Bir Bunalım Çağında Dirliği İnşa Etme Çabaları ve Yunus Emrė

Yıl 2021, , 1 - 29, 17.11.2021

Celalettin Vatandaş Saniye Vatandaş

https://doi.org/10.29228/itamder.52761

Öz

Özellikle 13. yüzyıl Anadolu tarihi için oldukça önemli bir dönemdir. Çünkü bu yüzyılda Anadolu tam anlamıyla bir bunalım devrine sahip olmuştur. Anadolu Selçuklu Devletinin çöküşünü takiben Moğolların Anadolu’yu istila etmeleriyle siyasi, askeri, ekonomik, dini düzen bozulmuştur. Farklı inançlara mensup toplulukların Anadolu’ya gelmeleri ise mevcut kaosu daha da yaygınlaştırmış ve derinleştirmiştir. Anadolu’daki inanç ve düşünce önderleri arasında yer alan Yunus Emre, yaşanmakta olan mevcut bunalımı sonlandırmanın yollarını aramıştır. Bu konuda diğer birçok inanç ve düşünce önderi de benzer arayışın içindedirler. Yunus Emre bozulan birlik ve beraberliği yeniden inşa edebilmek için “dirlik” kavramını önemsemiş ve “dirlik” üzerinde durmuştur. Dirliği inşa edebilmek için kişilere yönelmiş onların duygu ve düşüncelerini düzenlemenin çabasını yürütmüştür.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Anadolu, Dirlik, Moğol istilası

Efforts to Build Peace and Confidence in an Age of Decrease and Yunus Emre

Öz

Especially the 13th century is a very important period for Anatolian history. Because in this century, Anatolia had a period of depression in its full sense. Following the collapse of the Anatolian Seljuk State, the political, military, economic and religious order was disrupted by the Mongols' invasion of Anatolia. The arrival of communities of different faiths to Anatolia further spread and deepened the existing chaos. Yunus Emre, who is among the leaders of belief and thought in Anatolia, sought ways to end the current depression. In this regard, many other belief and thought leaders are in a similar search. Yunus Emre gave importance to the concept of "dirlik" and focused on "dirlik" in order to rebuild the unity and solidarity that was broken. In order to build dirlik, he directed towards people and made an effort to organize their feelings and thoughts.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Anatolia, Mongolian invasion

Kaynakça

• Ahmet T. Karamustafa, A. T. (2017). Yesevîlik, Melametîlik, Kalenderîlik, Vefâîlik ve Anadolu tasavvufunun kökenleri sorunu. Hoca Ahmed Yesevi Seçme Makaleler. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 25-150.
• Akkuş, M. (2011). İlhanlıların Anadolu’daki dinî siyaseti. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akkuş, M. (2013). Ateş ve ocak kültünün Anadolu’da yaygınlaşmasında Moğolların etkisi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (68), 15-32.
• Akkuş, M. (2013). Hacı Bektaş Velî’nin Moğol tahakkümüne bakışı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 66, 147-168.
• Akkuş, M. (2014). Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasında Kalenderi grupların rolü. Turkish Studies, 9(7), 117-134.
• Aksarâyî. (2000). Musameratü’l Ahbar. (M. Öztürk, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Algar, H. (2000). Kübreviyye, Diyanet İşleri Başkanlığı İslam Ansiklopedisi, XXXII, 500-501.
• Aşıkpaşazade. (1970). Aşıkpaşaoğlu tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Bağcı, B. (2020). Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde Kalenderî gruplar. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, 3(2), 240-252.
• Bayrakdar, M. (1994). Yunus Emre ve aşk felsefesi. İstanbul: Türkiye İs Bankası Kültür Yayınları.
• Bayram, M. (1978). Ahi Evren kimdir? Gerçek şahsiyeti ve eserleri. Türk Kültürü, XVI. 658-668.
• Bayram, M. (1995). Ahi Evren, tasavvufî düşüncenin esasları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bayram, M. (2002). “Bacıyân-I Rum (Anadolu Bacıları) ve Fatma Bacı. Türkler. H. Celal Güzel vd. (Ed). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Bayram, M. (2003). Türkiye Selçukluları döneminde bilimsel ortam ve Ahiliğin doğuşuna etkisi. Türkiye Selçukluları Üzerine Araştırmalar, Konya: Kömen Yayınları.
• Bayram, M. (2005). Sosyal ve siyasi boyutlarıyla Ahi Evren-Mevlânâ mücadelesi. Konya: Nüve Kültür Merkezi.
• Cahen, C. (2000). Osmanlılardan önce Anadolu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Coşan, E. (2019). Hacı Bektaş-ı Veli Makalât, İstanbul: Server Yayınları.
• Çetin, F. N. (2019). Yunus Emre’de “dirlik” düşüncesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Dinç, A. (2014). Türkçenin kayıp kelimeleri, İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Eflâkî, A. (1989). Menakibü’l arifin. (T. Yazıcı, Çev.). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Elvan Çelebi. (1995). Menakıbu’l-kutsiyye fi menasıbu’l-ünsiyye. (İ. E. Erünsal, A. Y. Ocak, Hazırlayan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Erdem, İ. (2003). Türkiye Selçuklu-ilhanlı iktisadi, ticari ilişkileri ve sonuçları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 21 (33), 49-67.
• Ergin, O. N. (1958). Sadrü’d-din al Konevî ve eserleri. Şarkiyat Mecmuası, II, 63-90.
• Eröz, M. (1992). Eski Türk dini (Gök Tanrı inancı) ve Alevilik Bektaşilik, İstanbul: TDAV Yayınları.
• Eyuboğlu, İ. Z. (2014). Türk dilinin etimoloji sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Eyupoğlu, İ. Z. (1998). Bütün yönleriyle Hacı Bektaş-ı Velî. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Eyyüp, Y. (2016). Tasavvuf’un Anadolu’ya yayılmasında Moğol İstilasının Etkisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi, Adapazarı.
• Faik Aslan, Hacı Bektaş-I Velî’nin düşünce dünyası, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Firdevsi Rumi, (2007). Velâyet-nâme, (Hamiye Duran, Hazırlayan). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gökbulut, S. (2009). Necmeddîn Kübrâ ve Kübrevîlik. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Gölpınarlı, A (1992). Alevi- Bektaşi nefesleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Gölpınarlı, A. (2009). Yunus Emre Hayatı ve bütün şiirleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gölpınarlı, A. B. (1931). Melâmîlik ve Melâmîler. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Gülten, S. (2012). Tahrir defterlerine göre Anadolu’da Kalenderîler ve Haydarîler. Tarih Araştırmaları Dergisi, 31(52), 35-53.
• Hacıgökmen, M. A. (2001). Anadolu Selçukları zamanında, Sadreddin Konevî’nin Türkmen isyanlarına bakışı. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 10, 39–49.
• Hazar, M. (2012). Türkiye Türkçesinde işlek olmayan sözcük kökleri. Uluslararası Yaşayan Türkçe Bilgi Şöleni-Prof. Dr. Faruk Kadri Timurtaş Hatırasına. İstanbul.
• İbn Bibi. (1996). El evamirül alaiye fil umuril-Alaiye (Selçukname). (M. Öztürk, Çev.). Ankara: 1000 Temel Eser Kültür Bakanlığı.
• İbn-i Batuta, Tam metin seyahatname. (Mümin Çevik, Çev.). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Karamustafa, A. T. (2011). Tanrı’nın kuraltanımaz kulları; İslâm dünyasında derviş toplulukları (1200-1550), (Ruşen Çakır, Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kartal, K. (2006). Anadolu Selçukluları ve Beylikler döneminde şiir ve şairler. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı I (Sosyal ve Siyasal Hayat), A. Y. Ocak (Ed.), Ankara.
• Köksal, M. F. (2012). Ahi Evran’ın menkabevi hayatına dair bilinmeyen bir eser: Menâkıb-ı Ahî Cihân-ı Nasreddîn Ahi Evran, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 62, 83-108.
• Köprülü, F. (1996). Anadolu’da İslâmiyet. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Köprülü, F. (19981). Osmanlı imparatorluğunun kuruluşu. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kutluay, E. (2010). Alevi Bektaşî gerçeği. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Melikoff, I. (2010). Hacı Bektaş efsaneden gerçeğe. (T. Alptekin, Çev.). İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• Molla Camî, (1981). Nefahat’ül-üns min hazarat’il-Kudüs; mukaddes makamlardan huzur nefesleri. (A. Akçiçek, Çev.), İstanbul: Sağlam Kitabevi.
• Muhammed Sivasî. (2008). Şeyh Evhadüddin Hamit el-Kirmani ve menakıb namesi. (M. Bayram, Çev.). Konya: NKM Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1996). Hacı Bektaş-ı Velî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XIV, 455-458.
• Ocak, A. Y. (1999). Osmanlı imparatorluğunda marjinal sufilik Kalenderîler (XIV-XVII. yüzyıllar). Ankara: TTK Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2006). Selçuklular ve beylikler devrinde tasavvufî düşünce. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı I (Sosyal ve Siyasal Hayat). A. Y. Ocak (Ed), Ankara.
• Ocak, A. Y. (2012). Türk sufîliğin bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2018). Türk sufiliğine bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özçelik, M. (2010). Bizim Yunus. Eskişehir: Eskişehir Valiliği Yayınları.
• Şems-i Tebrîzî. (2006). Makalat. (O. N. Gençosman, Çev.). İstanbul: Ataç Yayınları.
• Tatcı, M. (1990). Yunus Emre divanı inceleme, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lügati. İstanbul: Simurg Kitapçılık.
• Togan, Z. V. (1981). Umumi Türk tarihine giriş, İstanbul: Enderun Yayınları.
• Turan, A., Yıldız, H. (2008). Tarihten günümüze Anadolu Aleviliği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26(26-27), 11-24.
• Turan, O. (1973). Doğu Anadolu Türk devletleri tarihi, İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Turan, O. (1998). Selçuklular tarihi ve Türk İslam medeniyeti. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Turan, O. (2010). Selçuk Türkiye’si din tarihine dair bir kaynak Fustadül’l Adale Fi Kavaidi’s Saltanata. Köprülü Armağanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 531-564.
• Turan, O. (2012). Selçuklular ve İslâmiyet. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ülken, H. Z. (2003). Anadolu’nun dinî sosyal tarihi (öncüler Barak Baba, Geyikli Baba, Hacı Bektaş). (A. Taşğın, Çev.), Ankara: Kalan Yayınları.
• Ünver, İ. (2006). Yûnus Emre üzerine, TÜBAR-XIX, Bahar Sayısı, 489-498.
• Yaylımov, G. (2012). Necmeddîn-i Kübrâ ve Anadolu’da Kübrevîlik, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa, Uludağ Üniversitesi.
• Yazıcı, T. (1968). Kalenderlere dair yeni bir eser. Necati Lugal Armağanı, Ankara, 786–787.
• Yıldız, H. (2012). Hacı Bektaş Velî ile Ahi Evran ilişkisi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 61, 187-206.