2025

İlkay Altındağ

https://doi.org/10.5281/zenodo.17967065

Öz

Turizm sektörü, dünya ekonomisinin en dinamik alanlarından biri olmakla birlikte, Türkiye açısından üretim, istihdam, döviz girdisi ve uluslararası tanıtım boyutlarıyla stratejik bir öneme sahiptir. Coğrafi konumu, tarihi mirası ve doğal kaynakları sayesinde Türkiye, küresel turizm pazarında ön plana çıkan destinasyonlardan biridir. Bu çalışmada, 2010–2024 döneminde Türkiye turizm sektörünün etkinlik düzeyleri Veri Zarflama Analizi (VZA) yöntemiyle incelenmiş ve özellikle COVID-19 pandemisinin sektörel verimlilik üzerindeki etkileri değerlendirilmiştir. Bulgular, pandemi öncesi dönemde sektörün istikrarlı ve yüksek etkinlik skorlarına sahip olduğunu, pandemi sürecinde ise dramatik bir verimlilik kaybı yaşandığını ortaya koymaktadır. Özellikle 2020 yılı, 0.441’lik skorla tüm dönemin en düşük etkinlik düzeyini temsil etmektedir. Pandemi sonrası (2022–2024) bulgular, sektörün hızlı bir toparlanma sürecine girdiğini ve yeniden tam etkinlik düzeyine ulaştığını göstermektedir. Kruskal-Wallis testi sonuçları, üç dönem arasındaki farklılıkların istatistiksel olarak anlamlı olduğunu doğrulamaktadır. Çalışma, Türkiye turizm sektörünün krizlere karşı yapısal dayanıklılığını, yeniden yapılanma kapasitesini ve uzun vadeli sürdürülebilirlik stratejilerinin önemini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Turizm Verimliliği , Veri Zarflama Analizi (VZA) , Covid-19 Pandemisi , Ekonomik Etkinlik , Sürdürülebilir Turizm Ekonomisi

Etik Beyan

Bu araştırma etik kurul izni gerektirmemektedir.

The Impact of the COVID-19 Pandemic on Türkiye's Tourism Efficiency: A Data Envelopment Analysis Approach

Öz

The tourism sector is one of the most dynamic fields of the global economy and holds strategic importance for Türkiye in terms of production, employment, foreign exchange revenues, and international recognition. With its geographical location, historical heritage, and natural resources, Türkiye has emerged as a prominent destination in the global tourism market. This study examines the efficiency levels of the Turkish tourism sector during the period 2010–2024 using Data Envelopment Analysis (DEA) and evaluates the impact of the COVID-19 pandemic on sectoral productivity. The findings reveal that the sector maintained high and stable efficiency scores in the pre-pandemic period, while experiencing a sharp decline during the pandemic. Notably, the year 2020 marked the lowest efficiency score of the entire period (0.441), reflecting the severe disruptions caused by global restrictions and demand shocks. In contrast, the post-pandemic period (2022–2024) highlights a rapid recovery, with the sector regaining full efficiency and demonstrating strong adaptive capacity. Results of the Kruskal-Wallis test confirm that efficiency differences between the three periods are statistically significant. Overall, the study underscores the structural resilience of Türkiye’s tourism sector, its capacity for strategic transformation, and the importance of sustainability-oriented policies to strengthen long-term competitiveness.

Anahtar Kelimeler

Tourism Efficiency , Data Envelopment Analysis (DEA) , Covid-19 Pandemic , Economic Efficiency , Sustainable Tourism Economy

Etik Beyan

This research does not require ethics committee permission.

Kaynakça

• Alnıpak, S., & Apak, S. (2021). Covid-19’un Türk havalimanlarının verimliliğine tahmini etkisi: Malmquist toplam faktör verimlilik endeksi uygulaması. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), 911-928.
• Altındağ, İ. (2024). Evaluating the efficiency of Turkish banking sector using data envelopment analysis and Malmquist productivity index: Covid-19 pandemic and after. Pakistan Journal of Statistics and Operation Research, 20(4), 719-731. doi.org/10.18187/pjsor.v20i4.4486
• Altındağ, İ., & Akay, Ö. (2021). Türkiye’de turizm gelirini etkileyen faktörlerin önem düzeylerinin belirlenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 37, 397-426.
• Atalay, I. & Vatansever, K. (2020). BİST’te işlem gören turizm firmalarının etkinliklerinin veri zarflama analizi yöntemi ile ölçümü, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(3), 1759-1779
• Aybarç, S., Selim, S., & Kızılgöl, Ö. A. (2019). Türkiye'de turizme yönelik kamu teşvik politikaları çerçevesinde illerin etkinlik analizi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(1), 129-148.
• Aydın, B., & Doğan, M. (2020). Yeni Koronavirüs (COVID-19) pandemisinin turistik tüketici davranışları ve Türkiye turizmi üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi. Pazarlama Teorisi ve Uygulamaları Dergisi, 6(1), 93–115.
• Banker, R., Chames, A., Cooper, W. W., Swarts, J., & Thomas, D. A. (1989). An introduction to data envelopment analysis with some of its models and their uses. Research in Governmental and Nonprofit Accounting, 5, 125–163.
• Bayrak, R., & Bahar, O. (2018). Economic efficiency analysis of tourism sector in OECD countries: An emprical study with DEA. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 20, 83-100.
• Butcher, J. (2023). Covid-19, tourism and the advocacy of degrowth. Tourism Recreation Research, 48(5), 633-642.
• Benli, Y. K., & Karaca, S. S. (2008). 2008 Kriz öncesi ve sonrası ISO 500 sanayi işletmelerinin etkinliklerinin ölçümü: Veri zarflama analizi yaklaşımı. Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 3(1), 19-34.
• Chaabouni, S. (2019). China's regional tourism efficiency: A two-stage double bootstrap data envelopment analysis. Journal of Destination Marketing & Management, 11, 183-191.
• Charnes, A., Cooper, W. W., & Rhodes, E. (1978). Measuring the efficiency of decision making units. European Journal of Operational Research, 2(6), 429-444.
• Cook, W. D., & Seiford, L. M. (2009). Data envelopment analysis (DEA)–Thirty years on. European journal of operational research, 192(1), 1-17.
• Çelik, M. K. (2016). Turizm sektöründeki işletmelerin etkinliklerinin veri zarflama analizi ile ölçülmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 17, 65-88.
• Çilhoroz, İ. A., & Sivuk, D. (2021). Ülkelerin termal turizm harcamaları bakımından termal turizm verimliliklerinin değerlendirilmesi. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 16(62), 548-559.
• Doğan, N. Ö. & Ersoy, Y. (2018). Veri zarflama analizi ile konaklama işletmelerinde etkinlik ölçümü: Yozgat ili örneği. Mukaddime, 9(2), 119-134.
• Doğan, N. Ö., & Akbal, H. (2021). Covid-19’un akademik teşvik etkinliği üzerindeki etkisi: veri zarflama analizi ile 2019 ve 2020 yıllarına ilişkin bir karşılaştırma. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(3), 469-490.
• Doğanalp, N., & Arslan, A. (2021). Comparative efficiency analysis of tourism industry in the Southern Mediterranean region. in S. Grima, E. Özen & H. Boz (Eds.), Contemporary Issues in Social Science, (Vol. 106), pp. 49-66. Emerald Publishing Limited.
• Dyckhoff, H., & Allen, K. (2001). Measuring ecological efficiency with data envelopment analysis (DEA). European Journal of Operational Research, 132(2), 312-325.
• Erciş, T. M. S., Doğan, A., Atilgan, S. S., Okumuş, M., & Ün, U. (2015). The significance of service efficiency analyses for marketing communications and its implementation on the tourism sector using the data envelopment analysis method. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 349-360.
• Erdem, M. S., & Yel, T. (2023). Determining the financial performances of ISE tourism companies in the period of 2009-2020 by data envelope analysis. Alanya Akademik Bakış, 7(1), 291-310.
• Ergülen, A., Bolayır, B., Ünal, Z., & Harmankaya, İ. (2020). Covid-19 sürecinde Türkiye’nin etkinliğinin veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(Ek), 275-286.
• Gössling, S., Scott, D., & Hall, C. M. (2020). Pandemics, tourism and global change: a rapid assessment of COVID-19. Journal of Sustainable Tourism, 29(1), 1-20.
• Göral, R., & Tengilimoğlu, E. (2018). Türk Dünyası destinasyonlarının turizm sektörü etkinliğinin karşılaştırılması. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(2), 230-241.
• Günaydın, Y., Correia, A., & Kozak, M. (2022). Comparing efficiency in all-inclusive and bed and breakfast hotel businesses: a multi-period data envelopment analysis in Turkey. European Journal of Management and Business Economics, 31(4), 439-452.
• Juraszek, P., Sobczyk, K., Działach, E., Krupa-Kotara, K., & Grajek, M. (2025). The impact of the COVID-19 pandemic on the demand for publicly funded mental health services in Poland (data report 2018–2023). Frontiers in Public Health, 13, 1499628.
• Kaya, T. (2023). Efficiency and effectiveness of the hotels in the Covid-19 period: Evidence from Cappadocia in Türkiye. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 8(1), 130-140.
• Köleoğlu, N., & Demirel, E. (2019). Türkiye’nin önemli turizm kentlerindeki havalimanlarının etkinliklerinin veri zarflama analizi yöntemiyle ölçülmesi. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 16(3), 352-365.
• Künç, G. Y. (2022). Turizm etkinliği çevre performansını etkiliyor mu? Veri zarflama analizi ile etkinlik skorlarının hesaplanması. Alanya Akademik Bakış, 6(1), 1921-1940.
• Mahajan, R., Lim, W. M., Kumar, S., & Sareen, M. (2023). COVID-19 and management education: From pandemic to endemic. The International Journal of Management Education, 21(2), 100801.
• Özkurt, İ. C., & Bilgir, B. (2022). Türkiye’de turizm gelirleri ve ekonomik büyüme ilişkisi: ARDL yaklaşımı. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 18(1), 277-303.
• Sarı, V. İ. (2020). Türkiye’de ulusal ve bölgesel politika belgelerinde sürdürülebilir turizm planlaması. Coğrafi Bilimler Dergisi, 18(1), 1-27.
• Sezgin, M., Albakrı, L., & Abouchala, M. R. (2024). Dijital Ufuklar: Teknolojinin Türkiye'deki Turizm Üzerindeki Etkisi. Selçuk Turizm ve Bilişim Araştırmaları Dergisi, (5), 1-22.
• Sigala, M. (2020). Tourism and Covid-19: Impacts and implications for advancing and resetting industry and research. Journal of Business Research, 117, 312–321.
• Soylu, N. (2025). Borsa İstanbul’da işlem gören turizm konaklama sektörü işletmelerinin finansal etkinliklerinin EATWIOS ve Veri Zarflama Analizi yöntemleri (VZA) ile ölçülmesi (2022-2023 dönemi). JOEEP: Journal of Emerging Economies and Policy, 10(1), 357-369.
• Şit, M. (2024). COVID-19 pandemi sürecinin Türkiye turizmine etkileri: Talep ve arz yönlü değerlendirme. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(18), 260-276.
• Telli, R., Öztürk, O., & Serin, Z. V. (2023). Türk Havayolları’nın lider küresel havayolu şirketleri arasındaki göreceli finansal verimliliğinin değerlendirilmesi: Malmquist verimlilik endeksi yaklaşımı. Verimlilik Dergisi, 57(4), 687-700.
• Tsai, M. C., Cheng, C. H., Nguyen, V. T., & Tsai, M. I. (2020). The theoretical relationship between the CCR model and the two-stage DEA model with an application in the efficiency analysis of the financial industry. Symmetry, 12(5), 712.
• Tóth, G., Kucséber, L., Pollák, Z., & Jáki, E. (2024). Financial resilience and adaptation: Analyzing the impact of the COVID-19 pandemic on businesses rated successful. Society and Economy, 46(4), 342-367.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2021). Turizm İstatistikleri, IV. Çeyrek: Ekim–Aralık ve Yıllık, 2020. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turizm-Istatistikleri-IV.Ceyrek:-Ekim-Aralik-ve-Yillik,-2020-37438
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2022, Ocak). Türkiye’ye 2021’de gelen ziyaretçi sayısı 30 milyonu aştı. https://basin.ktb.gov.tr/TR-309194/turkiyeye-2021de-gelen-ziyaretci-sayisi-30-milyonu-asti--.html. (Erişim tarihi: 22 Kasım 2025).
• UNWTO. (2021, January). World Tourism Barometer (Vol. 19, Issue 1). United Nations World Tourism Organization. https://www.e-unwto.org/doi/abs/10.18111/wtobarometereng.2021.19.1.1
• UNWTO. (2021, September). World Tourism Barometer (Vol. 19, Issue 5). United Nations World Tourism Organization. https://www.e-unwto.org/doi/abs/10.18111/wtobarometereng.2021.19.1.5
• Uyar, S., & Alış, M. (2014). Konaklama işletmelerinde veri zarflama analizi yöntemiyle faaliyet denetimi uygulaması. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(2), 107-136.
• Yang, Y., Zhang, C. X., & Rickly, J. M. (2021). A review of early COVID-19 research in tourism: Launching the Annals of Tourism Research's Curated Collection on coronavirus and tourism. Annals of Tourism Research, 91, 103313.
• Yiğit, A., Yiğit, V., & Eroymak, S. (2019). Veri zarflama analizi ile ülkelerin medikal turizm etkinliğinin ölçülmesi. OPUS International Journal of Society Researches, 12, 917-936.
• Yiğiter, Ş. Y., & Özyiğit, H. (2016). Türkiye'deki finansal kriz dönemlerinde halka açık işletmelerin likidite performanslarının veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 18(2), 515-541.
• Yurtkuran, S. (2020). Türkiye’de turizmin ve finansal gelişmenin ekonomik büyümeye katkısı: Turizme dayalı büyüme hipotezi analizi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(5), 1531-1542.